Pomoc psychologiczna i praca terapeutyczna dla osób homo- i biseksualnych

Wprowadzenie

Pomoc psychologiczna i praca terapeutyczna z osobami homo i biseksualnymi w ciągu ostatnich 40 lat uległa daleko idącym przeobrażeniom. Podstawowym powodem było usunięcie homoseksualizmu z klasyfikacji psychiatrycznych w 1973 roku. Prowadzone przez wiele lat badania wykazały bowiem, iż osoby należące do mniejszości seksualnych, z perspektywy psychologicznej, funkcjonują tak samo jak osoby heteroseksualne, a ewentualne problemy emocjonalne, które można u nich rozpoznać, są wynikiem nietolerancji i dyskryminacji jakiej doświadczają. Uznano zatem, że nie sam homoseksualizm czy biseksualizm jest przyczyną problemów, ale raczej warunki życia w nieprzychylnym społeczeństwie.

Prowadzone badania nad orientacją seksualną i usunięcie homoseksualizmu z listy zaburzeń wpłynęły na sposoby pomagania tym osobom. O ile we wcześniejszym okresie dominowały tzw. terapie konwersyjne, których celem była zmiana orientacji, o tyle, później zaczęto opracowywać sposoby pomagania osobom homoseksualnym i biseksualnym w akceptowaniu ich orientacji i radzeniu sobie ze stresem, jakiego doświadczają w dyskryminującym je społeczeństwie. Obecnie wszystkie największe organizacje zajmujące się zdrowiem psychicznym popierają jedynie ten drugi rodzaj pomocy psychologicznej i pracy terapeutycznej, uznając, na podstawie wyników badań, że zmiana orientacji jest bardzo mało prawdopodobna, a w dodatku takie próby z dużym prawdopodobieństwem mogą powodować u pacjentów wiele skutków ubocznych, takich jak depresja, lęki, trudności z zaakceptowaniem siebie czy zaniżona samoocena.

Szukając więc pomocy dla siebie lub swoich bliskich, należy mieć świadomość, że wszelkie działania - jawne, bądź ukryte - nastawione na zmianę orientacji seksualnej są na gruncie profesjonalnym nieuzasadnione.

Młodzież i rodzice

Grupą, która w sposób szczególny jest narażona na pojawienie się problemów emocjonalnych, jest młodzież. Początek okresu dojrzewania to zazwyczaj czas, kiedy dorastający ludzie zaczynają sobie uświadamiać swoją odmienność. Odkrywają, że ich uczucia i fantazje seksualne są skierowane do osób tej samej płci, bądź też do osób zarówno tej samej, jak i przeciwnej płci. Ta odmienność powoduje, że odsuwają się od swoich rówieśników, którzy zazwyczaj wyrażają dość nieprzychylne nastawienie do osób homo- i biseksualnych. W ten sposób chronią siebie przed doświadczeniem odrzucenia czy wręcz przemocy ze strony kolegów. Mogą się też pojawiać u nich zachowania, poprzez które starają się zaprzeczyć swoim odczuciom, takie jak np. umawianie się na randki z osobami przeciwnej płci, nie znajdując w tym jednak jakiejś specjalnej przyjemności, tłumienie przyjemnych uczuć związanych z fantazjami o treści homoseksualnej, odsuwanie się od innych znanych sobie osób homoseksualnych, czy też jawna wrogość wobec nich. Mogą też uciekać w różnego rodzaju aktywności (artystyczne, sportowe), aby zapomnieć o problemach, jakie sami ze sobą przeżywają. Nie mają też zazwyczaj z kim porozmawiać o swoich problemach, nie licząc for internetowych. Znalezienie jednak odpowiedniej pomocy utrudnia im poczucie izolacji, odrzucenia, niechęci czy wręcz wrogości ze strony innych.

Praca terapeutyczna z homoseksualnymi i biseksualnymi nastolatkami z jednej strony koncentruje się wokół problemów kształtowania się ich orientacji, a z drugiej – pomocy w radzeniu sobie ze swoistymi dla nich stresorami. Pomoc psychologiczna jest jednak dość dużym wyzwaniem, gdyż profesjonalista nie może wpływać bezpośrednio na ukształtowanie się którejś orientacji. To, co może zrobić – to pomóc nastolatkowi w rozpoznawaniu i akceptowaniu uczuć, myśli i fantazji, które się u niego pojawiają. W przeciwnym razie może doprowadzić do pogłębienia się jego/jej wewnętrznych konfliktów. To uporządkowanie przeżyć nastolatka jest bardzo ważnym etapem kształtowania się jego obrazu samego siebie. Innym zadaniem jest pomoc w radzeniu sobie ze stresem wywoływanym relacjami z innymi – rodzicami, rodzeństwem, pozostałymi członkami rodziny, rówieśnikami. Jedną z podstawowych kwestii jest komu, jak i kiedy ujawnić swoją orientację.

