Niedokrwistość (anemia) to zmniejszenie stężenia hemoglobiny w organizmie. Może temu towarzyszyć zmniejszenie liczby krwinek czerwonych lub inne nieprawidłowości dotyczące krwinek czerwonych (zbyt mała lub zbyt duża objętość, nieprawidłowe stężenie hemoglobiny w krwinkach). Anemia może mieć być skutkiem nieprawidłowego wytwarzania krwinek czerwonych lub utraty krwinek czerwonych. Leczenie niedokrwistości jest zależne od jej przyczyny.
Co to jest anemia (niedokrwistość)?
Niedokrwistość, popularnie nazywana anemią, polega na zmniejszeniu ilości hemoglobiny w organizmie. Może temu towarzyszyć zmniejszona liczba krwinek czerwonych i zmniejszona wartość hematokrytu. Krwinki czerwone (erytrocyty) są składnikiem krwi produkowanym w szpiku kostnym. To właśnie im krew zawdzięcza swoje czerwone zabarwienie. W ich wnętrzu znajduje się hemoglobina – białko, które odpowiada za transport tlenu do wszystkich komórek naszego ciała.
Niedokrwistość to zmniejszenie stężenia hemoglobiny (Hb) <13 g/dl u mężczyzn lub <12 g/dl u kobiet (<11 g/dl w ciąży).
Ze względu na nasilenie wyróżnia się niedokrwistość:
- łagodną – Hb 10–12,0 g/dl (lub 13 u mężczyzn)
- umiarkowaną – Hb 8–9,9 g/dl
- ciężką – Hb 6,5–7,9 g/dl
- zagrażającą życiu – Hb <6,5 g/dl.
Czy anemia jest groźna?
Stan niedoboru hemoglobiny i/lub czerwonych krwinek pogarsza funkcjonowanie organizmu i wywołuje różne objawy, a także powikłania. Bardzo nasilona niedokrwistość może zagrażać życiu.
Anemia (niedokrwistość) – przyczyny
Niedokrwistość może mieć różne przyczyny. Istnieją dwa główne mechanizmy odpowiadające za jej wystąpienie:
- nieprawidłowy (zmniejszenie lub zaburzenie) proces produkcji krwinek czerwonych – jeśli w szpiku kostnym nie ma wystarczającej ilości substancji niezbędnych do zbudowania prawidłowych krwinek (np. żelaza, kwasu foliowego, witaminy B12), powstają krwinki niepełnowartościowe, nieprawidłowego kształtu, niespełniające swojej funkcji; niedokrwistość może również wystąpić, gdy pomimo odpowiedniej ilości substratów szpik kostny całkowicie lub częściowo przestaje funkcjonować (nazywa się to aplazją lub hipoplazją szpiku); produkcja krwinek może być zaburzona również w przebiegu chorób innych tkanek i narządów, co pośrednio przekładać się będzie na proces powstawania krwinek,
- utrata krwinek czerwonych:
- rozpad krwinek czerwonych (hemoliza) – wynika najczęściej z wad budowy krwinek, uwarunkowanych genetycznie lub pojawiających się w dowolnym okresie życia
- ostre krwawienie, czyli utrata krwi wskutek nagle występującego krwotoku (np. w wyniku wypadku) lub długotrwałej utajonej straty krwi (np. niewielkiego, niewidocznego gołym okiem krwawienia z przewodu pokarmowego).
Jak często występuje anemia (niedokrwistość)?
Niedokrwistość występuje stosunkowo często. Należy pamiętać, że może być spowodowana przez różne choroby. U dzieci spotyka się najczęściej niedokrwistość z niedoboru żelaza. U osób w starszym wieku częstość występowania niedokrwistości wzrasta (około 10% >65. rż. i około 20% >85. rż.). Zazwyczaj jest to łagodna niedokrwistość z niedoborów (żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego), niedokrwistość chorób przewlekłych lub niedokrwistość spowodowana przewlekłą chorobą nerek.
Anemia (niedokrwistość) – objawy
Wspólne objawy niedokrwistości obejmują:
- osłabienie, łatwą męczliwość
- upośledzenie koncentracji i uwagi, trudności szkolne
- bóle, zawroty głowy
- kołatania serca, duszności
- bladość skóry i błon śluzowych wewnątrz jamy ustnej, bladość spojówek.
W zależności od przyczyny niedokrwistości mogą pojawić się także inne objawy.
Anemia (niedokrwistość) – diagnostyka
Podstawowym badaniem w diagnostyce niedokrwistości jest morfologia krwi. Zmniejszone stężenie hemoglobiny oznacza niedokrwistość. W morfologii krwi ocenia się również liczbę i stan krwinek czerwonych (erytrocytów) – m.in. ich objętość, stężenie hemoglobiny w krwinkach. Już na tej podstawie lekarz może podejrzewać konkretną przyczynę niedokrwistości i ukierunkowuje ono dalszą diagnostykę. Jest wiele rodzajów niedokrwistości, mają one różne podłoże i mechanizmy, dlatego dalsza diagnostyka jest zawsze prowadzona z uwzględnieniem sytuacji konkretnego pacjenta – objawów, wyników badań morfologii krwi, chorób towarzyszących, przyjmowanych leków, wieku, szczególnych okoliczności (np. ciąży, urazu, operacji).
