Niedoczynność tarczycy - przyczyny, objawy i leczenie

Co to jest niedoczynność tarczycy i jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy jest zaburzeniem, w którym tarczyca produkuje za mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Tarczyca jest małym narządem położonym u podstawy szyi, zaliczanym do gruczołów wydzielania wewnętrznego (zob. rycinę poniżej). Odpowiada za wytwarzanie i uwalnianie dwóch hormonów: trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4) regulujących funkcję większości tkanek organizmu, oraz wpływających na metabolizm naszego organizmu i termogenezę (produkcję ciepła). Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH) pobudzający tarczycę do produkcji T3 i T4.

Czynność tarczycy i przysadki pozostają w ścisłej zależności (ujemne sprzężenie zwrotne): podwyższone stężenie hormonów tarczycy powoduje zmniejszenie uwalniania TSH przez przysadkę, a niedobór hormonów stymuluje produkcję TSH.

Do najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy w Polsce zalicza się:

• chorobę Hashimoto czyli przewlekłe autoimmunologiczne (limfocytowe) zapalenie tarczycy. Choroba o podłożu autoimmunologicznym, wywołana przez własne przeciwciała, w której dochodzi do powstawania niebolesnego zapalenia w tarczycy, powoli (przez lata) niszczącego tarczycę i prowadzącego do zmniejszenia produkcji hormonów.
• stan po operacyjnym usunięciu tarczycy. Operacja tarczycy może być przeprowadzona z różnych powodów (wole guzkowe, choroba Gravesa i Basedowa, rak tarczycy). W wyniku usunięcia całej tarczycy dochodzi do trwałej niedoczynności tarczycy. Stopień niedoczynności tarczycy w przypadku usunięcia części tarczycy (np. jednego płata) zależy od zakresu operacji.
• stan po leczeniu jodem promieniotwórczym. Leczenie jodem promieniotwórczym (jodem radioaktywnym; ¹³¹I) może być przeprowadzone z różnych powodów (np. choroba Gravesa i Basedowa, wole guzkowe nadczynne).

Wśród rzadszych przyczyn niedoczynności tarczycy należy wymienić:

• inne zapalenia tarczycy (np. podostre zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy); w tych przypadkach niedoczynność tarczycy może być przemijająca
• polekową niedoczynność tarczycy (np.: amiodaron, interferon)
• wtórną niedoczynność tarczycy w przebiegu chorób przysadki (patrz: Niedoczynność przysadki).

Jak często występuje niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy jest najczęstszym zaburzeniem czynności tarczycy; występuje u około 5% dorosłych kobiet i u ok. 1% mężczyzn. Choć częstość niedoczynności tarczycy wzrasta z wiekiem (zwłaszcza u osób powyżej 60 rż.), choroba występuje również u ludzi młodych i dzieci. Niedoczynność tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto często występuje u członków rodziny.

Objawy niedoczynności tarczycy

Ryc. 1. Tarczyca jest małym narządem położonym u podstawy szyi

Główne objawy sugerujące niedoczynność tarczycy to:

• uczucie ciągłego zimna
• zmęczenie/senność
• depresja
• zaburzenia pamięci
• przyrost masy ciała
• rzadsze oddawanie stolca/zaparcia
• spowolnienie czynności serca, niskie ciśnienie tętnicze
• sucha łuszcząca się blada skóra, suche włosy
• zaburzenia miesiączkowania, niepłodność.

W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić podwyższone stężenie cholesterolu, niedokrwistość.

Objawy niedoczynności tarczycy mogą mieć różne nasilenie, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Osoby z łagodną niedoczynnością tarczycy mogą nie zaobserwować u siebie żadnego z wymienionych objawów, lecz jeśli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się rozwijać. Skutki ciężkiej niedoczynności tarczycy mogą obejmować choroby serca, niepłodność, a w bardzo ciężkich przypadkach nawet śpiączkę.

Zobacz film: Jak pacjenci opisują objawy wskazujące na niedoczynność tarczycy

Co zrobić w razie wystąpienia objawów sugerujących niedoczynność tarczycy?

W przypadku pojawienia się objawów sugerujących niedoczynność tarczycy należy się zgłosić do lekarza rodzinnego, który po badaniu lekarskim (po zebraniu wywiadu i po badaniu) zdecyduje o konieczności oznaczenia TSH. Okresowe badania TSH powinny być również wykonywane u osób, u których w rodzinie stwierdzono chorobą Hashimoto (zob. Choroba Hashimoto). Szczególnie ważne jest rozpoznanie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę, ponieważ ten stan jest bardzo niekorzystny zarówno dla matki, jak i płodu (zob. Niedoczynność tarczycy w ciąży). Stąd wielu specjalistów zaleca wykonanie badania TSH u każdej kobiety planującej ciążę.

Przeczytaj też odpowiedź lekarza: Niedoczynność tarczycy w praktyce lekarza rodzinnego – kiedy do specjalisty?

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy

W celu potwierdzenia niedoczynności tarczycy konieczne jest wykonanie badań hormonalnych. Wstępne badanie oceniające czynność tarczycy (stężenie TSH we krwi) może zlecić lekarz rodzinny. Jeżeli uzyskany wynik będzie nieprawidłowy (powyżej górnej granicy normy), konieczny jest pomiar stężenia tyroksyny (FT4). Pierwotną niedoczynność tarczycy (związaną z chorobą tarczycy, a nie chorobą przysadki) rozpoznaje się jeżeli podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszy obniżone stężenie FT4.

Ryc. 2. USG tarczycy pomaga ustalić przyczynę niedoczynności tarczycy

W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy lekarz będzie się starał ustalić jej przyczynę. W tym celu pomocne jest: USG tarczycy; w chorobie Hashimoto można stwierdzić zmniejszoną wielkość tarczycy oraz obniżoną echogeniczność.

Oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG): podwyższone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy leczy się przyjmując regularnie brakujące hormony tarczycy. Lewotyroksyna produkowana syntetycznie jest identyczna i ma takie samo działanie jak hormon wytwarzany w tarczycy. W Polsce istnieje wiele preparatów lewotyroksyny, które mogą się różnić między sobą efektem działania; stąd najlepiej zawsze przyjmować ten sam preparat. Regularne przyjmowanie brakujących hormonów tarczycy prowadzi do normalizacji stężenia TSH oraz powrotu prawidłowego funkcjonowania organizmu. Większość chorych może być leczona ambulatoryjnie. Osoby z ciężką niedoczynnością tarczycy lub z współistniejącymi poważnymi chorobami (np. choroba serca) mogą początkowo wymagać leczenia w szpitalu.

Przeczytaj też odpowiedź lekarza: Niedoczynność tarczycy i nadciśnienie tętnicze a hipoglikemia

Lewotyroksynę należy przyjmować regularnie, najlepiej o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30-60 min przed posiłkiem. Każdorazowo lekarz indywidualnie ustala dawkę początkową leku. Następnie przeprowadza się kontrolne badania stężenia TSH, i na podstawie uzyskanego wyniku lekarz modyfikuje dawkę leku. Początkowo mogą być konieczne częstsze kontrole TSH (co ok. 6-12 tygodni). Natomiast po stabilnym wyrównaniu niedoczynności tarczycy kontrole TSH mogą być rzadsze (co 6-12 miesięcy).

Należy poinformować lekarza prowadzącego o wszystkich innych przyjmowanych lekach; niektóre leki (np. preparaty żelaza) nie powinny być przyjmowane razem z lewotyroksyną w tym samym czasie.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niedoczynności tarczycy?

Większość pacjentów z niedoczynnością tarczycy wymaga leczenia lewotyroksyną i okresowej kontroli TSH przez całe życie. W niektórych przypadkach (np. poporodowe zapalenie tarczycy, podostre zapalenie tarczycy, polekowa niedoczynność tarczycy) może dojść do samoistnego wyzdrowienia i ustąpienia niedoczynności tarczycy.

Jak uniknąć zachorowania na niedoczynność tarczycy?

Autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto) są chorobami uwarunkowanymi genetycznie. Nie mamy wpływu na predyspozycję genetyczną osób obciążonych. Osoby, u których w rodzinie występują autoimmunologiczne choroby tarczycy powinny o tym fakcie informować lekarzy, aby ewentualnie unikać niektórych leków, które mogą wpłynąć na rozwój choroby. Ponadto takie osoby powinny okresowo kontrolować stężenie TSH, aby jak najszybciej rozpoznać rozwijająca się niedoczynność tarczycy i nie dopuścić do rozwoju ciężkich objawów.

Przeczytaj też odpowiedź lekarza: Dieta przy niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy: znajdź endokrynologa w twojej okolicy