Farmaceuta jest partnerem lekarza i obie strony muszą się tej współpracy nauczyć, aby ostatecznie zaangażowanie farmaceuty było z jak największą korzyścią dla pacjenta – mówi prof. Magdalena Bujalska-Zadrożny, kierownik Katedry i Zakładu Farmakoterapii i Opieki Farmaceutycznej WUM.
Fot. Michał Teperek / WUM
- Za sprawą ustawy o zawodzie farmaceuty przed farmaceutami otwiera się nowa droga rozwoju zawodowego: w kierunku usług medycznych
- Okres pandemii wymusił zmiany, które latami wydawały się niemożliwe do wdrożenia
- W NIA trwają prace nad standardami różnych usług opieki farmaceutycznej, a PTF opublikowało wytyczne dotyczące prowadzenia przeglądów lekowych
- Opieka farmaceutyczna prężnie rozwija się we wszystkich krajach anglosaskich, a także w innych krajach Europy i świata. Naszym celem nie jest kopiowanie gotowych rozwiązań, raczej ich adaptacja
- Choć podstawowym miejscem sprawowania opieki jest apteka, to należy podkreślić, że jest ona przypisana do farmaceuty, a nie do apteki i w przyszłości farmaceuci będą mogli zakładać indywidualne gabinety opieki farmaceutycznej
Iwona Kołakowska: Przez długi czas farmaceuci zabiegali o uchwalenie ustawy poświęconej swojej grupie zawodowej. Udało się, ustawa o zawodzie farmaceuty weszła w życie ponad dwa lata temu. Czy ten dokument faktycznie przyczynił się do zmian w zawodzie?
Prof. Magdalena Bujalska-Zadrożny: Ustawa o zawodzie farmaceuty jest dokumentem ważnym i potrzebnym, który porządkuje zasadnicze dla funkcjonowania zawodu kwestie. Przede wszystkim ustawa jednoznacznie wpisuje zawód farmaceuty do katalogu zawodów medycznych, co pociąga za sobą szereg konsekwencji – w tym przywilejów, ale i powinności. Farmaceuta ma zapewnioną pełną niezależność i samodzielność zawodową. Coraz bardziej wchodzi w rolę eksperta od farmakoterapii. Zmiany prawne umożliwiły wreszcie korzystanie w praktyce z wiedzy, jaką farmaceuci posiedli na studiach. Ważne jest, że za sprawą ustawy przed farmaceutami otwiera się nowa droga rozwoju zawodowego: w kierunku usług medycznych. Podsumowując: tak dużych zmian w tak szybkim tempie jeszcze dotąd nie było.
Co jeszcze oprócz ustawy sprzyjało tym zmianom?
Przyczyniła się do niech również pandemia. Okres ten wymusił zmiany, które latami wydawały się niemożliwe do wdrożenia. Projekt ustawy o zawodzie farmaceuty przewidywał, że farmaceuta będzie mógł wykonywać wszystkie rodzaje szczepień – ten postulat spotkał się z ogromnym oporem, przecież farmaceuta nie mógł nawet dotknąć pacjenta, a co dopiero naruszyć ciągłość powłok skóry. Niedługo później opór pękł – pandemia sprawiła, że przeszkoleni farmaceuci zyskali możliwość wykonywania szczepień przeciwko COVID-19. Mają prawo do wystawiania recept pro auctore i pro familiae, a także poszerzone możliwości wystawiania recept farmaceutycznych – nie tylko w stanie zagrożenia życia, lecz także zdrowia.
W ustawie napisane jest, że wykonywanie zawodu farmaceuty polega m.in. na sprawowaniu opieki farmaceutycznej. Czy chodzi właśnie o szczepienia i wstawianie recept?
Nie, zdecydowanie nie. Ustawa o zawodzie farmaceuty wskazuje, że opieka farmaceutyczna obejmuje szeroko pojęte konsultacje farmaceutyczne, przeglądy lekowe, tworzenie indywidualnego planu opieki farmaceutycznej, wykonywanie wybranych badań diagnostycznych w celu oceny terapii i analizy problemów lekowych, a także wystawianie recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego.
Warto podkreślić, że opieka farmaceutyczna opiera się na współpracy. Farmaceuta musi współpracować z pacjentem i lekarzem. Wspiera pacjenta w przestrzeganiu zalecań lekarskich, wyłapuje problemy, jakie pacjent może mieć z braniem leków, identyfikuje interakcje lekowe czy też zdublowane preparaty przepisane przez różnych specjalistów, ponieważ pacjent nie informuje kolejnych lekarzy, co do tej pory przyjmuje. Opieka farmaceutyczna to również monitorowanie celów terapeutycznych pacjenta i podpowiadanie mu, kiedy to już jest ten moment, aby się udać do lekarza. Ogromna część opieki to również profilaktyka.