Anemia (niedokrwistość) – leczenie
Leczenie niedokrwistości zależy od jej przyczyny. Ogólnie dąży się do usunięcia przyczyny niedokrwistości oraz w razie potrzeby podaje odpowiednie leki, a w ciężkich niedokrwistościach przetacza krew (koncentrat krwinek czerwonych)
Rodzaje anemii (niedokrwistości)
Rodzaje anemii – niedokrwistość pokrwotoczna
Niedokrwistość pokrwotoczna jest wynikiem krwawienia: ostrego, np. po urazie lub przewlekłego, np. z przewodu pokarmowego lub dróg moczowych. Osoba dorosła może utracić do 20% objętości krwi bez objawów niedokrwistości. Objawy zależą od szybkości utraty i objętości utraconej krwi oraz od wieku chorego. Leczenie polega na usunięciu przyczyny krwawienia, w masywnych krwawieniach konieczne może być przetoczenie krwi.
Rodzaje anemii – niedokrwistość z niedoboru żelaza
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest wynikiem zbyt małej ilości żelaza w organizmie. Na skutek tego dochodzi do upośledzenia syntezy hemu i powstawania czerwonych krwinek mniejszych niż prawidłowe i zawierających mniej hemoglobiny. Jest to najczęstsza postać niedokrwistości. Leczenie polega na stosowaniu preparatów żelaza oraz leczeniu ewentualnej przyczyny niedokrwistości.
Rodzaje anemii – niedokrwistość syderoblastyczna
Niedokrwistości syderoblastyczne to grupa rzadko występujących niedokrwistości, w przebiegu których organizm nie jest w stanie efektywnie wykorzystać żelaza. Krwinki czerwone (erytrocyty) zawierają zbyt mało hemoglobiny, a w szpiku kostnym obecne są tzw. syderoblasty pierścieniowate. Niedokrwistość syderoblastyczna może być wrodzona lub nabyta, np. w wyniku zatrucia ołowiem, alkoholizmu lub działań niepożądanych leków (np. izoniazydu). Leczenie zależy od przyczyny.
Rodzaje anemii - niedokrwistość chorób przewlekłych
Niedokrwistość chorób przewlekłych towarzyszy chorobom przewlekłym, takim jak zakażenia bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze, nowotwory złośliwe, choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy), nieswoiste zapalenia jelit, niewydolność serca, niewydolność nerek, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), otyłość. Zwykle ujawnia się kilka miesięcy po wystąpieniu choroby podstawowej, a jej nasilenie koreluje z ciężkością choroby podstawowej. Skuteczne leczenie choroby podstawowej powoduje ustąpienie niedokrwistości chorób przewlekłych.
Rodzaje anemii – niedokrwistość megaloblastyczna
Niedokrwistość megaloblastyczna (z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego) charakteryzuje się obecnością we krwi nieprawidłowych, dużych krwinek czerwonych (erytrocytów). Jest spowodowana niedoborem witaminy B12 (kobalaminy) lub/i kwasu foliowego. Najczęstszą postacią jest choroba Addisona i Biermera (niedokrwistość złośliwa), w której przyczyną niedoboru witaminy B12 są zaburzenia jej wchłaniania spowodowane obecnością autoprzeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castle’a. Leczenie polega na wyeliminowaniu przyczyny niedoboru witaminy B12 oraz kwasu foliowego i odpowiedniej suplementacji
Rodzaje anemii – niedokrwistość hemolityczna
Niedokrwistości hemolityczne (wrodzone i nabyte) – to choroby o różnej przyczynie, w których dochodzi do nieprawidłowego rozpadu erytrocytów (krwinek czerwonych), czyli hemolizy. Mogą być wrodzone lub nabyte. Do hemolizy może dochodzić wewnątrz naczyń krwionośnych, w wątrobie i w śledzionie. Objawy są takie jak w innych niedokrwistościach, ponadto może wystąpić żółtaczka, ciemne zabarwienie moczu. Leczenie zależy od przyczyny niedokrwistości hemolitycznej.
Rodzaje anemii – niedokrwistość aplastyczna
Niedokrwistość aplastyczna – to niewydolność szpiku powstała w następstwie jego hipoplazji (niedorozwoju) lub aplazji (zaniku funkcji). W wyniku tego szpik kostny nie produkuje prawidłowej liczby krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi. Oprócz typowych objawów niedokrwistości osłabienia, duszności wysiłkowej), występują objawy związane z niedostateczną liczbą białych krwinek – gorączka, podatność na zakażenia oraz płytek krwi – wybroczyny krwawe na skórze i w błonach śluzowych. Leczenie zależy od przyczyny i stopnia nasilenia niedokrwistości aplastycznej.
Co jeść przy anemii?
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym rodzajem niedokrwistości. W wielu przypadkach wymaga ona leczenia przyczynowego oraz zastosowania suplementacji odpowiednimi dawkami żelaza. Należy jednak podkreślić, że nie zaleca się suplementacji bez wcześniejszej konsultacji lekarskiej i ustalenia przyczyny niedokrwistości. Suplementację, przepisaną przez lekarza, wspomaga się jednak odpowiednią dietą, uwzględniającą produkty bogate w żelazo. Zalicza się do nich mięso i przetwory mięsne, pełnoziarniste produkty zbożowe, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz niektóre warzywa i owoce.
Jednym z ważnych czynników decydujących o tym jak żelazo zostanie wykorzystane, jest obecność substancji zmniejszających lub zwiększających jego przyswajalność w danym produkcie żywnościowym.
Najważniejszym czynnikiem ułatwiającym wchłanianie żelaza jest obecność witaminy C, w którą obfitują przede wszystkim warzywa i owoce. Inne czynniki wspomagające wchłanianie żelaza to kwasy organiczne, np. kwas cytrynowy, jabłkowy, mlekowy (obecny w produktach kiszonych).
Pełną listę produktów bogatych w żelazo znajdziesz w artykule Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza