Co to są zaburzenia miesiączkowania i jakie są ich przyczyny?
Regularne miesiączkowanie jest jedną z oznak ogólnego dobrego stanu zdrowia kobiety i równowagi hormonalnej. Prawidłowo krwawienie u kobiety w wieku rozrodczym (czyli wiek, w którym kobieta jest zdolna do urodzenia dziecka) pojawia się co 21–35 dni (średnio co 28) i trwa od 2 do 6 dni. Średnia utrata krwi podczas miesiączki wynosi 10–48 ml, u kobiet po 50. rż. ok. 6 ml więcej. U nastolatek oraz kobiet w wieku okołomenopauzalnym krwawienia są częściej nieregularne, mogą być bardziej lub mniej obfite, co w tych okresach życia jest zjawiskiem prawidłowym.
Zaburzenia miesiączkowania można podzielić ze względu na przyczynę ich pojawienia się oraz ich charakter. Najczęściej spotykane zmiany równowagi występowania miesiączki dotyczą regularności cykli, obfitości krwawień oraz występowania nasilonych dolegliwości bólowych.
Brak miesiączki (amenorrhea) to zaburzenie miesiączkowania o charakterze pierwotnym lub wtórnym. Pierwotny brak miesiączki to sytuacja, w której u dziewczynki nie pojawiła się pierwsza miesiączka, mimo że ze względu na wiek powinna się pojawić. Za taką granicę przyjmuje się 14 lat. Wtórny brak miesiączki to stan, kiedy u prawidłowo miesiączkującej kobiety krwawienia miesiączkowe przestają się pojawiać.
Brak miesiączki może stanowić następstwo choroby ogólnoustrojowej lub dysfunkcji ze strony układu rozrodczego. Najczęstszą przyczyną braku miesiączki u kobiety w wieku rozrodczym jest ciąża. Innymi przyczynami są zaburzenia anatomiczne, np. całkowite zarośnięcie błony dziewiczej, brak elementu narządu rodnego, choroby genetyczne, zaburzenia hormonalne (m.in. zwiększenie stężenia prolaktyny – hiperprolaktynemia, pierwotna niedoczynność tarczycy). W niektórych chorobach ogólnoustrojowych, w szczególności autoimmunologicznych, może dojść do przedwczesnego wygasania czynności jajników – POF – które skutkuje przedwczesnym zanikiem miesiączki. Nie należy zapominać o innych przyczynach, takich jak zaburzenia odżywiania, wyczynowe uprawianie sportu, stres, czy przyjmowanie niektórych leków, które mogą wpływać na gospodarkę hormonalną.
Innym rodzajem zaburzeń miesiączkowych są miesiączki krwotoczne (menorrhagia), w których dochodzi do zwiększonej utraty krwi podczas miesiączki lub krwawienia międzymiesiączkowego (powyżej 80 ml). W tej dysfunkcji krwawienie może trwać powyżej 7 dni. Najczęściej ich powodem są anatomiczne nieprawidłowości macicy: polipy, mięśniaki, adenomioza, rzadziej rak endometrium, a także inne przyczyny, takie jak dysfunkcja jajników, zaburzenia krzepnięcia, zmiany czynnościowe w endometrium czy też przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych.
Bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea) charakteryzuje się nadmierną czynnością skurczową macicy związana z krwawieniem. W tym zaburzeniu wyróżnia się postać pierwotną (od początku miesiączkowania krwawienie jest bolesne) oraz wtórną (ból pojawia się u kobiet, u których wcześniej miesiączkom nie towarzyszył ból). Ze względu na nasilenie dolegliwości bolesne miesiączkowanie może mieć postać lekką, umiarkowaną oraz ciężką, Przyczyny występowania bolesnych miesiączek mogą być bardzo różne. Należą do nich endometrioza, stany zapalne miednicy mniejszej, mięśniaki, polipy trzonu macicy, guzy przydatków, adenomioza, zrosty (np. operacjach w tej okolicy). Wpływ na występowanie dolegliwości mogą mieć uzależnienie od nikotyny, warunki życiowe, zmiana trybu życia, stres. U niektórych kobiet, zwłaszcza jeśli od początku miesiączki są bolesne, nie udaje się znaleźć przyczyny bólu. Szczególnie niepokojące jest wystąpienie bólu u kobiety, która dotychczas nie miała bolesnych miesiączek. Należy wtedy udać się na kontrolę do ginekologa.
Kolejnym, dość częstym zaburzeniem miesiączkowania jest rzadkie miesiączkowanie (oligomenorrhoea), które charakteryzuje się rzadkim występowaniem krwawień w ciągu roku. Najczęstszą przyczyną są zaburzenia dotyczące masy ciała, choroby przewlekłe, ciąża urojona, niewydolność jajników, zespół policystycznych jajników (PCOS), hiperprolaktynemia.
Jak często występują zaburzenia miesiączkowania?
Szacuje się, że zaburzenia miesiączkowania dotykają aż co 5. kobietę w wieku rozrodczym. Na występowanie obfitych miesiączek skarży się aż 14% pacjentek, natomiast problem bolesnych miesiączek dotyczyć może od 17 do 81% populacji kobiet, częściej występuje u nastolatek.
Jak się objawiają zaburzenia miesiączkowania?
