Przyjazne dla wzroku

Przerwy są ważne w każdej pracy wzrokowej, czy czytamy książkę, czy patrzymy na monitor komputera. Nie ma tu ścisłych reguł, najlepiej po prostu często podnosić wzrok znad książki, czy ekranu i patrząc w dal, np. przez okno, rozluźnić mięśnie, które napinają soczewkę. Rozluźnić mięśnie gałek ocznych można też ćwiczeniami, np. kreśleniem ósemek w poziomie – radzi dr Małgorzata Paplińska, rehabilitant wzroku osób słabowidzących w Centralnej Przychodni Rehabilitacyjno-Leczniczej PZN przy ul. Karmelickiej w Warszawie.

Fot. Dr n. hum. Małgorzata Paplińska. Żródło: Akademia Pedagogiki Specjalnej

Ewa Stanek-Misiąg: Co to znaczy, że ktoś jest słabowidzący?

dr n. hum. Małgorzata Paplińska: Według definicji funkcjonalnej za słabowidzącą uznaje się osobę, która pomimo stosowania zwykłych szkieł korekcyjnych doświadcza trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych w codziennym życiu, ale może poprawić jakość widzenia, używając np. pomocy optycznych (należą do nich lupy, lunety, okulary lupowe) lub nieoptycznych (m.in. odpowiednie światło, dobry kontrast, podstawka pod tekst) oraz wykorzystując wzrokowe strategie kompensacyjne i dostosowanie otoczenia.

Definicja medyczna, która jest punktem wyjścia do definicji prawnych wykorzystywanych w orzecznictwie o niepełnosprawności, opiera się na mierzalnych parametrach jakimi są ostrość wzroku i pole widzenia. Zgodnie z definicją WHO osobą słabowidzącą jest osoba, której ostrość wzroku (mierzona w lepszym oku z najlepszą korekcją) jest równa lub większa niż 0,05 a mniejsza niż 0,3 pełnej ostrości lub jej pole widzenia ograniczone jest do obszaru 20 stopni. Zatem osobą słabowidzącą może być zarówno osoba ze znacznie obniżoną ostrością wzroku, jaki i ta, która ma pełną ostrość, ale jej pole widzenia jest bardzo niewielkie. Aby móc wyobrazić sobie jak widzi osoba z polem widzenia ograniczonym do 20 stopni, można spojrzeć na świat przez niewielką dziurkę zrobioną grubą igłą w kartce. Przy tak małym polu widzenia czytanie, pisanie, wykonywanie czynności życia codziennego, orientacja w przestrzeni i samodzielne poruszanie się są znacznie utrudnione. Trzeba pamiętać, że osoby słabowidzące z ubytkami w obwodowym polu widzenia, w gorszych warunkach oświetleniowych, np. o zmierzchu mogą funkcjonować jak osoby niewidome, ponieważ to obwód siatkówki odpowiada za widzenie o zmierzchu, a jeśli pole widzenia jest zawężone, a zatem obwodowa część siatkówki wyłączona, to widzenie w nocy jest utrudnione lub niemożliwe.

A seniorami – z punktu widzenia oczu – zaczynamy być od 40. roku życia?

Wiele osób około 40. roku życia doświadcza pogorszenia jakości widzenia przy czytaniu, czy wykonywaniu prac w bliskiej odległości i potrzebuje okularów do bliży. Ma to związek z postępującym wraz z wiekiem zmniejszaniem się elastyczności soczewki, co pogarsza akomodację (nastawność) i powoduje złe widzenie z bliska, czyli starczowzroczność (inne nazwy to presbyopia, presbiopia, prezbiopia).

Niezależnie od wieku zawsze najłatwiej jest zaobserwować pojawiające się zmiany związane z ostrością wzroku (świadczy o nich niewyraźny obraz, niekiedy falujące litery), najtrudniej natomiast wychwycić zmiany związane z ubytkami w polu widzenia, zwłaszcza gdy nie dotyczą one centralnego pola widzenia, tylko jego obwodowej części. Z reguły zauważymy je dopiero wtedy, gdy często wpadajmy na przeszkody (nie przez roztargnienie, czy wpatrywanie się w ekran telefonu podczas marszu, ale dlatego, że tych przeszkód w obwodowym polu widzenia po prostu nie widzimy), doświadczając zaburzeń w adaptacji do światła i ciemności czy zaburzenia widzenia o zmierzchu.

