×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Oczopląs

dr hab. n. med. Anna Kubatko-Zielińska
Katedra Okulistyki
Pracownia Patofizjologii Widzenia i Neurookulistyki, CM UJ, Kraków

Co to jest oczopląs i jakie są przyczyny?

Oczopląs (ang. nystagmus) polega na mimowolnych, drgających ruchach oczu w poziomie, pionie lub obrotowo. Ruchy mogą być stałe lub zmieniać się zależnie od kierunku patrzenia.

Jeżeli oczy wykonują rytmicznie ruch w obu kierunkach (np. w prawo i lewo lub w górę i w dół) z jednakową szybkością, mówimy o oczopląsie wahadłowym. Oczopląs skaczący występuje wtedy, gdy ruch oczu w jedną stronę jest szybszy niż w drugą. Kierunek oczopląsu umownie określa się według kierunku fazy szybkiej. Nieprawidłowe oczopląsowe ruchy gałek ocznych powodują pogorszenie ostrości wzroku (zob. Badanie ostrości wzroku do daliBadanie ostrości wzroku do bliży), głównie w dal.

Oczopląs może mieć charakter fizjologiczny (np. oczopląs okoruchowy, fiksacyjny). Oczopląs okoruchowy (optokinetyczny) powstaje podczas oglądania szybko poruszających się przedmiotów, na przykład w czasie wyglądania przez okno podczas jazdy pociągiem czy samochodem. Może go też wywołać patrzenie na wirujący bęben z jasnymi i ciemnymi pionowymi prążkami. W uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego, które obejmują drogę przewodzenia bodźców wzrokowych, nie jest możliwe wywołanie oczopląsu optokinetycznego.

Patologiczny oczopląs błędnikowy pojawia się w związku z chorobami błędnika w uchu wewnętrznym.

Patologiczny oczopląs pochodzenia ocznego stwierdza się we wrodzonych wadach gałki ocznej, na przykład w zaćmie, w bielactwie, w niedorozwoju części plamkowej siatkówki. U chorych z guzami okolicy skrzyżowania nerwów wzrokowych i u słabowidzących dzieci może występować tzw. spasmus nutans. Jest to mimowolny stały ruch oczu i głowy, a czasem całego ciała. Ruchy te mogą się zmniejszać albo nawet zanikać do około 3. roku życia, najczęściej u tych chorych dzieci, u których udało się uzyskać poprawę widzenia. Niekiedy można zaobserwować oczopląs ukryty, który występuje po zasłonięciu jednego oka, a znika przy obu oczach otwartych.

Patologiczny oczopląs pochodzenia ośrodkowego występuje przy uszkodzeniach podstawy czaszki, w chorobach móżdżku, w uszkodzeniach jądra nerwu VI (zob. Choroby nerwu odwodzącego (VI czaszkowego)) i w stwardnieniu rozsianym. W uszkodzeniach śródmózgowia można zaobserwować:

  • oczopląs konwergencyjno-retrakcyjny – przy patrzeniu w górę gałki oczne ustawiają się zbieżnie, a jednocześnie wciągane są w głąb oczodołu; uszkodzenia w obrębie tylnego dołu czaszki oraz spowodowane niektórymi lekami mogą się wiązać z oczopląsem ku górze;
  • oczopląs okresowo-naprzemienny – mogą wywołać uszkodzenia pnia mózgu w chorobach naczyniowych czy demielinizacyjnych;
  • oczopląs huśtawkowo-naprzemienny – jedno oko się podnosi i ustawia zbieżnie, drugie zaś opada i ustawia się rozbieżnie; mogą go wywołać uszkodzenia skrzyżowania wzrokowego.

Bezpośrednio po urodzeniu lub we wczesnym niemowlęctwie może pojawić się oczopląs wrodzony o nieznanej przyczynie. Trwa on przez całe życie, chociaż wraz z rozwojem dziecka może się zmniejszać. Ten typ oczopląsu wiąże się z obniżoną ostrością wzroku i nie występuje w czasie snu. Zwykle ostrość wzroku do bliży jest lepsza niż w dal, gdyż zbieżne ustawienie oczu przy czytaniu zmniejsza nasilenie ruchów oczopląsowych. Niektóre postacie wrodzonego oczopląsu wywołują wyrównawcze ustawienie głowy (zob. Wyrównawcze (nieprawidłowe) ustawienie głowy). Pojawia się ono, gdy siła oczopląsu jest różna w zależności od kierunku spojrzenia. Istnieje wówczas tzw. strefa ciszy (neutralna), która odpowiada tej części pola widzenia, w której ruchy oczu są najmniejsze lub zanikają. W takiej sytuacji pacjent skręca głowę w bok. Na przykład, gdy u chorego przy patrzeniu w prawo oczopląs jest największy, a przy patrzeniu w lewo oczy są spokojnie, pacjent skręca głowę w prawo (w kierunku największego oczopląsu), a jego oczy, dla utrzymania fiksacji przedmiotu położonego na wprost, zwracają się w lewo (w kierunku strefy ciszy). Można w skrócie powiedzieć, że strefa ciszy zostaje „przeniesiona” na wprost. Dzięki temu poprawia się ostrość wzroku. Oczopląs może zostać zablokowany przez zez zbieżny lub rozbieżny (zob. Zez jawny towarzyszący). Opisywany też jest zespół blokady przez konwergencję obu oczu, obserwowany u małych dzieci. W tych przypadkach, na skutek stałego zbieżnego ustawienia obu oczu, powstaje przykurcz obu mięśni prostych przyśrodkowych i brak ruchu odwodzenia obu oczu (zob. Zaburzenia ruchomości gałek ocznych).

Jak często występuje?

Nie ma dostępnych danych dotyczących częstości występowania oczopląsu patologicznego. W praktyce występuje on rzadko.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Konieczny jest dokładny wywiad, pełne badanie okulistyczne, badania dodatkowe (np. badanie metodą rezonansu magnetycznego) oraz konsultacje neurologa i laryngologa, aby najprecyzyjniej ustalić przyczyny oczopląsu.

Jakie są sposoby leczenia oczopląsu?

Leczeniem oczopląsu zajmują się odpowiedni specjaliści (neurolog, neurochirurg, laryngolog, onkolog, okulista).

W oczopląsie o nieznanej przyczynie z wyrównawczym ustawieniem głowy oraz gdy jest blokowany przez konwergencję, można stosować okulary pryzmatyczne. Można też podawać toksynę botulinową A do odpowiednich mięśni gałkoruchowych. Wykonuje się również operacje mięśni gałkoruchowych w celu przesunięcia gałek ocznych w kierunku największego oczopląsu. Dzięki temu strefa ciszy znajdzie się na wprost, a wyrównawcze ustawienie głowy ustąpi. Zmniejszają się też ruchy oczopląsowe, co powoduje poprawę ostrości wzroku. Nie zawsze jednak operacje oczopląsu dają trwały wynik.

Co zrobić po zakończeniu leczenia?

Po zakończeniu leczenia przyczynowego jak również okulistycznego konieczna jest okresowa kontrola u odpowiednich specjalistów.

Jak uniknąć zachorowania?

Nie jest możliwe zapobieganie chorobom, których objawem bywa oczopląs, ani zapobieganie wrodzonemu oczopląsowi o nieznanej przyczynie. Dlatego ważne są okresowe badania profilaktyczne, na przykład u dzieci badania bilansowe w określonych miesiącach i latach życia.

20.02.2014
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta