×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Tomografia komputerowa


specjalista radiodiagnostyki

Tomografia komputerowa to rodzaj badania obrazowego z użyciem promieniowania X, czyli promieniowania rentgenowskiego. Obraz powstaje na podstawie danych o osłabieniu promieniowania po przejściu przez organizm człowieka. Dane są zbierane przez układ naprzeciwlegle położonych detektorów i lampy rentgenowskiej. Kolejne generacje aparatów zbudowane są z coraz większej liczby detektorów, a niekiedy większej niż jedno, źródeł promieniowania. We współczesnych spiralnych aparatach źródło promieniowania i detektory wykonują ruch okrężny i wyznaczają oś skanowania, pod którą przesuwa się pacjent. Jeżeli w wyniku działania tych ruchów powstawałby widzialny ślad na skórze badanego, to wynikiem składowej okrężnego ruchu systemu lampa–detektory i ruchu stołu byłaby spirala, stąd nazwa badania. Zbieranie danych – skanowanie trwa stosunkowo krótko, średnio kilkanaście sekund, co pozwala na szybkie obrazowanie danej okolicy ciała na pojedynczym wdechu. W dalszej fazie powstawania obrazu komputer o dużej mocy obliczeniowej przetwarza uzyskiwane dane o osłabieniu promieniowania ze skanowanej okolicy ciała na właściwy obraz powstający na monitorze.

Zebrane informacje o współczynniku pochłaniania promieniowania X z każdego miejsca badanej okolicy ciała człowieka nazywa się danymi objętościowymi, ponieważ obraz zbudowany jest nie z dwuwymiarowych pikseli, a z trójwymiarowych wokseli. Z takich danych – objętościowych z całego skanowanego obszaru – współczesne stacje robocze uzyskują wiele diagnostycznych informacji. Możliwe jest wykonanie przekrojów w dowolnej płaszczyźnie – (np. dostosowanie płaszczyzny badania do skrzywienia kręgosłupa), rekonstrukcji trójwymiarowej (dobrze są widoczne nawet niewielkie przemieszczenia kości, umiejscowienie ciała obcego), rekonstrukcji angiograficznej – pokazując zakontrastowane naczynia bez obrazu nakładających się kości, a nawet badanie wnętrza jam i światła narządów, jak dzieje się w wirtualnej bronchoskopii lub wirtualnej kolonoskopii. W celu lepszego wyeksponowania zmian, lekarz może w trakcie generowania rekonstrukcji dowolnie obracać i nagrywać ruch obrotowy badanej okolicy, regulować kąt i natężenie „oświetlenia” rekonstruowanego elementu, którym może być np. okolica złożonego, wieloodłamowego złamania, piramida kości skroniowej z elementami ucha środkowego. Możliwość zastosowania wielu (tzw. wtórnych) rekonstrukcji istotnie poprawia dokładność oceny zmian i jest cennym źródłem informacji, dzięki którym chirurg może lepiej zaplanować zabieg operacyjny.

Bezpieczeństwo badania

Promieniowanie rentgenowskie wykazuje istotne interakcje z tkankami żywymi. Praktycznie nie ma bezpiecznej dawki promieniowania i każda może prowadzić do pewnej liczby mutacji w komórkach. Mimo rozwoju technologii, dawka promieniowania jest dużo wyższa niż w przypadku konwencjonalnych badań radiologicznych (radiografii, RTG), ta różnica spowodowana jest głównie znikomą dawką promieniowania X, jaka bierze udział w powstawaniu obrazu w konwencjonalnej radiografii. Ilość przyjętej dawki promieniowania jest zależna od rodzaju badania TK. Ustawienia aparatu pozwalają zmniejszyć dawkę promieniowania u dzieci, a w niektórych badaniach, takich jak HRCT (tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości płuc) czy niskodawkowa TK, efektywna dawka pochłonięta przez badanego jest porównywalna z klasyczną radiografią.

Współczesne aparaty TK są systemami o inteligentnym dawkowaniu promieniowania X. W trakcie skanowania system zmienia parametry prądu lampy i zmniejsza je istotnie po przejściu przez okolice wymagające większych wartości (jak np. miednica, obręcz barkowa).

Należy pamiętać, że człowiek stale jest narażony na promieniowanie jonizujące, narażenie to gwałtownie wzrasta na wyższych wysokościach, np. w górach powyżej 1500 m, lotów samolotem. Spowodowane jest to zmniejszającą się grubością atmosfery, która chroni nas przed promieniowaniem kosmicznym. Z drugiej strony człowiek stale jest narażony na promieniowanie jonizujące pochodzące z przedmiotów codziennego użytku (średnio 0,9 mSv). Znane są rejony geograficzne znacznego nasilenia promieniowania w różnych rejonach świata (tab. 1), gdzie faktycznie nie dochodzi do wzrostu częstości występowania nowotworów.