Zmiana regularności cykli miesiączkowych, zanik miesiączki, pojawienie się obfitych lub skąpych miesiączek, ból podczas krwawienia to najczęstsze objawy zaburzeń miesiączkowania. W każdym przypadku należy zwrócić uwagę na objawy współtowarzyszące. Zbyt obfite, przedłużające się krwawienia mogą doprowadzić do niedokrwistości, której objawami mogą być między innymi osłabienie, bladość, przyspieszenie akcji serca, zwiększona męczliwość. W zaburzeniach hormonalnych może dojść do pojawienia się mlekotoku, nadmiernego owłosienia typu męskiego (m.in. na udach, brzuchu), zmian skórnych. Kobiety z zaburzeniami miesiączkowania mogą mieć trudności z zajściem w ciążę.
Co robić w przypadku wystąpienia zaburzeń miesiączkowania?
Każde nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych (tzn. bardzo obfita miesiączka lub krwawienie międzymiesiączkowe), brak miesiączki pierwotny lub wtórny, bolesne miesiączkowanie powinny skłonić do niezwłocznej wizyty u ginekologa w celu poszukiwania przyczyny tego stanu oraz podjęcia leczenia.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie choroby powodującej zaburzenia miesiączkowania?
Na pierwszym etapie ginekolog podczas wizyty przeprowadza wywiad ogólny oraz ginekologiczny, badanie ginekologiczne dwuręczne na fotelu ginekologicznym oraz badanie we wziernikach celem wstępnej oceny narządu rodnego. Następnie wykonuje badanie ultrasonograficzne (USG), zwykle przezpochwowe, które pozwala zobrazować macicę wraz z przydatkami oraz otaczającymi je strukturami. Po wstępnej ocenie lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych w zależności od stanu pacjentki, takich jak morfologia, test ciążowy, parametry układu krzepnięcia, stężenie hormonów we krwi. W niektórych przypadkach wykonuje się dodatkowo testy z użyciem leków. W dalszej diagnostyce konieczne może być przeprowadzenie zabiegów diagnostycznych, takich jak łyżeczkowanie jamy macicy lub histeroskopia diagnostyczna.
Jakie są metody leczenia zaburzeń miesiączkowania?
Metoda leczenia zaburzeń miesiączkowania zależy przyczyny, która ją wywołała. W przypadku wad narządu rodnego, jeśli to możliwe, przeprowadza się korekcję chirurgiczną. Zaburzenia hormonalne wymagają regulacji gospodarki hormonalnej, co ma na celu zmniejszenie nasilenia objawów. Często efekt przynosi zastosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych. W przypadku chęci starania się kobiety o dziecko leczenie skupia się na odtworzeniu prawidłowego cyklu miesiączkowego oraz doprowadzenie do owulacji, co umożliwia zapłodnienie i donoszenie ciąży. W przypadku hiperprolaktynemii zazwyczaj stosuje się leki (tzw. agonistów dopaminy). Czasem przyczynę hiperprolaktynemii stanowią guzy przysadki mózgowej, wtedy konieczne jest leczenie chirurgiczne. W przedwczesnym wygasaniu czynności jajników stosuje się hormonalną terapię zastępczą.
Bardzo ważnym postępowaniem w leczeniu zaburzeń miesiączkowania jest dbanie o ogólny stan zdrowia, kontrola u lekarza rodzinnego, odpowiednie leczenie chorób przewlekłych. Nieprawidłowości wywołane stresem, zaburzeniami odżywiania, wyczynowym uprawianiem sportu wymagają kompleksowej opieki ze strony różnych specjalistów oraz zmiany stylu życia.
Zbyt obfite miesiączkowanie może doprowadzić do niedokrwistości (anemii). W większości przypadków stosuje się suplementację preparatami żelaza pomagającą odbudować utracone krwinki. Czasem w celu zmniejszenia krwawień podaje się kwas traneksamowy. W rzadkich, ciężkich przypadkach może zajść konieczność przetoczenia krwi.
Bolesne miesiączkowanie leczy się zależnie od przyczyny, jeśli jest to możliwe. U kobiet, u których wyleczenie przyczyny nie jest możliwe lub nie zidentyfikowano przyczyny bolesnego miesiączkowania stosuje się leki przeciwbólowe oraz rozkurczowe, nasilenie dolegliwości może zmniejszyć się po zastosowaniu hormonalnej antykoncepcji.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zaburzeń miesiączkowania?
W większości przypadków po odnalezieniu przyczyny nieprawidłowości oraz zastosowaniu odpowiednio dobranego leczenia i zmiany stylu życia zaburzenia miesiączkowania ustępują. Należy pamiętać, że zaburzenia miesiączkowania mogą wymagać przewlekłego leczenia, a przerwanie leczenia może doprowadzić do nawrotu objawów. W wielu przypadkach możliwe jest jedynie leczenie objawowe, które nie likwiduje przyczyny, ale łagodzi uciążliwe dolegliwości.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zaburzeń miesiączkowania?
Przewlekłe oraz zakończone leczenie zaburzeń miesiączkowania wymaga regularnych kontroli u ginekologa. W zależności od przyczyny powstania zaburzeń lekarz planuje okresowe kontrole oraz zaleca ewentualne dalsze leczenie.