Obecnie w Naczelnej Izbie Aptekarskiej trwają prace nad standardami różnych usług opieki farmaceutycznej, a Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne opublikowało wytyczne dotyczące prowadzenia przeglądów lekowych. Zakończył się także Program Pilotażowy Przeglądów Lekowych. To pokazuje jak niezwykle ważna jest współpraca między samorządem zawodowym i środowiskiem naukowym.
Na WUM zostały uruchomione studia podyplomowe „Profesjonalna Opieka Farmaceutyczna”. Dlaczego profesjonalna?
Do tej pory farmaceuci udzielali usług farmaceutycznych związanych z wywiadem farmaceutycznym czy konsultowaniem pacjentów intuicyjnie. Ta intuicja jest dobra, ale farmaceutom często brakuje znajomości narzędzi i algorytmów postępowania niezbędnych do sprawowania opieki w szerokim ujęciu opisanym w ustawie. Poprzez nasze studia chcemy wzmocnić kompetencje farmaceutów: poszerzając ich warsztat pracy, aby podejmowane przez nich działania były systematyczne, oparte na dowodach i powtarzalnych procedurach.
Czy zwiększone zaangażowanie farmaceutów w opiekę farmaceutyczną to odpowiedź na niedobór kadry lekarskiej i trudności w dostępie do lekarza?
Myślę, że to nie jest trafny punkt widzenia. Przede wszystkim wzięcie odpowiedzialności za zaspokajanie potrzeb pacjenta związanych z lekami oraz nadzór nad farmakoterapią jest powinnością farmaceutów, jest naszą unikalną rolą w systemie, a nie próbą zastąpienia innych członków systemu opieki nad pacjentem. Zatem farmaceuta nie jest konkurentem lekarza, nie ma go zastępować. Jest partnerem lekarza i obie strony – lekarze i farmaceuci – muszą się tej współpracy nauczyć, aby ostatecznie zaangażowanie farmaceuty było z jak największą korzyścią dla pacjenta.
Jakie korzyści z takiej opieki odnosi pacjent?
Z jednej strony działania podejmowane w ramach opieki farmaceutycznej służą poprawie jakości życia, unikaniu hospitalizacji, przedłużeniu życia osoby zgłaszającej się do apteki. Z drugiej strony służą edukacji, a pacjent wyedukowany, to pacjent świadomy i zaangażowany w leczenie. Wreszcie: pacjent zaopiekowany, to pacjent zadowolony z leczenia.
Skąd czerpiecie wzorce w modelowaniu opieki farmaceutycznej?
Chcemy współtworzyć nasz własny, polski model, dostosowany do lokalnych uwarunkowań. Korzystamy z doświadczeń innych krajów – mamy w zespole farmaceutkę z doświadczeniem pracy w Wielkiej Brytanii. Jednak model brytyjski nie jest jedyny. Opieka farmaceutyczna prężnie rozwija się we wszystkich krajach anglosaskich, a także w innych krajach Europy i świata. Obecnie trwają intensywne prace nad standardami opieki farmaceutycznej przy Radzie Europy. Obserwujemy działania Europejskiego Dyrektoriatu Jakości Leków (EDQM) odnoszące się do wdrożenia opieki farmaceutycznej w Europie i chcemy z nich czerpać to, co najlepsze. Jednak nie jest naszym celem kopiowanie gotowych rozwiązań, raczej ich adaptacja. Choć modele i założenia teoretyczne są bardzo ważne, to przede wszystkim stawiamy na praktyczne doświadczenie.
Jak opieka farmaceutyczna będzie wyglądać w praktyce?
Opieka farmaceutyczna w praktyce jest bardzo różnorodna, tak jak różnorodny jest wachlarz obejmowanych przez nią świadczeń. Wiele zależy też od tego, gdzie jest sprawowana. Choć podstawowym miejscem sprawowania opieki jest apteka, to należy podkreślić, że jest ona przypisana do farmaceuty, a nie do apteki i w przyszłości farmaceuci będą mogli zakładać indywidualne gabinety opieki farmaceutycznej. Bez względu na miejsce, warto zaczynać od usług, do których już istnieją opracowane standardy i procedury, jak Nowy Lek czy przeglądy lekowe, a wraz z nabywaniem kompetencji i pewności siebie poszerzać je o kolejne oddziaływania zgodnie z lokalnymi potrzebami. Proponuję metodę małych kroków – sprawdza się i dla pacjentów, i dla farmaceutów.
Rozmawiała Iwona Kołakowska
