Chłoniak nieziarniczy - przyczyny, objawy, leczenie


Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu

Co to jest chłoniak nieziarniczy i jakie są jego przyczyny?

Chłoniaki nieziarnicze (ang. non-Hodkin lymphoma – NHL) są grupą nowotworów złośliwych pochodzących z komórek krwi i tkanki limfatycznej. Powstają, gdy w jednej z wymienionych tkanek dochodzi do szybkiego, niekontrolowanego podziału komórek, które dotychczas były prawidłowe. Ponadto komórki te stają się w pewien sposób „nieśmiertelne”, mimo że nie pełnią prawidłowo swoich funkcji w organizmie, nie ulegają zniszczeniu, a wręcz przeciwnie – ich liczba zwiększa się w sposób niekontrolowany, co prowadzi do stopniowego rozsiewu nowotworu.

Punktem wyjścia chłoniaka nieziarniczego jest układ limfatyczny (chłonny), który odpowiada za obronę ustroju człowieka przed zakażeniami. Składa się on ze skupisk tkanki chłonnej, do których zaliczamy m.in. węzły chłonne, migdałki podniebienne, migdałek gardłowy, śledzionę i grasicę. Pomiędzy tymi strukturami istnieje system naczyń łączących je ze sobą, zapewniający ochronę wszystkim częściom ludzkiego ciała. W obrębie wymienionych narządów komórki limfoidalne, zaliczane do krwinek białych, przechodzą proces dojrzewania do limfocytów i nabierają specyficzne funkcje umożliwiające zwalczanie bakterii i wirusów. Najważniejszą funkcją układu chłonnego jest unieszkodliwianie potencjalnie niebezpiecznych substancji oraz chorobotwórczych drobnoustrojów znajdujących się w krwiobiegu.

Chłoniak nieziarniczy
Komórki nowotworowe chłoniaka nieziarniczego cechuje niekontrolowany podział, co prowadzi do rozsiewu nowotworu w organizmie (fot. Pixabay)

W obrębie układu limfatycznego może dojść do powstania linii komórek nowotworowych wywodzących się z poprzednio prawidłowych limfocytów i innych komórek limfoidalnych. Jeżeli do tego dojdzie, populacja komórek nowotworowych będzie stopniowo się rozrastała, a w konsekwencji może rozsiewać się po całym organizmie i zajmować odległe narządy, zarówno te będące częścią układu chłonnego, jak i te, które zaliczamy do innych układów.


Przyczyna większości chłoniaków nieziarniczych nie jest znana. Istotną rolę może jednak odgrywać predyspozycja genetyczna, np. krewni I stopnia chorych na chłoniaka wykazują znacznie zwiększone ryzyko zachorowania na podobny nowotwór. W niektórych przypadkach można także zidentyfikować czynniki genetyczne, środowiskowe i infekcyjne, które mogą być przyczyną rozwoju chłoniaka nieziarniczego. Główne z nich to:

  1. Czynniki środowiskowe: należą do nich m.in. substancje chemiczne wykorzystywane w przemyśle gumowym i petrochemicznym; nawozy stosowane w rolnictwie (głównie herbicydy i pestycydy, ale także benzen, azbest, promieniowanie jonizujące). Do grup ryzyka zachorowania zaliczać się więc będą pracownicy wymienionych gałęzi przemysłu chemicznego, rolnicy, strażacy i osoby mające częsty kontakt z farbami do włosów.
  2. Zakażenia wirusowe: szczególnie narażeni są pacjenci, którzy przebyli zakażenie wirusem Epsteina i Barr (EBV), ludzkim wirusem herpes typu 8 (HHV-8), ludzkim wirusem limfocytotropowym typu 1 (HTLV-1), a także nosiciele ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV) oraz wirusa zapalenia wątroby typu C (HCV).
  3. Zakażenia bakteryjne: jednym z najlepiej poznanych czynników ryzyka wystąpienia chłoniaka żołądka jest zakażenie Helicobacter pylori. Inne zakażenia predysponujące do wystąpienia chłoniaków to infekcja krętkiem Borrelia burgdorferi, odpowiedzialnym za objawy boreliozy; a także infekcje jelitowe bakterią Campylobacter jejuni, zakażenia okolicy oczodołu drobnoustrojem atypowym Chlamydia psitacci.
  4. Choroby tzw. z autoagresji, np. przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto, zespół Sjögrena, toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów.
  5. Niedobory odporności zarówno wrodzone (zespół Wiskotta i Aldricha, ataksja-teleangiektazja), jak i nabyte (leczenie immunosupresyjne np. u biorców przeszczepów narządów). Szczególnie narażoną grupą są chorzy na AIDS.
  6. Chemioterapia i radioterapia stosowane w terapii innych nowotworów czasami mogą skutkować wtórnym powstaniem chłoniaka nieziarniczego.

