Cytarabina (opis profesjonalny)

Działanie - Cytarabina

Mechanizm działania
Lek z grupy antymetabolitów pirymidyny. Analog 2-deoksycytydyny, w którym cząsteczka deoksyrybozy została zastąpiona arabinozą. W komórkach jest szybko przekształcana przez kinazę deoksycytydyny i inne nukleotydazy do aktywnego metabolitu trifosforanu-5’-cytarabiny (araCTP). Mechanizm działania cytarabiny nie został całkowicie poznany. Polega głównie na hamowaniu syntezy DNA poprzez zablokowanie polimerazy DNA. Wykazuje działanie immunosupresyjne. Działa na komórki w fazie S, hamuje przejście komórek z fazy G1 do S. Cytotoksyczne działanie cytarabiny może mieć związek z jej wbudowywaniem w strukturę DNA i RNA. Cytarabina jest cytotoksyczna wobec szeregu proliferujących komórek ssaków. Słabo się wchłania z przewodu pokarmowego (mniej niż 20% dawki).

Farmakokinetyka
Po podaniu p.o. jest nieskuteczna. Po podaniu s.c. lub i.m. tmax wynosi 20–60 min, a cmax jest znacznie mniejsze niż po podaniu i.v. Po podaniu dokanałowym stężenie cytarabiny w osoczu jest znikome. Po podaniu i.v. w ograniczonych ilościach przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego. W 13,3% wiąże się z białkami osocza. Główną drogą eliminacji jest metabolizm w wątrobie i innych tkankach z udziałem deaminazy cytydyny do nieczynnego metabolitu – arabinozydu urydyny. Aktywność deaminazy cytydyny jest znacznie mniejsza w tkankach OUN i płynie mózgowo-rdzeniowym. t1/2 w fazie dystrybucji wynosi ok. 10 min, w fazie eliminacji – ok. 1–3 h; po podaniu dokanałowym – ok. 3–3,5 h. Lek wydalany jest przez nerki głównie w postaci nieczynnej. W ciągu 24 h wydala się z moczem 70–80% dawki leku. W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że cytarabina wykazuje działanie rakotwórcze; należy wziąć pod uwagę ryzyko wystąpienia podobnych działań u ludzi, dobierając strategię długotrwałego leczenia dla danego pacjenta.

Wskazania do stosowania - Cytarabina

Indukcja remisji i leczenie podtrzymujące w ostrej białaczce szpikowej, ostrej białaczce limfoblastycznej, złośliwych chłoniakach nieziarniczych (monoterapia lub leczenie skojarzone).

Leczenie dużymi dawkami opornych na leczenie chłoniaków nieziarniczych, ostrych białaczek szpikowych, ostrych białaczek limfoblastycznych, przełomu blastycznego w przewlekłej białaczce szpikowej.

Leczenie początkowe i podtrzymujące nacieków białaczkowych w OUN (monoterapia lub leczenie skojarzone).

Dokanałowe leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w przebiegu chłoniaka (lek w postaci zawiesiny).

Przeciwwskazania stosowania - Cytarabina

Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu.

Zahamowanie czynności szpiku kostnego
Lek powoduje zahamowanie czynności szpiku o nasileniu zależnym od dawki i schematu leczenia. Leczenie rozpoczynać ze szczególną ostrożnością u pacjentów, u których wcześniej wystąpiła polekowa supresja szpiku. W czasie indukcji należy codziennie oznaczać liczbę krwinek białych i płytek krwi, a po zniknięciu blastów z krwi obwodowej często kontrolować morfologię krwi obwodowej z obrazem odsetkowym. Rozważyć przerwanie leczenia lub jego modyfikację w przypadku zmniejszenia się liczby płytek krwi <50 000 lub liczby granulocytów <1000/mm3. Po zakończeniu leczenia liczba elementów morfotycznych krwi obwodowej nadal się zmniejsza, osiągając najmniejsze wartości 12–24 dni po zaprzestaniu leczenia.

Zakażenia
Leku nie należy podawać chorym z ostrymi i/lub ciężkimi zakażeniami.

Niewydolność wątroby
Należy zachować szczególną ostrożność i podawać małe dawki w przypadku niewydolności wątroby. Okresowo należy kontrolować czynność wątroby i nerek.

Stężenie kwasu moczowego we krwi
Ze względu na hiperurykemię spowodowaną szybkim rozpadem komórek nowotworowych, należy regularnie kontrolować stężenie kwasu moczowego we krwi. U pacjentów z dużą liczbą komórek blastycznych lub dużą masą guza (chłoniaki nieziarnicze) konieczna jest profilaktyka hiperurykemi.

Kortykosteroidy stosowane do oczu
Przed rozpoczęciem leczenia i podczas leczenia cytarabiną należy zakraplać kortykosteroidy do worka spojówkowego obu oczu.

Ryzyko wystąpienia krwotoku
Pacjentów z chorobą wrzodową lub po niedawno przebytym zabiegu operacyjnym należy ściśle monitorować pod kątem wystąpienia krwotoku; w razie potrzeby należy przetoczyć koncentrat płytek krwi. Podawanie leku w postaci szybkich wstrzyknięć i.v. powoduje mniej działań niepożądanych ze strony żołądka i jelit niż podawanie leku w tych samych dawkach w postaci powolnych wlewów i.v.

Noworodki
Jeśli podaje się duże dawki u noworodków, nie należy stosować rozcieńczalnika zawierającego alkohol benzylowy, ponieważ opisywano prowadzący do zgonu zespół niewydolności oddechowej niemowląt; rozcieńczalników zawierających alkohol benzylowy nie należy również stosować podczas podawania dokanałowego; w tym przypadku w zależności od preparatu, zaleca się stosowanie bez rozcieńczania lub z użyciem 0,9% roztw. NaCl bez środków konserwujących; szczegółowe informacje – patrz: zarejestrowane materiały producenta.

Interakcje - Cytarabina

Digoksyna
Może powodować istotne ograniczenie wchłaniania i zmniejszenie stężenia digoksyny (w trakcie leczenia należy monitorować stężenie digoksyny we krwi).

Inne leki cytotoksyczne
Działa synergistycznie na ludzkie komórki białaczkowe z antracyklinami, hydroksymocznikiem, etopozydem, tenipozydem, metotreksatem, 6-merkaptopuryną, 6-tioguaniną. Działanie toksyczne, a zwłaszcza działanie toksyczne na szpik kostny może się nasilać podczas skojarzonego stosowania cytarabiny z innymi lekami cytotoksycznymi.

Gentamycyna
Cytarabina może osłabiać działanie gentamycyny na Klebsiella pneumoniae.

Flucytozyna
Cytarabina może powodować osłabienie skuteczności flucytozyny.

Niezgodności fizyczne
Wykazuje niezgodności fizyczne z heparyną, insuliną, 5-fluorouracylem, nafcyliną, oksacyliną, penicyliną benzylową i solą sodową bursztynianu metyloprednizolonu.

Szczepienia
Lek może zmniejszać skuteczność szczepień; nie zaleca się stosowania szczepionek zawierających żywe drobnoustroje.

Zawiesina
Leku w postaci zawiesiny nie wolno rozcieńczać ani mieszać z innymi lekami.

Działania niepożądane - Cytarabina

Działania niepożądane zależą w dużym stopniu od zastosowanej dawki.

Bardzo często występuje „zespół cytarabinowy” charakteryzujący się gorączką, bólami mięśni, bólami kostnymi, niekiedy bólami w klatce piersiowej, wysypką plamisto-grudkową, zapaleniem spojówek, nudnościami i ogólnym złym samopoczuciem; może on wystąpić 6–12 h od rozpoczęcia leczenia.

Często: u chorych otrzymujących duże dawki działanie toksyczne na mózg lub móżdżek z zaburzeniami świadomości, dyzartria, oczopląs, bóle i zawroty głowy, zapalenie nerwów, odwracalne krwotoczne zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zapalenie błony śluzowej w obrębie przewodu pokarmowego, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, brak apetytu, dysfagia, ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka, stany zapalne lub owrzodzenia jamy ustnej i/lub odbytu, odwracalne działanie na wątrobę ze zwiększeniem aktywności enzymów wątrobowych, odwracalne działanie na skórę (rumień, zmiany pęcherzowe, pokrzywka, zapalenie naczyń, utrata włosów), gorączka, zakrzepowe zapalenie żył w miejscu podania, zwiększenie stężenia kwasu moczowego we krwi; mielotoksyczność: leukopenia (pierwszy spadek liczby leukocytów ma największe nasilenie w 7.–9. dniu, po krótkotrwałym wzroście ich liczby następuje kolejny spadek, a jego nadir występuje w 15.–24. dniu), granulocytopenia, niedokrwistość i małopłytkowość (nadir 12.–15. dzień), megaloblastoza, krwawienie.

Niezbyt często: posocznica, zakażenia, immunosupresja, obrzęk alergiczny, anafilaksja, zapalenie osierdzia, ból w klatce, zapalenie płuc, duszność, ból gardła, śródmiąższowe zapalenie płuc, zespół nagłych zaburzeń oddechowych prowadzących do odmy płuc, zapalenie przełyku, owrzodzenia przełyku, zapalenie trzustki, odma tkankowa, odma pęcherzykowa jelit, martwicze zapalenie okrężnicy, perforacja w obrębie przewodu pokarmowego, krwawienie z przewodu pokarmowego, żółtaczka, piegi, zapalenie tkanki łącznej w miejscu podania, owrzodzenie skóry, świąd, piekący ból dłoni i podeszew stóp, bóle mięśni, bóle stawów, zaburzenie czynności nerek, zatrzymanie moczu.