Osoby słabowidzące i seniorzy są adresatami serii Wielkie litery, w ramach której od niedawna ukazują się nakładem różnych wydawnictw książki z powiększoną czcionką. Mam wrażenie, że wszystkim czytałoby się dobrze te książki.

Zapewne wydawcy posiłkują się standardami związanymi z dostępnością oraz „Zasadami adaptacji materiałów dydaktycznych do potrzeb osób słabowidzących” opublikowanymi w 2011 roku przez Uniwersytet Warszawski, które opracowane zostały – w czym brałam udział – z myślą o uczniach, studentach, ale „obowiązują” wszystkie grupy wiekowe i dotyczą także dyslektyków, czy w ogóle osób, które z różnych powodów mają trudności z czytaniem. Dobre przygotowanie tekstu z uwzględnieniem zasad adaptacji do potrzeb osób słabowidzących sprawia, że tekst staje się przyjazny dla wzroku i łatwiejszy na poziomie percepcji wzrokowej.

Są to precyzyjne wytyczne dotyczące układu tekstu i grafiki na stronie, formatowania tekstu, w tym kroju i wielkości czcionki, kontrastu, nasycenia kolorów i cieniowania, itd.

Najlepiej czyta się czcionkę bezszeryfową, typu Arial, Vedana o nieco zwiększonych odległościach między literami i zwiększonej interlinii. Dla osób słabowidzących ma znaczenie dla poprawy jakości czytania, aby tekst był równany do lewej strony (do lewego marginesu), by kursywę czy podkreślenie zastąpić np. pogrubieniem.

Można się łatwo przekonać na czym polega różnica w percepcji zwykłego i zaadaptowanego tekstu, przygotowując np. w programie Word dwa dokumenty z tym samym tekstem. W jednym należy zastosować czcionkę Times New Roman, rozmiar 12, pojedynczą interlinię i np. wyjustowanie tekstu, a w drugim – Arial, 12 punktów z interlinią 1,5 oraz wyrównanie do lewej strony. Proszę zobaczyć, który tekst łatwiej się czyta. Dobre formatowanie ułatwia percepcję wzrokową, a  to wpływa na lepsze rozumienie czytanego tekstu.

Nawet najprzyjaźniej dla wzroku wydana książka może w końcu zmęczyć oczy. Jak często należy robić sobie przerwy?

Przerwy są ważne w każdej pracy wzrokowej, czy czytamy książkę, czy patrzymy na monitor komputera. Nie ma tu ścisłych reguł, najlepiej po prostu często podnosić wzrok znad książki, czy ekranu i patrząc w dal, np. przez okno, rozluźnić mięśnie, które napinają soczewkę. Rozluźnić mięśnie gałek ocznych można też ćwiczeniami, np. kreśleniem ósemek w poziomie.

Dobrze jest, aby monitor był ustawiony poniżej linii oczu, a więc tak, żeby raczej opuszczać brodę, niż ją podnosić. Taka pozycja wymusza przymykanie i częstsze mruganie oczami, co wpływa na ich nawilżanie.

Przerwy należy wykorzystać także po to, by się poruszać, zrobić sobie coś do picia. Przypominam o tym w kontekście zespołu suchego oka. Często dbamy o to, żeby aplikować sobie krople nawilżające gałkę oczną, a nie pamiętamy o tym, aby nawodnić cały organizm, przyjmując odpowiednią ilość płynów.

Rozmawiała Ewa Stanek-Misiąg

Dr n. hum. Małgorzata Paplińska, adiunkt w Zakładzie Tyflopedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, rehabilitant wzroku osób słabowidzących w Centralnej Przychodni Rehabilitacyjno-Leczniczej PZN przy ul. Karmelickiej w Warszawie.