Wszystkie wymienione wyżej czynniki prowadzą do zmian w obrębie prawidłowych komórek układu limfatycznego. W ich genach powstaje mutacja prowadząca do niekontrolowanych podziałów komórki i znacznego wydłużenia jej żywotności. W ten sposób powstaje populacja komórek nowotworowych, która w szybki i niczym nieograniczony sposób jest w stanie zajmować kolejne tkanki i narządy.

Biorąc pod uwagę dużą różnorodność komórek występujących w układzie limfatycznym człowieka, wyróżniamy kilkadziesiąt podtypów chłoniaków nieziarniczych (w zależności od komórki, z której nowotwór się wywodzi oraz pierwotnej lokalizacji nowotworu).

Jak często występuje chłoniak nieziarniczy?

Częstość występowania chłoniaków nieziarniczych w Polsce szacuje się na kilkanaście nowych zachorowań na sto tysięcy ludności w ciągu roku. Nowotwór ten może wystąpić w każdym wieku, również u dzieci. Najczęściej jednak chorują osoby w wieku 20–30 lat oraz osoby starsze, w wieku 60–70 lat.

Jak się objawia chłoniak nieziarniczy?

Chory może dostrzec u siebie następujące dolegliwości:

  1. Powiększenie węzłów chłonnych, które objawia się pod postacią niebolesnych guzów na szyi, nad obojczykami, w obrębie dołów pachowych, pachwin lub w innych miejscach. Zmiany te powiększają się powoli i są niebolesne. Najczęściej są średnicy większej niż 2 cm. Okresowo mogą również się zmniejszać pomimo trwania choroby.
  2. Bóle brzucha, krwawienia z przewodu pokarmowego, żółtaczka – mogą wskazywać na rozwój chłoniaka w obrębie przewodu pokarmowego. Ból brzucha występuje również w przebiegu znacznego powiększania się wątroby i śledziony w przebiegu rozsiewu nowotworu.
  3. Bóle głowy i kręgosłupa – występują w przypadku naciekania przez komórki nowotworowe struktur mózgu i kręgosłupa.
  4. Duszność – w przypadku powiększenia węzłów chłonnych znajdujących się w obrębie klatki piersiowej.
  5. Osłabienie, bladość, zwiększona podatność na infekcje, krwawienia o nasileniu nieproporcjonalnie dużym do urazu lub krwawienia bez istotnych urazów – mogą sugerować brak produkcji prawidłowych komórek krwi w przypadku zajęcia szpiku kostnego przez nowotwór.
  6. Obrzęki kończyn dolnych – zdarzają się, gdy nowotwór jest umiejscowiony w pobliżu dużych naczyń krwionośnych utrudniając przepływ krwi.

Istotne są również tzw. objawy ogólne: gorączka utrzymująca się bez wyraźnej przyczyny, np. infekcji poty nocne utrata masy ciała. Świadczą one o aktywności procesu nowotworowego, występują z reguły przed rozpoczęciem leczenia, mogą także pojawić się w przypadku postępu choroby lub jej znacznego zaawansowania, a także gdy dochodzi do tzw. transformacji, czyli zmiany typu nowotworu na bardziej agresywny.

Lekarz podczas badania najczęściej stwierdza obecność tzw. pakietów węzłów chłonnych, czyli grupy kilku leżących koło siebie, powiększonych węzłów chłonnych powiększenie wątroby i śledziony, niekiedy obecność płynu w jamie brzusznej, a podczas osłuchiwania płuc może wysunąć podejrzenie obecności płynu w jamie opłucnej, może tez stwierdzać nieprawidłowe objawy w badaniu neurologicznym.

Pod względem tempa wzrostu chłoniaków, dzielimy je na typy powolne (tzw. indolentne; chorzy bez leczenia przeżywają od kilku do kilkunastu lat), agresywne (chorzy przeżywają bez leczenia od kilku do kilkunastu miesięcy) lub bardzo agresywne (chorzy przeżywają bez leczenia od kilku do kilkunastu tygodni).

Co robić w przypadku wystąpienia objawów chłoniaka nieziarniczego?

Dolegliwości wymienione powyżej, jeżeli stopniowo narastają i nie mają ustalonej przyczyny, powinny być zawsze sygnałem alarmowym. Należy wówczas niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ w celu wykonania podstawowych badań. Już morfologia krwi może dać wiele cennych informacji. W zależności od prezentowanych objawów, lekarz może poszerzyć badania dodatkowe o RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej. W razie stwierdzenia nieprawidłowości mogących wskazywać na chłoniaka, chory kierowany jest na dalszą diagnostykę do hematologa onkologa lub odpowiedniego oddziału szpitalnego.

Pewne objawy wymagają pilnej interwencji. W razie wystąpienia duszności, krwawienia lub innych ciężkich ostrych objawów należy wezwać pogotowie ratunkowe lub pilnie zgłosić się na SOR.

Jeżeli pacjent z postawionym już rozpoznaniem chłoniaka nieziarniczego zauważy u siebie jakiekolwiek nowe, niepokojące objawy lub narastanie poprzednich dolegliwości, powinien pilnie skontaktować się z lekarzem prowadzącym z ośrodka onkologicznego. Może być niezbędne wykonanie badań wykluczających nawrót lub postęp choroby, lub włączenie leczenia wspomagającego.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie chłoniaka nieziarniczego?

Ostateczne rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania histopatologicznego, do którego należy pobrać cały zmieniony chorobowo węzeł chłonny lub fragment zajętego narządu. Badanie pobranej tkanki rozszerzane jest o specjalistyczne badania (immunohistochemiczne, immunofenotypowe, cytogenetyczne, molekularne) w celu ustalenia typu nowotworu, co pomaga w ustaleniu optymalnej terapii oraz rokowania. Z uwagi na istnienie kilkudziesięciu podtypów chłoniaka nieziarniczego, dokładna ocena histopatologiczna ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozpoznania i leczenia tego nowotworu. Po ustaleniu ostatecznego rozpoznania konieczne jest zaplanowanie szeregu dodatkowych badań w celu oceny zaawansowania choroby.

Niezbędne dla tej oceny jest poszukiwanie ewentualnego rozsiewu nowotworu za pomocą badań obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, pozytonowa tomografia emisyjna) uwzględniających ocenę narządów klatki piersiowej, brzucha, miednicy, głowy; nakłucie lędźwiowe w przypadku podejrzenia obecności zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. Wykonuje się też biopsję szpiku kostnego, aby wykryć ewentualny rozsiew chłoniaka do szpiku. Badania endoskopowe są wskazane w przypadku podejrzenia obecności chłoniaka w obrębie przewodu pokarmowego lub układu oddechowego.

U każdego pacjenta wykonywane są również dokładne badania krwi mające na celu ustalenie stanu organizmu przed rozpoczęciem leczenia. Kobiety w wieku rozrodczym muszą mieć także wykonany test ciążowy.

Jakie są metody leczenia chłoniaka nieziarniczego?