Tabela 1. Dawki skumulowane w okresie 70 lat życia
Polska168 mSv
Norwegia365 mSv
Guarapari (Brazylia) 890 mSv
Ramsar (Iran)17000 mSv

Personel medyczny wykonujący badania z narażeniem na promieniowanie X co 5 lat bierze udział w specjalnym szkoleniu z zakresu bezpieczeństwa radiologicznego pacjenta. Szkolenie kończy się egzaminem.

Nie lekceważąc zagrożenia, przestrzega się zasady ALARA (ang. as low as reasonably achievable). Przed każdym badaniem pacjent potwierdza zgodę na jego wykonanie, a kobieta w wieku rozrodczym fakt, że nie jest w ciąży. Jeżeli jest inaczej, konieczne jest potwierdzenie zasadności wykonania badania, które w przypadku ciąży pacjentki wykonuje się jedynie ze wskazań życiowych lub w stanie ryzyka trwałej utraty zdrowia.

Część badań wymaga dożylnego podania jodowego środka kontrastującego. Obecnie są używane wyłącznie niejonowe środki cieniujące. Po podaniu mogą wystąpić działania niepożądane. W tabeli 2 podano rodzaj działania niepożądanego oraz częstość występowania.

Tabela 2.
Rodzaj niepożądanego działaniaCzęstość [liczba powikłań/na liczbę badań]
powikłania lekkie
nudności1/100–1/10
wymioty1/1000–1/100
pokrzywka<1/10000
świąd skóry<1/10000
zaczerwienienie twarzy<1/10000
uczucie ciepła1/100–1/10
ból głowy1/100–1/10
powikłania umiarkowane
omdlenia1/1000–1/100
obrzęk krtani1/1000–1/100
skurcz oskrzeli<1/10000
ciężkie powikłania
drgawki<1/10000
obrzęk płuc<1/10000
wstrząs<1/10000
zatrzymanie oddechu<1/10000
zatrzymanie krążenia<1/10000

Jakie są wskazania do wykonania tomografii komputerowej?

Wskazania do badania TK są bardzo liczne i dotyczą wielu różnych chorób. W związku z większym narażeniem na promieniowanie X, badanie TK jest wykonywane, gdy wcześniejsze dane nie prowadzą do rozpoznania (np. badania laboratoryjne, ultrasonografia, badania RTG, specjalistyczna konsultacja), ewentualnie w stanach nagłych, gdy szybka diagnoza jest konieczna do właściwego leczenia (różnicowanie udaru krwotocznego z niedokrwiennym mózgu).

Badania z wykorzystaniem promieniowania X, w tym tomografia komputerowa, wykonuje się wyłącznie na zlecenie lekarza, który również powinien interpretować jego wynik. Powodem wykonania badania tomografii komputerowej może być podejrzenie zmian w mózgu (guzy, tętniaki), udar mózgu, stany nagłe i zmiany pourazowe każdej okolicy ciała, zwłaszcza gdy poszukujemy miejsca rozpoznanego wcześniej krwawienia do jamy otrzewnej (np. w USG), diagnostyka struktur ucha, badanie zatok, bóle układu ruchu, diagnostyka zmian nowotworowych różnych okolic ciała i ocena skuteczności leczenia, kontrola pooperacyjna. Dobrym przykładem zastosowania wirtualnej kolonoskopii jest wcześniejsza nieudana próba wykonania kolonoskopii optycznej, co się zdarza z przyczyn technicznych (zrosty, dodatkowe zagięcia okrężnicy, zmiany naciekowe ściany), a w przypadku wirtualnej bronchoskopii – konieczność oceny stanu miejscowego po operacji tchawicy.

Wskazaniem do angiografii TK są m.in. podejrzenia poszerzeń, zwężenia lub niedrożność naczynia, np. tętniak aorty, zatorowość płucna, zmiany miażdżycowo-zarostowe. Wynik takiego badania może istotnie wpłynąć na planowane leczenie.

Najbardziej zaawansowane technicznie systemy badania tomografii komputerowej mają kilkaset rzędów detektorów, są bardzo szybkie i dokładne, badają warstwami grubości poniżej 1mm, pozwalają na precyzyjne zobrazowanie zmian ściany i w świetle delikatnych gałęzi naczyń wieńcowych. Skanowanie jest ściśle zsynchronizowane z pracą serca (dzięki włączeniu do systemu elektrokadiografii), przez co eliminowane są artefakty nieostrości wynikającej z pracy serca.

Przeciwwskazania

Istotnym przeciwwskazaniem do wykonania tomografii komputerowej jest:

  1. ciąża pacjentki,
  2. nadczynność tarczycy,
  3. upośledzenie funkcji nerek,
  4. udokumentowana wcześniej nadwrażliwość na środek cieniujący (środek kontrastujący, kontrast).

W wielu badaniach TK konieczne jest dożylne podanie kontrastu. W sytuacji dobrze udokumentowanej nadwrażliwości można wykonać badanie z użyciem innego jodowego środka cieniującego, po wcześniejszym przygotowaniu pacjenta. Kwalifikacja chorego do badania, czyli rozważenie wskazań i przeciwwskazań do badania oraz ewentualne przygotowanie pacjenta do TK, zaplanowanie postępowania po wykonaniu badania TK należą do obowiązków lekarza zlecającego badanie.

W pracowni TK wykonuje się jedynie wszystkie czynności związane bezpośrednio z wykonaniem badania.

Wymienione przeciwwskazania są względne, ponieważ nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do wykonania tomografii komputerowej. Wykonuje się ją nawet u pacjentów z niewydolnością nerek, odpowiednio planując dializy.

Przygotowanie do badania

Dokładny sposób przygotowania otrzymuje pacjent przy rejestracji. Przygotowanie w zależności od rodzaju badania może istotnie się różnić. Część badań TK jest wykonuje się bez przygotowania (np. tomografia o wysokiej rozdzielczości płuc, niektóre badania głowy i kręgosłupa), również w stanach nagłych badanie wykonuje się bez przygotowania.

Przed badaniem z dożylnym podaniem środka cieniującego należy pozostać na czczo, zaleca się około 4–6 godzin. Około 2 dni przed badaniem należy pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu, ponieważ odwodnienie zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek. W badaniu jamy brzusznej i miednicy często konieczne jest zakontrastowanie jelit (roztworem środka cieniującego) lub wypełnienie dużą ilością wody. Pojenie zwykle rozpoczyna się 2 godziny przed skanowaniem i może trwać do 30 minut przed badaniem. W zależności od rodzaju badania będzie trzeba wypić od 0,5 do 1,5 l płynu. Do wirtualnej kolonoskopii konieczne jest staranne oczyszczenie jelita grubego.

Przebieg badania

Do badania należy się zgłosić z wynikami poprzednich badań obrazowych (TK, USG, rezonansu magnetycznego). Jeśli planowane jest dożylne podanie kontrastu, to około 30 min wcześniej z wynikiem stężenia kreatyniny. Jeśli jest planowanie wypełnienie jelit płynem, to pojenie będzie trwało około 2 godzin przed badaniem.

Po zgłoszeniu się na badanie pacjent uzyskuje ważne informacje, np. o ewentualnym ryzyku badania, zwłaszcza jeśli planowane jest dożylne podanie środka cieniującego. Jeśli używa szkieł korekcyjnych do czytania, powinien zabrać je ze sobą – część informacji może być na piśmie. Pacjent może być poproszony o wypełnienie specjalnej ankiety, podpisuje również świadomą zgodę.

Jeśli badanie jest z kontrastem, konieczne jest uzyskanie dostępu do żyły przez kaniulę dożylną (wenflon). Następnie pacjent kładzie się na ruchomym stole. Istnieje stała komunikacja pacjent–technik, więc gdy to konieczne, można poinformować o swoich odczuciach technika. Ważne jest, by badany przez czas trwania badania pozostał w bezruchu. Pomóc mogą specjalne pasy.

Przy badaniu jest obecny technik elektroradiologii, pielęgniarka i lekarz. W przypadku konieczności zostaną podjęte odpowiednie działania.

Czas pobytu w pracowni badań tomografii komputerowej jest różny w zależności od okolicy i rodzaju badania. Należy sobie zarezerwować od 30 minut do 3,5 godzin.

Po badaniu

Po wykonaniu badania bez dożylnego podania kontrastu pacjent może natychmiast się oddalić. W przypadku badania z dożylnym podaniem środka cieniującego, obserwacja trwa co najmniej 30 minut i dopiero po tym czasie jest usuwany wenflon.

Wynik badania szpitalnego jest dostępny po badaniu, natomiast czas oczekiwania na wynik badania ambulatoryjnego wynosi zwykle kilka dni. Z wynikiem badania należy zgłosić się do lekarza kierującego.

W przypadku złego samopoczucia po badaniu (co może wynikać m.in. z późnej reakcji na kontrast), odpowiednie postępowanie należy do lekarza kierującego. W niektórych sytuacjach, np. przebytych chorobach nerek, można od razu zaplanować kontrolne badania stężenia kreatyniny do dwóch tygodni po badaniu.

31.10.2017
Zobacz także
  • Ultrasonografia
  • Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego
  • Diagnostyczne badania radiologiczne (badania RTG)
  • Diagnostyka obrazowa układu mięśniowo-szkieletowego
Wybrane treści dla Ciebie
  • Tomografia komputerowa klatki piersiowej
  • Tomografia płuc
  • Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny w okulistyce
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta