MADE, czyli jak maski ochronne wpływają na oczy

Maski ochronne mogą spowodować zaburzenia powierzchni oka, ale nie zwalnia nas to z obowiązku ich noszenia – mówi dr Małgorzata Mimier-Janczak z Katedry i Kliniki Okulistyki Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Dr Małgorzata Mimier-Janczak. Fot. arch. wł.

Anna Górska: W czasie pandemii COVID-19 pojawiła się nowa istotna przyczyna zespołu suchego oka.

Dr Małgorzata Mimier-Janczak: Rzeczywiście, pokłosiem pandemii COVID-19 jest suchość oczu związana ze stosowaniem maski ochronnej. W ostatnich miesiącach zaobserwowaliśmy w praktyce klinicznej, że coraz więcej osób zgłasza się do okulisty z objawami podrażnienia i suchości oczu. Pacjenci skarżą się na pieczenie, swędzenie i dyskomfort podczas użytkowania maski.

Nasze polskie obserwacje są tożsame z doniesieniami zagranicznych kolegów. Po raz pierwszy akronim MADE, pochodzący od słów mask associated dry eye disease, został użyty przez amerykańskiego okulistę Darrella E. White’a, który w czerwcu 2020 roku zauważył związek przyczynowy między noszeniem maski a objawami ze strony przedniego odcinka oka.

Mając na uwadze, że jest to schorzenie powszechne, obecnie sugerujemy okulistom i lekarzom rodzinnym bardziej uważne przyglądanie się pacjentom i dostosowanie zaleceń do bieżącej sytuacji epidemicznej.

Nigdy wcześniej nie byliśmy świadkami takiej zależności, należy jednak pamiętać, że jest to zjawisko przejściowe, związane ze stosowaniem masek ochronnych i mające zupełnie inną etiologię niż klasyczny zespół suchego oka.

Z czego wynika to schorzenie? Jaki ma związek ze stosowaniem maski ochronnej?

Mechanizm powstawania syndromu MADE jest prosty – w wyniku niedopasowanej do twarzy maski ochronnej wydychane powietrze kieruje się ku górze i w poprzek powierzchni oczu, powodując mechaniczne wysuszanie powierzchni rogówki i narażając ją dodatkowo na patogeny z nosogardzieli. Ogrzane, nakierowane na oczy powietrze przyczynia się do szybszego parowania cennego filmu łzowego z powierzchnia oka.

Kto jest szczególnie narażony na MADE?

Problem ten może dotknąć wszystkich, jednak szczególnie narażone są osoby, które regularnie używają masek ochronnych, osoby starsze z niedoborami łez związanymi z wiekiem, personel medyczny, pacjenci po zabiegach okulistycznych, pacjenci z zaburzeniami odporności, pracujący na świeżym powietrzu oraz spędzający długie godziny przed monitorami komputerów czy smartfonów, użytkownicy soczewek kontaktowych oraz noszący okulary, ponieważ u tych osób wpływ powietrza zamkniętego pomiędzy powierzchnią okularów a powierzchnią przedniego odcinka oka odczuwany jest intensywniej [1].

Jak często mamy do czynienia z MADE?

Dane epidemiologiczne są bardzo skąpe. MADE to stosunkowo nowe schorzenie, dlatego nie ma zbyt wielu informacji i rzetelnych badań naukowych na ten temat.

Jednym z większych badań, na którym możemy się opierać, jest praca Laury Boccardo z początku bieżącego roku dotycząca poświęcona częstości występowania zespołu suchego oka związanego ze stosowaniem maski ochronnej [2]. Badaniem to obejmowało aż 3605 pacjentów. Wyniki wykazały, że aż 18,3% wszystkich uczestników doświadczyło zespołu suchego oka związanego z maską ochronną. To sporo!

Czy włoscy lekarze przebadali tych pacjentów?