Terapia chłoniaka nieziarniczego dobierana jest indywidualnie na podstawie wyniku badania histopatologicznego i stopnia zaawansowania choroby. Warto zaznaczyć, że niektóre typy chłoniaków o powolnym przebiegu nie wymagają niezwłocznego leczenia, a w pierwszej fazie choroby wystarczająca jest uważna obserwacja pacjenta pod kątem ewentualnego postępu choroby lub powikłań. Z kolei chłoniaki o bardzo agresywnym charakterze wymagają niezwłocznej, intensywnej terapii.

Wyróżniamy następujące metody leczenia:

  1. Leki niszczące komórki nowotworowe zaliczane do tzw. chemioterapii. Stosowane są pojedynczo lub jako terapia złożona z kliku uzupełniających się leków. Najczęściej stosowane są w cyklach powtarzanych co 2 lub 3 tygodnie. Podczas ich stosowania dość często występują działania niepożądane: najczęściej osłabienie, nudności, wymioty, wypadanie włosów; ponadto zwiększona podatność na infekcje, niedokrwistość, zwiększona skłonność do krwawień. Należy jednak podkreślić, że chemioterapia jest podstawowym sposobem leczenia chłoniaka nieziarniczego. Z reguły równocześnie z chemioterapią stosuje się glikokrtykosteroidy, które uzupełniają działanie chemioterapii. W pewnych wskazaniach istnieje możliwość kojarzenia tych leków z preparatami nowej generacji, przeciwciałami monoklonalnymi, które wyszukują komórki nowotworowe i niszczą je. Działają one przez wyszukiwanie specjalnych markerów obecnych na powierzchni komórek nowotworu, aby precyzyjnie je odnaleźć i zlikwidować.
  2. Przeszczepienie szpiku kostnego jest stosowane rzadko u chorych na chłoniaka nieziarniczego i najczęściej jest zarezerwowane dla agresywnych nowotworów lub jako leczenie wznowy choroby.
  3. Radioterapia polega na stosowaniu specjalnego rodzaju promieniowania skierowanego na określone partie ciała. Jej zadaniem jest zniszczenie komórek nowotworu przy maksymalnym oszczędzaniu komórek zdrowych. W niektórych przypadkach chłoniaka o niskim stopniu zaawansowania może być jedyną metodą leczenia.
  4. Zabiegi operacyjne są w leczeniu chłoniaka nieziarniczego stosowane rzadko, głównie w skojarzeniu z chemioterapią lub radioterapią.
  5. Leczenie antybiotykami, jako metoda terapii u chorych na chłoniaka żołądka, ma na celu usunięcie zakażenia bakterią Helicobacter pylori, która jest przyczyną wystąpienia tego nowotworu.
  6. Napromienianie światłem ultrafioletowym i fotochemioterapia PUVA to specjalne metody leczenia chłoniaków skóry, polegające na naświetleniu wybranych obszarów skóry specjalną wiązką promieniowania niszczącego nowotwór.
  7. Leczenie wspomagające obejmuje ochronę przed infekcjami (profilaktyczne podawanie antybiotyków lub leków wspomagających odnowę krwinek białych). Niezbędne może się okazać także przeprowadzenie szczepień ochronnych, np. przeciwko grypie. Jeżeli pacjent cierpi na niedokrwistość lub występują krwawienia, może zajść potrzeba przetoczenia krwi lub koncentratu płytek krwi. Stosuje się również leki przeciwwymiotne i przeciwbólowe.
  8. Istotne jest stosowanie zdrowej, urozmaiconej diety. Należy dbać o właściwe odżywienie pacjenta i nie dopuszczać do nadmiernej utraty masy ciała.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie chłoniaka nieziarniczego?

Całkowite wyleczenie chłoniaka nieziarniczego jest możliwe. Należy pamiętać, że rokowanie uzależnione jest od stadium zaawansowania choroby w momencie jej rozpoznania i typu histologicznego chłoniaka (w zależności od komórek, które go budują, określamy tempo jego rozwoju oraz wrażliwość na leki). Tak więc wśród tego rodzaju nowotworu będziemy wyróżniać chłoniaki, które rokują bardzo dobrze i większość pacjentów zostanie trwale wyleczona. Niestety, istnieją także typy chłoniaka, których nie udaje się wyleczyć. Dokładne dane dotyczące możliwości wyleczenia można uzyskać u prowadzącego onkologa.

