Profilaktyka
Do dużej części odmrożeń nie doszłoby, gdyby nie błędy ludzkie. Najczęściej odmrożeniom ulegają:
- osoby uprawiające sporty górskie – alpinizm, wspinaczka, narciarstwo, skitouring i inne
- osoby z istotnymi charakteropatiami i (lub) zaburzeniami funkcjonowania społecznego – bezdomne, nadużywające substancji psychoaktywnych
- osoby o niskim statusie materialnym
- inne osoby, które znalazły się w niesprzyjających warunkach termicznych – pracownicy chłodni, laboratoriów niskich temperatur itp.
- średnia wieku to z reguły 30 – 49 lat, płeć męska, co najprawdopodobniej związane jest z podejmowaniem ryzykownych zachowań przez mężczyzn w tym wieku [1,2,3,4,5]
Dodatkowymi czynnikami ryzyka są: palenie tytoniu, uzależnienia, choroby naczyniowe m.in. zespół Raynaud [6,7,8].
Z najważniejszych zasad profilaktyki odmrożeń wymienić należy:
- Nie dopuszczenie do wystąpienia hipotermii
- Ubiór złożony z kolejnych warstw: odprowadzającej wilgoć od skóry, izolacyjnej (tkanina typu polar), wiatro- i wodoodpornej
- Unikanie ciasnych butów i ciasnych rękawiczek
- Właściwe nawodnienie i odżywienie [1]
- Ciągłą ocenę zmieniających się warunków środowiskowych i swoich możliwości psychofizycznych
Faza samoewakuacji i/lub akcji ratowniczej
W sytuacjach wymagających ewakuacji do bezpiecznego miejsca, niekiedy konieczne jest przemieszczanie się na zamarzniętej kończynie. Rozmrożenie kończyny dolnej skutkuje utratą funkcji podporowej i motorycznej, oraz koniecznością ewakuacji siłami ratowników lub partnerów wspinaczkowych. Nie wolno dopuścić do ponownego zamrożenia rozmrożonej kończyny [10,11].
Wskazane jest postępowanie przeciwbólowe, oparte o NLPZ (patrz rozdział 3.4)
Działania Zespołów Ratownictwa Medycznego (ZRM)
Priorytetem działania ZRM i medycznych czynności ratunkowych jest zawsze ratowanie życia poszkodowanego, a nie koncentrowanie się na nieistotnych, z punktu widzenia zachowania integralności organizmu, dystalnych jego częściach. Dlatego też pierwszeństwo ma leczenie ewentualnej hipotermii. Pacjenta należy rozebrać z przemoczonych ubrań i w miarę możliwości przebrać w inne – suche, albo zastosować wielowarstwowe okrycie np. folie nrc, śpiwór (koc). Zamiast rozpoczynać szkodliwe na tym etapie czynne ogrzewanie potencjalnych odmrożeń, pakiety grzewcze umieścić należy na tułowiu.
Zabronione jest rozcieranie odmrożonych kończyn i nacieranie ich śniegiem, ogrzewanie strugami gorącego powietrza np. z nawiewów samochodu czy suszarki, przekłuwanie lub wycinanie pęcherzy.
Obowiązuje zdjęcie z palców biżuterii, podanie kwasu acetylosalicylowego, zabezpieczenie odmrożonej kończyny jałowymi opatrunkami (każdy palec osobno). Pacjent powinien być przenoszony na noszach lub innym środku transportu celem profilaktyki urazów wtórnych [13,14,15,16]. Po zabezpieczeniu odmrożeń opatrunkami warto kończynę unieruchomić w lekkiej elewacji celem ograniczenia obrzęku [17].
Strategię i zasady ewentualnego rozmrażania omówiono w rozdziale 3.2.
Postępowanie przeciwbólowe opisano w rozdziale 3.4.
Podejmując decyzje o transporcie, należy uwzględnić istnienie towarzyszących problemów zdrowotnych (np. konieczność wdrożenia leczenia hipotermii głębokiej, lokalizację szpitala dysponującego oddziałami chirurgii naczyniowej, chirurgii ręki, komorą hiperbaryczną.
Rekomendacje
- Jeżeli z odmrożeniami współistnieje hipotermia, to priorytetem jest leczenie hipotermii, jako stanu zagrażającego życiu
- Tkanki odmrożone trzeba chronić przed urazami, a jeśli uległy rozmrożeniu, to także przed ponownym zamrożeniem
- Wczesne podanie aspiryny zmniejszy aktywność trombocytów podczas rozmrażania
Piśmiennictwo
1. Hallam MJ, Cubison T, Dheansa B, Imray C. Managing frostbite. BMJ 2010;341
2. Syme D. ICAR Medical Commission. Position paper: on-site treatment of frostbite for mountaineers. High Alt Med Biol 2002;3(3):297–298.
3. McIntosh SE, Hamonko M, Freer L, Grissom CK, Auerbach PS, Rodway GW, Cochran A, Giesbrecht G, McDevitt M, Imray CH, Johnson E, Dow J, Hackett PH. Wilderness Medical Society. Wilderness Medical Society practice guidelines for the prevention and treatment of frostbite. Wild Environ Med 2011;22(2):156–166.
4. Reamy BV. Frostbite: review and current concepts. J Am Board Fam Pract 1998;11(1):34–40.
5. Imray C, Grieve A, Dhillon S. Caudwell Xtreme Everest Research Group. Cold damage to the extremities: frostbite and non-freezing cold injuries. Postgrad Med J 2009;85(1007):481–488.
6. Ikaheimo TM, Hassi J. Frostbites in circumpolar areas. Global Health Action 2011;4
7. Valnicek SM, Chasmar LR, Clapson JB. Frostbite in the prairies: a 12-year review. Plast Reconstr Surg 1993;92(4):633–641.
8. Gross EA, Moore JC. Using thrombolytics in frostbite injury. J Emerg Trauma Shock 2012;5(3):267–271.
9. Murkowski FH, Mandsager R, Choromanski Hull-Jilly D. State of Alaska Cold Injuries Guidelines. Juneau: Department of Health and Social Services of Alaska; 2003. pp. 36– 41. Revised 01/2005.
10. McCauley RL, Hing DN, Robson MC, Heggers JP. Frostbite injuries: a rational approach based on the pathophysiology. J Trauma 1983;23(2):143–147.
11. Ronald C. Eng. Mountaineering. The freedom of the Hills. wyd. polskie 2014, 504-505
12. Forgey W. Practice Guidelines for Wilderness Emergency Care. WMS 2016
13. West et al. High Altitude Medicine and Physiology. 2007
14. Johnson et al. Oxford Handbook of Expedition and Wilderness Medicine. Oxford 2008
15. Budymek, Nowacki. Opatrywanie ran. Lublin 2008
16. Alkinson et al. Medycyna ratunkowa. Wrocław 2012
17. Tod Schimelpfenig. „Wilderness Medicne” Warszawa 2012
