Co to jest enukleacja?
Wyłuszczenie (enukleacja) to zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu gałki ocznej wraz z częścią nerwu wzrokowego. Jednocześnie pozostawia się powieki, tkankę tłuszczową oczodołu, naczynia krwionośne, inne nerwy w oczodole oraz mięśnie poruszające gałką oczną. Tradycyjnie po wyłuszczeniu gałki ocznej zszywa się mięśnie, tkanki oczodołu i spojówkę z torebką Tenona. Bardziej nowoczesnym rozwiązaniem jest jednoczasowe wszczepienie implantu oczodołowego po usunięciu oka. Po prawidłowym wygojeniu się oczodół pokryty jest różową spojówką produkującą niewielkie ilości białawej wydzieliny (śluz).
Zabieg wyłuszczenia gałki ocznej odbywa się w znieczuleniu ogólnym, jest bezpieczny i bezbolesny.
Implant oczodołowy wypełnia przestrzeń pozostałą po usunięciu gałki ocznej, dzięki czemu można uzyskać lepszy efekt kosmetyczny. Obecność implantu w oczodole zapobiega rozwojowi tzw. zespołu poenukleacyjnego. Charakteryzuje się on opadnięciem powieki górnej, pogłębieniem bruzdy w skórze powieki górnej i/lub zapadnięciem się oczodołu. Zespół poenukleacyjny powoduje asymetrię twarzy i może być przyczyną problemów z doborem epiprotezy gałki ocznej („sztucznego oka”). Wszczepienie implantu oczodołowego jest szczególnie istotne u dzieci, ponieważ umożliwia prawidłowy, symetryczny rozwój kości twarzoczaszki. Wiele implantów pozwala na przyszycie do nich mięśni gałkoruchowych, co daje szansę na uzyskanie częściowej ruchomości epiprotezy.
Implanty oczodołowe dzieli się na takie, które integrują się z tkankami oczodołu i takie, które się nie integrują. Implanty integrujące się z oczodołem są porowate, dzięki czemu naczynia krwionośne i tkanka łączna wrastają do ich wnętrza. Tego typu implanty zbudowane są z hydroksyapatytu (odpowiednika naturalnych minerałów budujących kości) lub polietylenu. Implanty drugiego typu zbudowane są z silikonu, litego i biologicznie obojętnego materiału, stosowanego w medycynie. Uniemożliwiającwrastanie naczyń do wnętrza, nie integrują się z oczodołem. Istnieją także implanty hydroksyapatytowo-silikonowe (np. implant Guthoffa), które w części przedniej zbudowane są z hydroksyapatytu, a w części tylnej – z silikonu. W implantach Guthoffa silikon zapewnia odpowiednią ruchomość implantu w oczodole. Dostępne średnice implantu (16/18/20/22 mm) umożliwiają jego indywidualny dobór dla pacjenta.
Wskazania do enukleacji:
- ślepe bolesne oko, czyli stany kliniczne związane z utratą widzenia na skutek choroby (np. jaskry, urazów, chorób zapalnych, nowotworów) z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi, których nie udaje się opanować za pomocą leków bądź innych zabiegów;
- obecność nowotworu w oku, jeśli stan jego zaawansowania uniemożliwia uratowanie oka innymi metodami (np. przez wycięcie chirurgiczne lub napromieniowanie);
- ciężkie urazy oka, których rozległość uniemożliwia rekonstrukcję gałki ocznej;
- względy kosmetyczne – szpecące uszkodzenia gałki ocznej wskutek innej choroby (np. jaskry, urazu, ciężkich uszkodzeń rogówki).
Postępowanie po zabiegu
Po zabiegu pacjent pozostaje zwykle na oddziale szpitalnym przez jeden dzień. W razie potrzeby podaje się leki przeciwbólowe i przeciwwymiotne. Założony opatrunek uciskowy zapobiega krwawieniu pooperacyjnemu. W pierwszej lub drugiej dobie pooperacyjnej wykonuje się pierwszą zmianę opatrunku.
Już wtedy pacjent może udać się na dobór epiprotezy gałki ocznej. Wyjmuje się ją z oczodołu, aby poddać ją odpowiednim zabiegom pielęgnacyjnym (tj. płukaniu solą fizjologiczną). W pracowniach protetycznych dobiera się kolejno 2 lub 3 epiprotezy.
Pierwsza służy prawidłowemu gojeniu się spojówki w oczodole i bezpośrednio po zabiegu zapobiega powstaniu zrostów między gojącymi się tkankami oczodołu w załamkach worka spojówkowego. Można z niej zrezygnować, jeśli bezpośrednio po zabiegu do worka spojówkowego wprowadzi się tzw. konformer, tj. wykonany z tworzyw sztucznych element, który oddziela od siebie gojące się tkanki, zapobiegając ich zrośnięciu się ze sobą w załamkach. Druga proteza modeluje gojący się oczodół. Trzecią protezę dobiera się kilka miesięcy po zabiegu po całkowitym wygojeniu się tkanek. Dopasowuje się ją do koloru i kształtu drugiego oka.
Możliwe powikłania po enukleacji
We wczesnym okresie pooperacyjnym u wszystkich operowanych pojawia się związany z zabiegiem obrzęk, zaczerwienienie oraz stan zapalny. Mogą także pojawić się krwiaki i bolesność tkanek oczodołu. Niekiedy w pierwszej dobie pooperacyjnej występują nudności, wymioty, rzadko silny ból oczodołu. Dolegliwości te można opanować za pomocą leków.
W późnym okresie pooperacyjnym może dojść do następujących powikłań:
- zakażenie tkanek z pojawieniem się żółtej (ropnej) wydzieliny wymagające podawania antybiotyków;
- rozejście się rany pooperacyjnej, którą trzeba ponownie zszyć;
- cysty (torbiele) lub guzki zapalne (ziarniniaki) w oczodole, które należy leczyć miejscowo lub usunąć chirurgicznie;
- zrośnięcie się ze sobą tkanek w załamkach worka spojówkowego, co utrudnia dobór odpowiedniej epiprotezy;
- zespół poenukleacyjny: pogłębienie bruzdy górnej, problemy z dopasowaniem protezy, asymetria twarzy, spłycenie załamków spojówki, niedoleganie powieki dolnej, uniesienie (retrakcja) powiek, niedomykalność szpary powiekowej.
Powikłania związane z implantem obejmują:
- przemieszczenie się implantu do przodu i rozejście się tkanek w oczodole (ekstruzja) prowadzące do odsłonięcia implantu, co wymaga leczenia operacyjnego;
- zakażenie implantu wymagające antybiotykoterapii, a niekiedy usunięcia implantu z oczodołu;
- wytworzenie guzka zapalnego (ziarniniaka), którego leczenie ma charakter miejscowy, a w przypadku braku rekcji na leki – chirurgiczny.
Głównym powikłaniem związanym z obecnością epiprotezy jest alergiczne olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek, towarzyszące obecności ciała obcego w oczodole, jakim jest epiproteza gałki ocznej. Wymaga ono stosowania leków miejscowych. Niekiedy może dojść do zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego.
Jakie stany po zabiegu powinny skłonić do kontaktu z lekarzem?
Wszelkie powikłania wymagają konsultacji ze specjalistą i odpowiedniego leczenia.
