Terapia genowa

Zwykle z procesem leczenia kojarzy się wyleczenie lub przynajmniej podjęcie takiej próby. W chorobach uwarunkowanych genetycznie jest inaczej. Nie ma możliwości całkowitego wyleczenia, możemy jedynie, próbować łagodzić lub eliminować kliniczne objawy choroby czyli zapobiegać skutkom defektu genetycznego.

Gen to odcinek nici DNA (nośnika informacji genetycznej), w którym zakodowana jest informacja. Mutacja to prowadząca to wystąpienia choroby, zmiana pojawiająca się w DNA danego genu. Terapia genowa to metoda leczenia, która polega na wprowadzeniu do komórek ciała prawidłowych sekwencji DNA czyli prawidłowej kopii genu, którego uszkodzenie odpowiedzialne jest za wystąpienie choroby.

Wyróżniamy dwa rodzaje terapii genowej: germinalną i somatyczną.

Terapia germinalna ma na celu całkowite usunięcie defektu genetycznego. Jest to możliwe jedynie na bardzo wczesnym etapie rozwoju (w komórkach rozrodczych lub w początkowym stadium zarodkowym). Ten typ terapii budzi jednak poważne wątpliwości etyczne i w wielu krajach jest prawnie zakazany.

W terapii somatycznej nie usuwa się pierwotnego defektu genetycznego. Pozostaje on w komórkach i może być przekazany następnym pokoleniom. Somatyczna terapia genowa polega na kompensacji defektu genetycznego. Wprowadzony gen może ulec ekspresji dzięki czemu powstaje odpowiedni produkt białkowy, który zaczyna pełnić swoją funkcję. Możliwe jest również działanie poprzez „włączanie” i „wyłączanie” danego genu. Można też wprowadzić geny, których produkty „uśmiercą” daną komórkę lub zahamują jej wzrost. Ten mechanizm terapii genowej wykorzystywany jest w leczeniu nowotworów.

Wprowadzenie prawidłowych genów do komórek docelowych może odbyć się bezpośrednio do organizmu (in vivo) i poza organizmem (ex vivo). W metodzie in vivo preparat genowy za pomocą odpowiednich nośników (wektorów) podawany jest do naczyń krwionośnych, domięśniowo lub do komórek guza. Z kolei, metoda ex vivo polega na pobraniu z organizmu określonych komórek (np. komórek szpiku). Komórki te poddawane są odpowiednim modyfikacjom, a następnie, już z prawidłowym DNA, wprowadzane z powrotem do organizmu.

Warto podkreślić, że w terapii genowej, jak w każdej nowej metodzie leczenia, najważniejsze jest bezpieczeństwo. Dlatego też, uzyskanie zgody na rozpoczęcie prób klinicznych u ludzi, poprzedzone jest wieloma latami doświadczeń i prób prowadzonych na zwierzętach. Uzyskanie pozytywnego efektu w takich badań nie gwarantuje jeszcze ostatecznego sukcesu. Zdarza się, że już w trakcie badań u ludzi, terapia jest przerywana z uwagi na wystąpienie poważnych działań niepożądanych. Tak stało się między innymi w próbach klinicznych terapii genowej mukowiscydozy.

Pierwsza udana terapia genowa została zastosowana w 1990 roku, w ciężkim złożonym niedoborze odporności (SCID). W 2012 roku Europejska Agencja Leków (European Medicines Agency - EMA) dopuściła do stosowania pierwszy zarejestrowany lek o charakterze terapii genowej przeznaczony do leczenia choroby genetycznej (rodzinnego niedoboru lipazy lipoproteinowej)

Obecnie, duże nadzieje pokłada się w terapii genowej nowotworów. Zachęcające są również wyniki badań nad zastosowaniem terapii genowej w leczeniu choroby Parkinsona, dystrofii mięśniowej Duchenne'a czy mukowiscydozy. Trwają badania między innymi w hemofilii, talasemii, wrodzonej ślepocie Lebera czy adrenoleukodystrofii.

Z pewnością są podstawy, by w terapii genowej pokładać duże nadzieje. Czy zostaną spełnione? Czas pokaże.