Istotne pojęcia stosowane w określeniu stanu choroby to:

  • remisja całkowita – czyli całkowite ustąpienie wszystkich objawów klinicznych i obserwowanych w badaniach obrazowych, zmniejszenie się węzłów chłonnych, śledziony, prawidłowa funkcja szpiku kostnego;
  • remisja całkowita niepotwierdzona – gdy spełnione zostały powyższe warunki, ale wciąż obecne są powiększone węzły chłonne lub ocena szpiku kostnego budzi wątpliwości;
  • remisja częściowa – częściowe ustąpienie objawów choroby i brak nowych ognisk nowotworu;
  • choroba stabilna – poprawa mniejsza niż w remisji częściowej, ale brak cech postępu choroby i nowych dolegliwości;
  • progresja – pojawienie się nowych zmian w trakcie stosowanej terapii;
  • nawrót choroby – dotyczy pacjentów, którzy wcześniej osiągnęli całkowitą remisję, a po pewnym czasie wystąpiły nowe objawy choroby.

Na przykład wśród chorych na chłoniaka o korzystnym typie histopatologicznym oraz o niskim stopniu zaawansowania możliwe jest uzyskanie remisji całkowitej u ponad 95% chorych, a przeżycie długoletniego u ponad 80% (pod tym pojęciem najczęściej rozumiemy przeżycie >5 lat od momentu rozpoznania choroby). U pacjentów z chłoniakiem w wyższym stopniu zaawansowania wartości te będą mniejsze.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia chłoniaka nieziarniczego?

Chorzy na chłoniaka nieziarniczego, u których nie stwierdzono obecności choroby, po leczeniu powinni regularnie zgłaszać się na kontrole lekarskie do prowadzącego onkologa i wykonywać badania krwi, a okresowo także badania obrazowe, takie jak np. USG czy RTG. Jest to bardzo ważne, ponieważ pozwala na ocenę aktualnego stanu zdrowia i jest w stanie wykryć ewentualny nawrót choroby.

U części pacjentów, zwłaszcza gdy choroba rozpoznana została w zaawansowanym stadium, niezbędne będzie stosowanie leczenia bezterminowo, a remisja może nigdy nie zostać osiągnięta. Obowiązuje wówczas ścisłe stosowanie się do zaleceń prowadzącego lekarza w celu ustalenia jak najlepszej terapii dla uniknięcia powikłań i poprawy jakości życia chorego.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na chłoniaka nieziarniczego?

Ponieważ znamy niektóre czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na chłoniaka nieziarniczego, ryzyko można zmniejszyć poprzez ich unikanie. Należy więc:

  • unikać ekspozycji na określone środki chemiczne i promieniowanie jonizujące;
  • stosować metody zabezpieczające przed zakażeniem wirusami przenoszonymi drogą krwi, takimi jak HIV czy HCV (korzystanie z usług sprawdzonych salonów kosmetycznych, salonów tatuażu, salonów fryzjerskich, stosowanie jednorazowego sprzętu medycznego, zachowanie zasad bezpiecznego współżycia seksualnego). W przypadku zakażenia tymi wirusami należy stosować leki według wskazań prowadzącego specjalisty i wykonywać regularnie badania kontrolne;
  • w przypadku zakażenia Helicobacter pylori należy stosować leczenie antybiotykami w celu usunięcia bakterii oraz regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do gastrologa;
  • regularnie zgłaszać się na badania kontrolne; dotyczy to w szczególności chorych z upośledzeniem odporności oraz pacjentów, którzy wcześniej przebyli chemioterapię lub radioterapię z powodu innych nowotworów.

28.08.2017
Wybrane treści dla Ciebie
  • Chłoniaki skóry
  • Nowotwory u dzieci – białaczki i chłoniaki
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta