×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Odwarstwienie siatkówki przedarciowe

dr hab. med. Marcin Stopa
Katedra i Klinika Okulistyki
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Co to jest i jakie są przyczyny?

Siatkówka znajduje się na wewnętrznych ścianach gałki ocznej. Jest to jedna z najistotniejszych struktur oka, ponieważ zawiera fotoreceptory, które zamieniają energię świetlną na wrażenia wzrokowe. Wnętrze gałki ocznej wypełnia ciało szkliste, które ma konsystencję żelu i przylega do siatkówki. Z wiekiem zaczyna się ono obkurczać i oddzielać od siatkówki, co nazywamy tylnym odłączeniem ciała szklistego (PVD). Proces ten może zostać przyspieszony przez uraz oka lub głowy. Konsekwencją kurczenia się ciała szklistego jest pojawienie się w nim zagęszczeń, które rzucają cienie na siatkówkę. Pacjent widzi je jako ciemniejsze punkty, które mają tendencję do nieznacznego przesuwania się wraz z ruchami gałki ocznej i głowy. Są to tzw. męty ciała szklistego, których nieznaczna liczba pojawia się w ciągu życia prawie u każdego z nas. Męty te nie zanikają, pozostają na „zawsze”, choć większość pacjentów nie zwraca na nie uwagi. Jeżeli kurczeniu się ciała szklistego będzie towarzyszyło pociąganie siatkówki, pacjent może obserwować krótkie, silne wrażenia świetlne określane jako błyski (inaczej fotopsje), które zazwyczaj szybko ustępują. Ten fizjologiczny proces odłączania się ciała szklistego może u niektórych osób prowadzić do powikłań. W miejscach, w których kurczące się i odłączające od siatkówki ciało szkliste silniej przylega do niej, mogą powstać przedarcia i otwory. Płyn z wnętrza gałki ocznej może przez nie dostawać się pod siatkówkę, powodując przedarciowe (otworopochodne) odwarstwienie siatkówki. Odwarstwienie pojawia się zazwyczaj w części obwodowej siatkówki, jednak szybko postępuje, obejmując całą jej powierzchnię.

Do grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia przedarciowego odwarstwienia siatkówki zaliczamy pacjentów:

  • z krótkowzrocznością, zwłaszcza dużą krótkowzrocznością tj. >-6D
  • ze zwyrodnieniami na obwodzie siatkówki,
  • po operacji zaćmy,
  • u których odwarstwienie wystąpiło w drugim oku,
  • po urazie głowy lub gałki ocznej,
  • z obecnością odwarstwienia u członków rodziny,
  • z chorobami, takimi jak: zespół Marfana, Ehlersa i Danlosa, zespół Sticklera, homcystynuria i inne.

Jak często występuje?

Szacuje się, że przedarciowe odwarstwienie siatkówki występuje z częstością od 4 do 12 przypadków na 100 000 osób na rok. W większości przypadków występuje u osób między 40.–70. rokiem życia, kiedy następuje tylne odłączenie ciała szklistego.

Jak się objawia odwarstwienie siatkówki przedarciowe?

Za początek procesu odwarstwiania się siatkówki można uznać moment, w którym pacjent zauważa ciemną „chmurę” lub „zasłonę” przed okiem oznaczającą ubytek w polu widzenia. „Zasłona” powstaje najczęściej w skrajnych obwodowych obszarach widzenia i ma tendencję do szybkiego zwiększania się. Pacjent z częściowym odwarstwieniem siatkówki może jeszcze całkiem dobrze widzieć. Odwarstwienie może jednak objąć cały obszar siatkówki, może też towarzyszyć mu krwotok wynikający z przerwania jej naczyń. W takich wypadkach widzenie dramatycznie się pogarsza. Niepokój pacjenta powinno budzić pojawienie się nowych mętów w ciele szklistym lub nagłe wystąpienie nasilonych błysków. Co prawda mogą one być niegroźne i związane z naturalnym procesem kurczenia się ciała szklistego. Jednak mogą również być przyczyną powstania przedarć i poprzedzać rozwój odwarstwienia siatkówki.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W razie pojawienia się objawów należy niezwłocznie udać się do okulisty. W przypadku zauważenia „zasłony” najbezpieczniej ograniczać ruchy gałki ocznej i głowy, co prawdopodobnie spowolni dalsze postępowanie odwarstwienia.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Najczęściej diagnoza jest stawiana na podstawie badania dna oka (wziernikowanie, oftalmoskopia; zob. Wziernikowanie dna oka [oftalmoskopia]). Ważne, by badanie odbyło się po uprzednim maksymalnym rozszerzeniu źrenicy. W przypadkach, jeżeli ośrodki optyczne, czyli rogówka, ciecz wodnista, soczewka lub ciało szkliste nie są przejrzyste (np. z uwagi na krwotok do ciała szklistego czy zaawansowaną zaćmę), konieczne jest wykonanie badania ultrasonograficznego gałki ocznej (zob. Ultrasonografia w prezentacji B).

Ryc. 1. Przedarcie siatkówki z towarzyszącym mu odwarstwieniem siatkówki

Odwarstwiona siatkówka jest przez krótki czas różowa i ruchoma przy ruchach gałek ocznych. Jeżeli odwarstwienie trwa dłużej (kilka tygodni lub miesięcy) siatkówka staje się blada, napięta, zmniejsza się jej ruchomość, często pokrywa się błonami, tworzącymi się w wyniku rozwoju procesu podobnego do bliznowacenia zwanego witreoretinopatią proliferacyjną (PVR). Lekarz badając odwarstwioną siatkówkę stara się odnaleźć otwory i przedarcia. Ich liczba i lokalizacja oraz stan siatkówki są pomocne przy wyborze metody leczenia operacyjnego.

Jakie są sposoby leczenia?

Przedarciowego odwarstwienia siatkówki nie można leczyć farmakologiczne. Istnieje za to kilka metod leczenia operacyjnego, m.in.:

  1. Naszycie wszczepu lub opierścienienie gałki ocznej – zabieg polega na naszyciu specjalnej gąbki lub taśmy silikonowej na gałkę oczną w celu wgłobienia ściany gałki. Wgłobienie gałki powoduje, że siatkówka jest ponownie zbliżana do ściany gałki. Jednocześnie wokół przedarć i otworów wykonywana jest tzw. krioterapia lub laseroterapia, której następstwem jest powstanie blizny „przylepiającej” siatkówkę. Zabieg może być połączony z podaniem do wnętrza gałki ocznej specjalnego gazu (powietrze, SF6, C3F8), który po pewnym czasie ulega samoistnemu wchłonięciu. Gaz ma wypełniać gałkę oczną i dodatkowo „przytwierdzać” siatkówkę w okresie bezpośrednio po operacji.
  2. Witrektomia – polega na wykonaniu niewielkiego nacięcia w twardówce, przez które operator wsuwa do wnętrza gałki ocznej specjalne instrumenty. Za ich pomocą wycina ciało szkliste, usuwa pokrywające siatkówkę błony nasiatkówkowe, tworzące się samoistnie w przypadku dłużej trwających odwarstwień, a wokół przedarć i otworów wykonuje laseroterapię. Na zakończenie zabiegu podawany jest specjalny gaz (powietrze, SF6, C3F8) wypełniający gałkę oczną. Gaz ulega samoistnemu wchłonięciu po pewnym czasie. W bardziej skomplikowanych przypadkach odwarstwienia chirurg może podjąć decyzję o podaniu oleju silikonowego. Jest to substancja, która podobnie jak gaz wypełnia gałkę oczną. Olej silikonowy nie ulega samoistnemu wchłonięciu i zazwyczaj jest usuwany po pewnym czasie. Obecnie witrektomia może być wykonana bez użycia szwów, a nacięcia na twardówce same się zasklepiają i uszczelniają.

O tym, która metoda jest najlepsza w danym przypadku, decyduje lekarz okulista specjalizujący się w operacjach siatkówki, czyli chirurg witreoretinalny.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Obecnie stosowane techniki chirurgiczne pozwalają na ponowne przyłożenie siatkówki w około 90% przypadków. Niestety nawet po udanej operacji nie wszyscy pacjenci powracają do dobrego widzenie. W wyniku odwarstwienia u niektórych pacjentów dochodzi do nieodwracalnych zmian w fotoreceptorach. Dotyczy to zwłaszcza tych oczu w których część siatkówki odpowiedzialna za najlepsze widzenie (tzw. plamka) była odwarstwiona. Mimo to należy pamiętać, że poprawa może następować jeszcze wiele miesięcy po zabiegu.

Najczęstszym powikłaniem po leczeniu operacyjnym jest nawrót odwarstwienia siatkówki. W krótkim okresie po operacji dochodzi do niego zazwyczaj w wyniku przeoczenia i niezaopatrzenia wszystkich otworów. W dłuższym czasie po zabiegu jest on najczęściej skutkiem rozwoju witreoretinopatii proliferacyjnej (PVR). Jest to proces w którym ze względu na obecność w czynników wzrostu i komórek charakterystycznych dla procesu zapalnego dochodzi do tworzenia się błon na lub pod siatkówką. Może od być porównany do bliznowacenia. Narastanie i obkurczanie się błon może ponownie unosić siatkówkę. Do innych możliwych powikłań pooperacyjnych należą:

Co trzeba robić po zakończeniu leczenie?

Po operacji należy ściśle przestrzegać zaleceń chirurga, szczególnie dotyczących właściwego ustawienia głowy. Utrzymywanie jej w odpowiedniej pozycji zwiększa szanse na trwałe przyłożenie siatkówki i wyleczenie, ponieważ gaz lub olej silikonowy unosząc się do góry, właściwie „dociska” siatkówkę.

Jeśli gałka oczna jest wypełniona gazem, ze względu na możliwość niekontrolowanego rozprężania się gazu przy wahaniach ciśnienia, nie wolno podróżować samolotem ani nurkować do czasu, aż zostanie on całkowicie wchłonięty. Trwa to zazwyczaj od 3 do 8 tygodni. Jeżeli w oku jest olej silikonowy, podróże lotnicze są dozwolone.

Co najmniej przez kilka miesięcy należy unikać intensywnej aktywności fizycznej.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Nie można całkowicie zlikwidować ryzyka powstania odwarstwienia siatkówki, ponieważ wiąże się ono z fizjologicznym procesem starzenia się ciała szklistego.

Regularne kontrole okulistyczne ze szczegółowym badaniem dna oka (zob. Wziernikowanie dna oka) pozwalają uchwycić moment tworzenia się otworów jeszcze bez współistniejącego odwarstwienia, które można zabezpieczyć za pomocą lasera. Częściej – najlepiej w odstępach 3–6 miesięcznych – powinny być badane osoby, u które istnieje zwiększone ryzyko rozwoju tej choroby.

10.12.2013
Zobacz także
  • Błyski w oku (fotopsje, fosfeny oraz teichopsje)
  • Wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta