×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Prądy TENS

dr hab. Maciej Płaszewski,
Zakład Fizjoterapii, Wydział Turystyki i Zdrowia w Białej Podlaskiej,
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Definicja i zastosowanie

Elektrostymulacja prądem – TENS, czyli przezskórna elektryczna stymulacja nerwów, to metoda niefarmakologicznego i nieinwazyjnego, a przez to pozbawionego wielu skutków ubocznych, leczenia dolegliwości bólowych.

TENS znajduje zastosowanie w wielu stanach chorobowych, pourazowych i dysfunkcjach, którym towarzyszy ból.


Fot. pixabay.com

Najczęściej wskazywane zastosowania:

  • reumatoidalne zapalenie stawów
  • choroba zwyrodnieniowa stawów
  • neuropatie i radikulopatie
  • ból pourazowy
  • ból pooperacyjny (operacje na jamie brzusznej i operacje okolicy klatki piersiowej, operacje ortopedyczne, urologiczne i inne)
  • ból poamputacyjny
  • ból po zabiegach stomatologicznych
  • ból głowy/migrena
  • ból, spastyczność i dysfunkcja po udarze mózgu
  • bolesne miesiączkowanie

Geneza, założenia i cele

Pierwsze udokumentowane próby stosowania elektrostymulacji przeciwbólowej z zastosowaniem specjalnych urządzeń miały miejsce w początkach XX wieku. Rozwój metody TENS wynikał z opublikowania w 1965 r. przez Melzacka i Walla teorii „kontrolowanego przepustu rdzeniowego” (zwanej niekiedy w uproszczeniu teorią „bramki kontrolnej”).

Podstawowym założeniem metody TENS jest pobudzanie zakończeń nerwów czuciowych impulsami prądu, przepływającymi przez skórę i spowodowanie zahamowania przewodzenia pobudzeń bólowych zależnych od stanów patologicznych, a także

wywoływanie reakcji przeciwbólowej poprzez stymulowanie wydzielania naturalnie występujących w organizmie substancji przeciwbólowych – opioidów endogennych.

Opis

Określenie TENS odnosi się do grupy prądów impulsowych niskiej częstotliwości, o zastosowaniu przeciwbólowym (neuromodulacyjnym, znieczulającym).

Prąd dostarczany jest z jednego lub większej liczby obwodów prądu. Jest to prąd impulsowy niskiej częstotliwości (najczęściej w granicach od około 1 do około 130 impulsów na sekundę, 1–130 Hz). Impulsy są bardzo krótkie (najczęściej od około 0,1 do około 0,4 milisekundy, 100–400 µs). Prąd może płynąć w jednym kierunku (prąd jednofazowy, unipolarny, jednokierunkowy) lub w dwóch kierunkach (prąd dwufazowy, bipolarny, dwukierunkowy), a impulsy mogą mieć różne kształty.

Odmiany TENS:

  • TENS konwencjonalna (TENS tradycyjna, wysokiej częstotliwości, HF-TENS): stosunkowo wysoka częstotliwość prądu (ok. 90–130 Hz) i krótki czas impulsu (około 50–150 µs)
  • TENS akupunkturowa (TENS niskiej częstotliwości, ALTENS), stosunkowo niska częstotliwość (typowo 2–5 Hz) i długi czas impulsu (około 200–300 µs)
  • TENS krótka intensywna, stosunkowo duża częstotliwość, długi czas impulsu i duża intensywność (natężenie)
  • TENS burst, prąd tradycyjny (lub nawet o wyższej częstotliwości, do 200 Hz), płynący w postaci pakietów (wybuchów, ciągów impulsów) o częstotliwości takiej, jak prąd ALTENS
  • TENS modulowana, może występować zmienność wszystkich parametrów, ale zazwyczaj przy zachowaniu granic przyporządkowania do kategorii HFTENS lub ALTENS

Poszczególne odmiany stymulacji TENS różnią się:

  • natężeniem prądu i – co za tym idzie – uzyskiwaną siłą i rodzajem reakcji i wrażeń czuciowych; w przypadku niektórych odmian prądu TENS (ALTENS, TENS burst) natężenie prądu jest wystarczająco wysokie, aby oprócz wrażeń czuciowych wywołać skurcze mięśni szkieletowych
  • zakładanymi mechanizmami działania przeciwbólowego:
    • mechanizm kontrolowanego przepustu rdzeniowego (TENS konwencjonalna i w pewnym stopniu TENS burst)
    • endogennego (wewnętrznego, naturalnego) systemu opioidowego (pozostałe cztery odmiany prądów)
  • szybkością uzyskania efektu przeciwbólowego (znieczulenia)
  • długością utrzymywania się efektu przeciwbólowego (znieczulenia).

Dobór poszczególnych rodzajów prądu stosowanego w TENS zależy przede wszystkim od nasilenia bólu. Im silniejszy ból, tym – w uproszczeniu – należy zastosować mniej drażniący prąd do TENS (i z mniejszą intensywnością). Powinno się także brać pod uwagę możliwości prowadzenia terapii: zastosowanie stacjonarnych aparatów w ramach opieki w poradni, jako zabieg o stosunkowo krótkim czasie trwania, czy też stosowanie aparatów osobistych i stymulacja długotrwała.

Podstawowe charakterystyki poszczególnych odmian prądu do TENS zawiera tabela.