Niestety nie. I właśnie brak badania okulistycznego i klinicznego potwierdzenia suchości oka jest dość mocnym ograniczeniem tej pracy. Wyłącznie przeanalizowano ponad 3,5 tys. ankiet internetowych, niemiej jednak uważam jego wyniki za miarodajne i wiarygodne, bo właśnie zgłaszane przez pacjentów objawy subiektywne skłaniają ich do wizyty w gabinecie okulistycznym i stanowią jedną ze składowych diagnozy zespołu suchego oka. Ocena ta jest oczywiście częściowa, ale pandemia nie sprzyjała prowadzeniu populacyjnych badań okulistycznych, więc widzę tu duży potencjał ankiety internetowej. Warto podkreślić, że jest to jedyne opublikowane badanie dotyczące częstości występowania zespołu MADE.

Jaki związek mają zabiegi okulistyczne z MADE?

Na szczególną uwagę zasługują pacjenci bezpośrednio po zabiegach okulistycznych. Nieodpowiednia konfiguracja maski kieruje powietrze podczas oddychania wprost na wrażliwą, znieczuloną powierzchnię rogówki, zwiększając ryzyko wtórnego zakażenia. Zgodnie z rekomendacjami brytyjskich okulistów proponujemy modyfikacje zaleceń pozabiegowych, polegającą na stosowaniu opatrunku 24 godziny po zabiegu, zminimalizowaniu użycia masek ochronnych bezpośrednio po zabiegu (a jeśli noszenie maski jest niezbędne – dokładnym uszczelnieniu maski w górnej jej części) oraz częstym stosowaniu lubrykantów [4].

Powikłania MADE to…

W kontekście walki z pandemią, opisany dyskomfort (pieczenie, swędzenie, tzw. „piasek pod powiekami”) może przyczynić się do częstszego pocierania oczu, a to z kolei może zwiększać transmisję wirusa poprzez spojówki. Oprócz tego MADE może powodować naruszenie filmu łzowego, a tym samym wzrost ryzyka zakażenia opisaną wyżej drogą [3]. Maska to także rezerwuar mikroorganizmów. Dlatego tak ważna jest właściwa technika użytkowania masek i środków ochrony osobistej.

Należy być świadomym, że nieodpowiednie użytkowanie maski powoduje nie tylko wspomniany dyskomfort, ale może być także przyczyną niebezpiecznych powikłań rogówkowych, w skrajnych przypadkach powodować utratę widzenia.

Nie wiemy, jak długo będzie trwała pandemia, a nieleczony zespół suchego oka niesie za sobą negatywne implikacje, dlatego tak ważna jest wiedza na temat zarówno okulistów, jak i lekarzy rodzinnych.

Jakie są zalecenia dla lekarzy rodzinnych?

W przypadku wątpliwości najlepiej skierować pacjenta do okulisty na badanie w lampie szczelinowej. Warto jednak zweryfikować sposób noszenia maski przez pacjenta, sprawdzić, czy prawidłowo przylega ona w jej górnej części, przy nosie, wyedukować go na temat prawidłowego użytkowania maski. Czasami niezbędne jest podklejenie górnego brzegu. Należy jednak uważać, żeby nie wywołać wywinięcia powieki dolnej. Korzystne jest także stosowanie maski z giętkim drutem na nos.

Wśród dodatkowych zaleceń należy wymienić stosowanie kropli nawilżających, częste mruganie, regularne przerwy podczas korzystania z ekranów cyfrowych oraz unikanie pomieszczeń ogrzewanych i klimatyzowanych.

Czy MADE zwalnia pacjenta z noszenia maski ochronnej?

Absolutnie nie. I jest to niezwykle ważna informacja dla pacjentów. Stanowisko ekspertów polskich i zagranicznych jest zgodne i jednoznaczne – wyżej wspomniane dolegliwości nie mogą zwalniać nas z obowiązku noszenia maski ochronnej. Jest to podstawa - wraz z dystansem społecznym, dezynfekcją i oczywiście szczepieniami - ograniczenia i zwalczania epidemii.

Rozmawiała Anna Górska