Pomocy psychologicznej czy nawet terapeutycznej często wymagają też rodzice homoseksualnych i biseksualnych nastolatków. Orientacja seksualna ich dziecka konfrontuje ich bowiem z wieloma problemami. Między innymi możliwością doświadczania przez nich samych społecznej dyskryminacji, będącej skutkiem rzeczywistego lub wyobrażonego obwinienia za homoseksualizm ich dziecka. Może to doprowadzić do silnego samoobwiniania się lub poczucia winy. Pojawiają się u nich też zazwyczaj lęki o przyszłość syna/córki, związane z wizjami ich przyszłych negatywnych doświadczeń – odrzucenia, dyskryminacji czy nawet przemocy. U niektórych rodziców powoduje to chęć zmiany orientacji seksualnej syna/córki, w związku z czym poszukują różnych na to sposobów. Trudnością dla rodziców jest też fakt, iż oni sami muszą przeformułować swoje plany i nadzieje związane z nastolatkiem, jak np. założeniem przez niego/nią tradycyjnej rodziny. Rodzicom bardzo trudno więc zaakceptować i wesprzeć nastolatka, czego on najbardziej w tym czasie potrzebuje. Pomocą psychologiczną czy terapeutyczną warto w takich sytuacjach objąć całą rodzinę. Czasami wystarczy praca edukacyjna, której celem jest wyjaśnienie, czym jest homoseksualizm czy biseksualizm i w jaki sposób rodzice, a także ewentualnie rodzeństwo, mogą pomóc nastolatkowi w jego zaakceptowaniu i zintegrowaniu z innymi aspektami swojego życia. Jeśli sytuacja ta wywołuje poważne konflikty czy emocjonalne napięcia, potrzebna jest fachowa pomoc psychoterapeutyczna.

Osoby dorosłe

Problemy osób dorosłych to po części kontynuacja problemów okresu dojrzewania. Najważniejsze kwestie, przed którymi stają dorosłe osoby o homoseksualnej lub biseksualnej orientacji, dotyczą zaakceptowania swojej nieheteroseksualnej orientacji. W dalszym ciągu konfrontowani są ponadto z decyzją o ujawnieniu swojej orientacji. Dla większości, z wyjątkiem tych, którzy publicznie dokonali swojego ujawnienia, proces ten będzie zachodził właściwie do końca życia. Ciągle bowiem, poznając nowe środowiska i nowych ludzi, będą musieli podejmować decyzję – czy ujawniać swoją orientację, czy też nie. I w tym przypadku fachowa pomoc psychologiczna może okazać się użyteczna – pomoże emocjonalnie zdystansować się do przeżywanych problemów, a także rozważyć, co przemawia za bądź przeciw ujawnieniu się. Inną ważną kwestią jest tworzenie relacji.

Związki i rodzicielstwo

Bardzo długo pary jednopłciowe były traktowane, nawet przez profesjonalistów, według wzorca par heteroseksualnych. Okazało się jednak, że oparta na takim sposobie ich rozumienia pomoc psychologiczna czy terapia nie przynosiła zadowalających efektów. Zaczęto więc analizować specyfikę takich par, co w konsekwencji umożliwiło znalezienie bardziej adekwatnych sposobów pracy z nimi.

Uwzględnienie specyficznej sytuacji życia par gejów i lesbijek dało możliwość wzięcia pod uwagę typowych dla nich problemów, takich jak: trudności w ukształtowaniu relacji z rodzinami, z których pochodzą, w tym kwestia zaakceptowania partnera/partnerki, trudności w relacji partnerskiej wynikające z braku społecznej akceptacji dla związków jednopłciowych, przejawiające się wnoszeniem we wzajemne relacje dużej ilości emocjonalnych napięć, czy też brak wzorców funkcjonowania takich par, co pociąga za sobą konieczność szczegółowego ustalania zasad wzajemnego bycia razem, zwłaszcza kwestie dotyczące podziału ról, pieniędzy czy społecznych obowiązków.

Ważnym zagadnieniem jest rodzicielstwo, budzące chyba najwięcej kontrowersji w naszym społeczeństwie. Nie ma wyników badań, które wskazywałyby, iż homoseksualna czy biseksualna orientacja rodziców ma wpływ na powstawanie takiej orientacji u dzieci. Jeśli nawet u dzieci wychowywanych w parach jednopłciowych rozpoznaje się jakieś trudności, można założyć, iż są one spowodowane nie orientacją seksualną rodziców, lecz nietolerancyjnym środowiskiem, w którym żyją. Warto też nadmienić, iż rodzicielstwo osób homoseksualnych już jest faktem. Mamy tu na myśli sytuacje, gdy para jednopłciowa wychowuje dziecko urodzone w takim związku, którego biologicznym rodzicem jest osoba spoza pary lub też dzieci te mogą pochodzić z wcześniejszych związków z osobami przeciwnej płci. Związki jednopłciowe mające dziecko będą wymagały niejednokrotnie profesjonalnego wsparcia, dotyczącego wzajemnych relacji czy też kwestii funkcjonowania ich dzieci w środowisku rówieśniczym.

Na koniec warto wspomnieć, iż udzielanie psychologicznej pomocy czy też podejmowanie się pracy terapeutycznej z osobami o homoseksualnej i biseksualnej orientacji wymaga szczególnego przygotowania. Niestety, nie wszyscy terapeuci w odpowiedni sposób rozpoznają swoje własne uprzedzenia dotyczące osób należących do mniejszości seksualnych, podobnie jak nie w pełni są świadomi specyfiki ich warunków życiowych. Sprawia to, iż znalezienie fachowej pomocy przez osoby homoseksualne i biseksualne staje się nierzadko poważnym wyzwaniem.