Tabela 1. Podstawowe charakterystyki działania czterech zasadniczych odmian prądu do TENS (wg Bélanger, 2003, zmodyfikowane)
TENS tradycyjna, HF-TENS TENS akupunkturowa, ALTENS TENS krótka intensywna TENS burst
Natężenie prądu komfortowe, poniżej progu skurczów mięśni komfortowe/silne, powyżej progu skurczów mięśni komfortowe/silne, powyżej progu skurczów mięśni komfortowe, na granicy skurczów mięśni
Wystąpienie efektu przeciwbólowego szybkie (w ciągu minut) wolne (w ciągu godzin) szybkie (w ciągu minut) wolne (w ciągu godzin)
Trwałość efektu przeciwbólowego mała (do kilku godzin) duża (powyżej kilku godzin) duża (powyżej kilku godzin) duża (powyżej kilku godzin)

Urządzenia generujące prąd do TENS można podzielić na przenośne, małe aparaty osobiste na baterię i na stymulatory stacjonarne, stosowane w przychodniach i gabinetach, generujące zazwyczaj różne odmiany prądu do TENS oraz inny prąd, a także niekiedy wyposażone w aplikator laserowy lub głowicę ultradźwiękową.

Typowe sposoby umiejscowienia elektrod są następujące:

  • w miejscu (obszarze) bolesnym
  • w okolicy odpowiednich dermatomów (sklerotomów, miotomów) – obszarów na powierzchni skóry o wspólnym unerwieniu z bolesnym obszarem
  • w specjalnych punktach – tzw. punktach akupunkturowych, punktach wyzwalających (spustowych), punktach motorycznych
  • w okolicach korzeni nerwów.

Przeciwwskazania (względne i bezwzględne):

  • u pacjentów z rozrusznikiem serca i innymi implantami elektronicznymi
  • w okolicach metalowych implantów (zagrożenie przegrzaniem)
  • w sytuacjach uszkodzeń skóry lub zagrożenia takimi uszkodzeniami albo wylewami podskórnymi, a także w przypadku chorób dermatologicznych

  • w okolicach:
    • czynnej lub podejrzewanej zmiany nowotworowej
    • brzucha i miednicy u kobiet w ciąży
    • klatki piersiowej
    • oczu
    • przedniej powierzchni szyi i tętnic szyjnych
  • w sytuacjach zagrożenia krwawieniami i wysiękami (np. po uszkodzeniu tkanek miękkich)
  • w okolicach jąder kostnienia (okolic wzrostu kości) u dzieci
  • u pacjentów o znaczącym zaburzeniu krążenia
  • w przypadku chorób przebiegających z gorączką

Środki ostrożności:

  • nie należy umiejscawiać elektrod na skórze w okolicach o zaburzonym (podwyższonym lub obniżonym) progu czucia
  • u pacjentów z epilepsją, zaawansowanymi chorobami sercowo-naczyniowymi i arytmią serca – konieczna bezpośrednia konsultacja z lekarzem prowadzącym
  • nie wykonuje się zabiegów w miejscach silnie owłosionych.

TENS nie należy stosować w przypadkach bólów o nieokreślonym miejscu powstawania (bóle trzewne) i bólów psychogennych.

Specyficzna sytuacja dotyczy ciąży i porodu: stosowanie TENS w ciąży jest tradycyjnie przeciwwskazane (choć brak jest dowodów szkodliwości TENS), natomiast zastosowanie TENS w przypadku bólów porodowych jest charakterystyczne dla tej metody.

Dowody naukowe

TENS była przedmiotem wielu badań naukowych. Zauważa się, że twierdzenia o skuteczności TENS pochodzą głównie z badań o niższej wiarygodności, a siła zaleceń stosowania TENS jest zmienna, w zależności od problemu terapeutycznego i od opracowania. Jednak TENS należy do podstawowych zabiegów elektrostymulacyjnych i jest wymieniana w przewodnikach praktyki dotyczących postępowania przeciwbólowego.

Przewodnik praktyki Philadelphia Panel (USA, 2001) rekomenduje stosowanie TENS w przypadku bólów stawu kolanowego, a przewodnik praktyki Ottawa Panel (USA/Kanada 2004) zaleca stosowanie ALTENS jako samodzielną terapię przeciwbólową i w celu zwiększenia siły mięśniowej w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Zalecenia NICE (Wielka Brytania, 2014) zawierają rekomendację, że specjaliści ochrony zdrowia powinni rozważać stosowanie TENS jako dodatku do zasadniczych metod działania przeciwbólowego w chorobie zwyrodnieniowej stawów, natomiast inne zalecenia NICE (2009) zawierają rekomendację, aby nie oferować terapii TENS w przewlekłych niespecyficznych bólach krzyża.

Silniej poparte wynikami wiarygodnych badań jest długotrwałe stosowanie TENS w aplikacji domowej, z zastosowaniem przenośnych stymulatorów, w porównaniu z zastosowaniem aparatów w warunkach ambulatoryjnych. Rekomendacje dotyczą konkretnych parametrów aplikacji, a nie tylko metody jako takiej.

Rozpowszechnienie

TENS jest jedną z najpopularniejszych metod fizykoterapii oraz niefarmakologicznego i nieinwazyjnego leczenia dolegliwości bólowych. W niektórych krajach jest stosowana pod kierunkiem i na zlecenie lekarzy i fizjoterapeutów. Bezpośrednio dla użytkowników mogą być też dostępne przenośne aparaty osobiste na baterie .

24.03.2016
Wybrane treści dla Ciebie
  • Pacjent po amputacji kończyny – postępowanie i powikłania
  • Rehabilitacja głosu
  • Rehabilitacja słuchu
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta