Dakarbazyna

Dakarbazyna – lek stosowany w chemioterapii nowotworów, związek organiczny, metylowana pochodna imidazolo-triazenu. Ze względu na swoje działanie należy do grupy leków przeciwnowotworowych o właściwościach alkilujących (alkilacja – reakcja chemiczna polegająca na przyłączeniu grupy alkilowej do związku chemicznego). Pierwsze próby z zastosowaniem leków alkilujących, pochodnych iperytu azotowego, w leczeniu nowotworów miały miejsce już w latach 40-tych XX wieku, a w latach 50-tych leki z tej grupy na stałe trafiły do leczenia onkologicznego. Dakarbazyna została wprowadzony do leczenia w 1975 roku. Obecnie stosowana jest w chemioterapii czerniaka złośliwego, ziarnicy złośliwej (choroba Hodgkina) i mięsaków tkanek miękkich (z wyjątkiem mięsaka Kaposiego).
Dakarbazyna jest nieaktywnym farmakologicznie prolekiem, który w wątrobie ulega przekształceniu do aktywnego metabolitu o działaniu przeciwnowotworowym. Metabolit dakarbazyny wykazuje działanie alkilujące w stosunku do makrocząsteczek biologicznych, w szczególności do kwasu nukleinowego DNA. Alkilacja jest chemiczną modyfikacją, która powoduje zmiany strukturalne i fragmentację łańcuchów DNA, a w konsekwencji zaburzenia syntezy DNA i RNA, zaburzenia syntezy białek oraz uniemożliwienie podziałów komórkowych. Zmiany te prowadzą w efekcie do śmierci komórki. Działanie dakarbazyny dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się (w których mechanizmy naprawy DNA są niewystarczające), jakimi są komórki nowotworowe.
Ze stosowaniem dakarbazyny wiąże się ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia. Podobnie jak w przypadku innych leków hamujących podziały komórkowe mogą wystąpić działania niepożądane dotyczące tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych dakarbazyny, które ogranicza możliwość zwiększenia dawki, jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego. Istnieje ryzyko wystąpienia leukopenii/neutropenii, niekiedy znacznie nasilonej oraz innych zaburzeń hematologicznych (np. małopłytkowość, niedokrwistość) i zakażeń w wyniku zmniejszenia odporności. W okresie leczenia konieczna jest częsta kontrola hematologiczna, a wyniki badań mogą wymagać opóźnienia rozpoczęcia (lub kontynuowania) leczenia do czasu uzyskania poprawy parametrów hematologicznych. Dakarbazyna bardzo często powoduje nudności i wymioty, rzadziej biegunki. Mogą wystąpić zwykle przemijające zaburzenia czynności wątroby (zwiększenie stężenia bilirubiny, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych). Bardzo rzadko może wystąpić toksyczne działanie preparatu na wątrobę (działanie hepatotoksyczne), w tym martwica wątroby i/lub zakrzepica żył wątrobowych, które mogą doprowadzić do śmierci. Równoległe stosowanie innych leków przeciwnowotworowych zwiększa ryzyko hepatotoksyczności. Konieczne są regularne badania wielkości i czynności wątroby. W okresie leczenia należy unikać stosowania leków hepatotoksycznych oraz spożywania alkoholu, który może zwiększyć ryzyko zaburzeń czynności wątroby. Stosowanie dakarbazyny wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych ze strony układu nerwowego (drgawki, bóle głowy, parestezje, letarg, zaburzenia widzenia). Dakarbazyna, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazany w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Dakarbazyna ma działanie mutagenne i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów. Ponadto, dakarbazyna może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych dakarbazyny. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Dakarbazynę stosuje się dożylnie w postaci wlewu. Dakarbazyna w małym stopniu, w około 5% ,wiąże się z białkami osocza. W ograniczonym zakresie przenika przez barierę krew-mózg. W ciągu 6 godzin 46% dawki wydalane jest z moczem.

Przeczytaj też artykuły

• Chłoniak Hodgkina

Preparaty na rynku polskim zawierające dakarbazyna