Co to jest i jakie są przyczyny?
Glejak nerwu wzrokowego jest powoli rosnącym pierwotnym guzem nowotworowym, który wywodzi się z utkania glejowego nerwu (zobacz: Budowa narządu wzroku). Guz rozwija się najczęściej u dziewcząt pod koniec pierwszej dekady życia. Zmiana ma charakter jednostronny, jest inwazyjna miejscowo, co znaczy, że guz rozrasta się i nacieka okoliczne tkanki, nie dając jednak odległych przerzutów do innych narządów.
Jak często występuje?
Glejak nerwu wzrokowego stanowi 20% nowotworów oczodołu u dzieci. U 10–50% pacjentów z glejakiem stwierdza się nerwiakowłókniakowatość typu 1 (inaczej choroba Recklinghausena).
Typowy przebieg (pierwsza dekada życia, dziewczynki) dotyczy 75% glejaków nerwu wzrokowego. Tylko 10% glejaków pojawia się po 20. roku życia, a jego wstępowanie u chłopców jest rzadkie.
Jak się objawia?
Pierwszym objawem rozwijającego się glejaka jest powoli narastające upośledzenie widzenia, po którym następuje wytrzeszcz gałki ocznej (zobacz: Wytrzeszcz), gdy rosnący guz nie mieści się w oczodole i wypycha gałkę do przodu. Jeśli oko jest mocno przesunięte do przodu i na bok, pojawia się bardzo uciążliwe podwójne widzenie (zob. Podwójne widzenie (diplopia)). W zaawansowanych stadiach guza może dochodzić do zaburzeń ruchomości gałki ocznej i jej znacznego wytrzeszczu, co powoduje duży defekt kosmetyczny.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Pacjent, który zauważył pogorszenie widzenia, a przede wszystkim wytrzeszcz, powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza, który wykona odpowiednie badania w celu wykrycia przyczyny tych zaburzeń.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Podstawowe badanie okulistyczne u pacjenta z glejakiem wykazuje cechy uszkodzenia nerwu wzrokowego, takie jak:
- pogorszenie ostrości wzroku (zobacz: Badanie ostrości wzroku do dali, Badanie ostrości wzroku do bliży),
- zaburzone rozpoznawanie barw (zobacz: Badanie widzenia barw),
- szeroka źrenica,
- obrzęknięta tarcza nerwu wzrokowego,
- ubytek w polu widzenia.
W badaniu osadzenia gałek ocznych w oczodole stwierdza się różnego stopnia wytrzeszcz jednej gałki ocznej (zobacz: Ocena wytrzeszczu [egzoftalmometria]), a czasem też zaburzenie jej ruchomości. Największe znaczenie w rozpoznaniu guza mają jednak badania obrazowe oczodołu. Należy wykonać tomografię komputerową (TK) i/lub rezonans magnetyczny (RM) oczodołów, które wykażą obecność patologicznej zmiany w nerwie wzrokowym (zob. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny w okulistyce). Glejak w tomografii komputerowej przypomina kształtem wrzeciono (ryc. 1). Badania pozwolą też na ocenę rozmiarów i zakresu zajęcia przez guz okolicznych tkanek.
Ryc. 1. Schematyczny obraz oczodołu w badaniu tomografii komputerowej: widoczny wrzecionowaty twór za lewą gałką oczną, odpowiadający glejakowi: 1 – gałka oczna lewa, 2 – zatoki sitowe, 3 – obrys kostny oczodołu, 4 – mięśnie proste zewnątrzgałkowe, 5 – glejak nerwu wzrokowego.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie glejaka nerwu wzrokowego zależy od wielu czynników i powinno być dobrane indywidualnie dla każdego pacjenta. Ponieważ guz rośnie powoli i nie daje odległych przerzutów, w wybranych przypadkach, w których pacjent ma dobrą ostrość wzroku, a guz jest mały, nie powoduje wytrzeszczu i nie deformuje oczodołu, można glejaka obserwować. Wielu pacjentów zachowuje dobre widzenie przez lata i nigdy nie wymaga interwencji chirurgicznej.
Alternatywą leczenia jest operacyjne wycięcie nowotworu z zachowaniem gałki ocznej. Dotyczy to przypadków, gdy glejak rośnie, powodując duży defekt kosmetyczny i upośledzenie widzenia. Czasem, gdy zmiana nowotworowa jest bardzo rozległa i nacieka gałkę oczną, mięśnie i/lub kości oczodołu, konieczne jest usunięcie całej zawartości oczodołu wraz z okiem i masą guza. W ciężkich przypadkach rozrostu glejaka w kierunku mózgu, gdy chirurgiczne wycięcie nowotworu nie jest możliwe, stosuje się radioterapię (naświetlanie), która może być skojarzona z chemioterapią.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Rokowanie w przypadku glejaka nerwu wzrokowego jest bardzo różne. Małe zmiany można czasem bezpiecznie obserwować przez wiele lat. Glejaki, które zostaną wcześnie wykryte, można usunąć, choć zabieg chirurgiczny wiąże się z trwałą utratą widzenia w operowanym oku. Jeśli zmiana nowotworowa nie była usunięta w całości, może dojść do wznowy guza. Tylko duże zmiany, mające tendencje do rozrostu wewnątrzczaszkowego, są groźne dla życia.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Pacjent leczony z powodu glejaka nerwu wzrokowego powinien być pod stałą kontrolą okulistyczną. Jest to szczególnie ważne w przypadku chorych z niewielkimi zmianami, które są tylko obserwowane przez lekarza.
Chorzy, którzy przebyli zabieg chirurgiczny usunięcia guza, muszą być objęci wieloletnią opieką okulistyczną (czasem też neurochirurgiczną), gdyż zawsze istnieje ryzyko wznowy i wystąpienia późnych powikłań pooperacyjnych. Raz w roku należy wykonywać kontrolnie tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny oczodołów.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nie istnieją żadne znane sposoby uniknięcia zachorowania na glejaka nerwu wzrokowego. Jak w przypadku większości zmian nowotworowych, ważne jest wczesne wykrycie guza, dlatego nie wolno bagatelizować żadnych niepokojących objawów ze strony narządu wzroku. Pacjent, który wcześnie trafi do lekarza, ma dużą szansę na wyleczenie.