Bardzo rzadko: zaburzenia rytmu serca, kardiomiopatia, neutrofilowe zapalenie gruczołów potowych ekrynowych, rabdomioliza. U chorych leczonych lekami przeciwnowotworowymi (w tym cytarabiną), u których wystąpiła ospa wietrzna, może wystąpić zagrażające życiu zaostrzenie infekcji.

Stosowanie cytarabiny może się także wiązać z wystąpieniem lub zaostrzeniem innych zakażeń wirusowych, bakteryjnych, grzybiczych, saprofitycznych, jak też infestacji pasożytniczych. Po zastosowaniu dużych dawek cytarabiny opisywano ciężkie, czasem śmiertelne reakcje toksyczne ze strony OUN, przewodu pokarmowego i płuc. Należą do nich: zwykle odwracalne zaburzenia czynności mózgu i móżdżku obejmujące zmiany osobowości, drgawki, nadmierną senność lub śpiączkę, ciężkie owrzodzenia błony śluzowej żołądka i jelit (w tym odmę śródścienną jelit prowadzącą do zapalenia otrzewnej), posocznica, ropień wątroby, obrzęk płuc, hiperbilirubinemia, uszkodzenie wątroby, martwica jelita, martwicze zapalenie jelita grubego, neuropatia, zapalenie osierdzia i tamponada, a także toksyczne uszkodzenie rogówki i krwotoczne zapalenie spojówek. U dorosłych pacjentów z ostrą białaczką nielimfatyczną stosujących schemat leczenia zawierający duże dawki cytarabiny, daunorubicyny i asparaginazy mogą wystąpić neuropatie ruchowe oraz czuciowe; konieczna może być zmiana schematu leczenia w celu uniknięcia trwałych zmian neurologicznych. W przypadku podawania dużych dawek w szybkich wstrzyknięciach dożylnych częściej występują nudności i wymioty, mogące się utrzymywać przez kilka godzin; dolegliwości te są zwykle mniej nasilone po podaniu leku we wlewie. \

Po podaniu dokanałowym najczęściej obserwowano ból głowy, zapalenie pajęczynówki, osłabienie, nudności, wymioty, gorączkę, splątanie, biegunkę, małopłytkowość i zmęczenie. Ponadto istnieją doniesienia o przypadkach ciężkiej toksyczności ze strony OUN, w tym utrzymujących się drgawek, skrajnej senności, porażenia połowiczego, zaburzeń widzenia i ślepoty, głuchoty i porażenia nerwów czaszkowych. Obserwowano także objawy neuropatii obwodowego układu nerwowego obejmujące ból, drętwienie, parestezje, niedoczulicę, osłabienie, trudności z utrzymaniem kału, nietrzymanie moczu. Działania niepożądane ze strony OUN mogą się nasilać podczas stosowania w skojarzeniu z metotreksatem podawanym dokanałowo, z innymi lekami o działaniu neurotoksycznym, z radioterapią oraz w razie stosowania dokanałowego cytarabiny z zachowaniem niewielkich przerw lub w dawkach większych od 30 mg/m2 pc.

Przedawkowanie
W przypadku przedawkowania podczas podawania we wlewie i.v. należy natychmiast przerwać podawanie leku, zastosować leczenie objawowe zahamowania czynności szpiku, przetoczyć masę erytrocytarną lub płytkową, w razie potrzeby podać antybiotyk. W razie przedawkowania podczas podawania dokanałowego należy natychmiast płyn mózgowo-rdzeniowy zastąpić 0,9% NaCl. Brak swoistej odtrutki. Cytarabinę można usunąć z organizmu za pomocą hemodializy.

Ciąża i laktacja - Cytarabina

Kategoria D. Lek może działać teratogennie i toksycznie na płód, szczególnie w I trymestrze. U kobiet w ciąży lek można stosować wyłącznie, jeśli istnieją ścisłe wskazania, w których korzyści dla matki przewyższają możliwe ryzyko dla płodu.

Nie wiadomo, czy lek przenika do pokarmu kobiecego; nie stosować w okresie karmienia piersią. Podczas leczenia cytarabiną i 6 mies. po jego zakończeniu zarówno mężczyźni, jak i kobiety powinni stosować skuteczne metody antykoncepcji.

Dawkowanie - Cytarabina

Może być stosowana we wlewie i.v., wstrzyknięciu i.v., s.c. lub dokanałowo; tolerancja dużych dawek może być lepsza po podaniu ich w szybkim wstrzyknięciu i.v. w porównaniu z podaniem we wlewie. Istnieje wiele schematów dawkowania cytarabiny.

Dorośli i dzieci.
W indukcji remisji zwykle 100–200 mg/m2 pc./d w szybkim lub ciągłym wlewie i.v. przez 5–7 dni. Czas trwania leczenia zależy od wyników badań klinicznych i morfologicznych. Po 7 dniach leczenia następuje 7–9-dniowa przerwa, aż do uzyskania remisji w szpiku kostnym. Następne cykle można powtarzać aż do wystąpienia remisji choroby lub wystąpienia działań toksycznych; między cyklami należy zachować przerwę trwającą 14 dni lub do czasu uzyskania normalizacji obrazu szpiku kostnego. Według innego schematu 100 mg/m2 pc./d w ciągłym wlewie i.v. przez 7 dni lub i.v. 100 mg/m2 pc. co 12 h przez 7 dni.
S.c. zwykle 20–100 mg/m2 pc. w zależności od wskazania i schematu.
W leczeniu podtrzymującym remisję zwykle 70–200 mg/m2 pc./d w szybkim wstrzyknięciu i.v. lub s.c. przez 5 dni, podawane co 4 tyg. lub 1 ×/tydz. Leczenie dużymi dawkami. 1–3 g/m2 pc. we wlewie i.v. trwającym 1–3 h podawanym co 12 h przez 4–6 dni.

W białaczce opon mózgowo-rdzeniowych dokanałowo zwykle 5–75 mg/m2 pc. co 2–7 dni w monoterapii lub w skojarzeniu z innymi lekami; najczęściej stosuje się 30 mg/m2 pc. co 4 dni do uzyskania prawidłowego obrazu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Chłoniaki nieziarnicze.
Dorośli.
Dawkowanie w zależności od schematu (np. 300 mg/m2 pc. w 8. dniu terapii skojarzonej typu PROMACE-CYTABOM).
Dzieci. W zależności od schematu, na przykład w chłoniaku z komórek B w II, III lub IV stadium 150 mg/m2 pc. we wlewie i.v. trwającym 1 h, co 12 h w 4. i 5. dniu terapii skojarzonej (protokół BMF); w chłoniaku z komórek nie-B w stadium I i II: 75 mg/m2 pc. w terapii indukcyjnej w dniach 31.–34., 38.–41., 45.–48., 52.–55.
Zaburzenia czynności wątroby
U osób z upośledzoną czynnością wątroby należy stosować ostrożnie i zmodyfikować dawki.

Zapalenie opon-mózgowo rdzeniowych w przebiegu chłoniaka. Dorośli (w tym osoby w podeszłym wieku). Podawać dokanałowo w powolnym wlewie w ciągu 1–5 min (punkcja lędźwiowa lub dokomorowo przez zbiornik Ommaya). W dniu podania preparatu należy rozpocząć stosowanie deksametazonu i.v. lub p.o. 4 mg 2 ×/d przez 5 dni.
Leczenie indukujące: 50 mg co 14 dni w 1. i 3 tyg.
Leczenie konsolidujące: 50 mg co 14 dni w 5., 7. i 9. tyg. oraz dawka dodatkowa 50 mg w 13. tyg.
Leczenie podtrzymujące: 50 mg co 28 dni w 17., 21., 25. i 29. tyg.
Neurotoksyczność
W przypadku wystąpienia objawów neurotoksyczności dawkę zmniejszyć do 25 mg; jeśli objawy będą się nadal utrzymywać, należy przerwać stosowanie leku.

Uwagi dla Cytarabina

Zapobieganie zapaleniu spojówek
6 h przed zastosowaniem 1. dawki należy rozpocząć podawanie do worka spojówkowego prednizolonu w celu zapobieżenia zapaleniu spojówek.

Wymioty
Ze stosowaniem cytarabiny w dawkach >1 g/m2 wiąże się umiarkowane ryzyko wystąpienia wymiotów; zaleca się zapobiegawcze stosowanie antagonisty receptora serotoninowego i deksametazonu; w przypadku mniejszych dawek ryzyko to jest mniejsze – zaleca się zapobiegawcze stosowanie deksametazonu.

Sposób stosowania
Lek powinien być stosowany pod nadzorem onkologa klinicznego z odpowiednim doświadczeniem w stosowaniu leków przeciwnowotworowych.

Działania niepożądane podczas stosowania cytarabiny ograniczają zdolność do prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych w ruchu.

Przeczytaj też artykuły

Preparaty na rynku polskim zawierające cytarabina

Alexan (roztwór do infuzji) Alexan (roztwór do wstrzykiwań)

Zobacz substancje złożone zawierające cytarabina

Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta