Fizjoterapia (z języka greckiego therapeia – leczenie, physis – natura) jest integralną częścią leczenia podstawowego, wykorzystującą w usprawnianiu ruch i inne czynniki fizyczne, naturalne lub wytwarzane w specjalnie konstruowanych urządzeniach, w celu poprawy lub powrotu do pełnej sprawności osób, które na skutek wad wrodzonych, urazów, chorób albo podeszłego wieku doznają różnych ograniczeń ruchowych i funkcjonalnych.
Fizjoterapia, jako dyscyplina zajmująca się likwidacją skutków lub łagodzeniem procesów chorobowych i ich następstw, zapobieganiem im oraz przywracaniem sprawności człowieka w ciągu całego jego życia, umiejscowiona jest w obszarze nauk medycznych. Ze względu na swój charakter, związany z metodycznie prowadzonym procesem rozwijania, utrzymywania i przywracania maksymalnych zdolności ruchowych i funkcjonalnych człowieka, korzysta także z dorobku nauk o kulturze fizycznej oraz nauk społecznych.
Zasadnicze zadania realizowane przez fizjoterapię w procesie leczniczym to badanie pacjenta i ocena jego stanu funkcjonalnego poprzez uzyskanie informacji z wywiadu, wykonanie pomiarów długości, obwodów, określenie zakresu ruchów w stawach, ocenę siły mięśni, badanie odruchów, wykonanie testów czynnościowych i wydolnościowych oraz ustalenie rozpoznania fizjoterapeutycznego, określenie bliższych i dalszych celów terapii, dobór środków, technik i metod oraz realizację działań fizjoterapeutycznych i ocenę efektów terapii.
Główne cele to utrzymanie, poprawa lub uzyskanie pełnej sprawności fizycznej, korygowanie wad postawy, pobudzenie oraz poprawa czynnościowa układu nerwowego, oddechowego i sercowo-naczyniowego, zapobieganie odleżynom oraz ich leczenie, a także przystosowanie osób trwale niepełnosprawnych do możliwie samodzielnego życia. W fizjoterapii konieczna jest współpraca terapeuty z pacjentem, często także z jego opiekunami oraz z lekarzem i innymi pracownikami opieki zdrowotnej.
Fizjoterapia składa się z trzech działów: kinezyterapii, w której środkiem leczniczym jest ruch, fizykoterapii, w której wykorzystywane są zabiegi fizykalne, masażu leczniczego.
Kinezyterapia (z języka greckiego kinesis – ruch) jest podstawowym działem fizjoterapii. Obejmuje całość zagadnień związanych z wykorzystaniem ruchu jako środka leczniczego. Posługuje się ruchem tj. ćwiczeniami fizycznymi, które stymulują działanie całego organizmu. Kinezyterapia może oddziaływać miejscowo lub ogólnie. Kinezyterapia miejscowa skupia wszystkie działania na chorym narządzie ruchu, jej celem jest przywrócenie utraconych funkcji lub wytworzenie mechanizmów kompensacyjnych. Ogólnoustrojową wydolność może poprawić kinezyterapia ogólna, której zadaniem jest zwiększanie siły mięśniowej lub przeciwdziałanie jej zmniejszeniu, zwiększanie wydolności fizycznej i sprawności ruchowej całego organizmu, stwarzanie możliwości kompensacji utraconych funkcji, pobudzanie układu krążenie i układu oddechowego, a także niesprawności ruchowej i funkcjonalnej związanej z wiekiem starczym. Ćwiczenia fizyczne powinny być dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta, powinny być świadomie dawkowane i precyzyjnie wykonywane.
Fizykoterapia to drugi filar fizjoterapii, w którym do celów profilaktycznych i leczniczych wykorzystuje się czynniki fizyczne (fizykalne), czyli wszystkie naturalne bądź wytworzone sztucznie w urządzeniach mechanicznych rodzaje energii, które mogą wywierać na ludzki organizm działania bodźcowe, skutkujące pożądanymi reakcjami miejscowymi lub ogólnymi. Zabiegi fizykoterapeutyczne mają na celu usuwanie objawów chorobowych i hamowanie postępu choroby. Aplikowana energia bodźców naturalnych oddziałuje w miejscu zabiegu, powodując powstanie w tkankach reakcji skutkującej oczekiwaną zmianą stanu miejscowego lub ogólnego organizmu. Leczenie fizykalne bazuje na znajomości odczynów i umiejętności stosowania różnych bodźców, jest wynikiem wieloletnich obserwacji klinicznych reakcji uzyskanych pod wpływem zastosowanych bodźców. Można dzięki niej uzyskać między innymi przyspieszenie gojenia się owrzodzeń, ran pooperacyjnych i pourazowych, zmniejszenie odczynów bólowych i przez to ograniczenie stosowania farmakoterapii, polepszanie stanu miejscowego nerwów obwodowych, a także poprawę stanu całego organizmu przez selektywne oddziaływanie na określone tkanki i narządy.
Trzeci dział fizjoterapii to masaż leczniczy, będący jedną z najstarszych technik terapeutycznych. Jest to forma terapii wykorzystująca ucisk mechaniczny na tkanki ustroju, wywierany najczęściej rękami terapeuty, ale także przez urządzenia wibracyjne, strumień wodny lub wirującą wodę. Ręczny masaż pozwala na palpacyjną ocenę reaktywności tkanek masowanych oraz na ocenę występowania zmian tkankowych tj. ocenę zgrubień łącznotkankowych, nadwrażliwości bólowej, przeczulicy oraz zmian napięcia mięśniowego.
Masaż leczniczy wywiera pozytywny wpływ miejscowy w tkankach bezpośrednio poddanych zabiegowi, ale działa także ogólnoustrojowo i na odległe narządy wewnętrzne. Masaż przyspiesza obieg krwi i limfy w naczyniach skórnych przez co poprawia odżywianie skóry oraz znajdujących się w niej gruczołów, pobudza włókna mięśniowe do skurczu co zapobiega zanikom mięśniowym i zwiększa zdolność mięśni do pracy. Masaż przywraca zdolność stawów i aparatu więzadłowego do pracy, polepsza jego ukrwienie co skutkuje szybszą wymianą produktów rozpadu na substancje odżywcze. Pod wpływem masażu zwiększa się elastyczność i wytrzymałość aparatu więzadłowego a zatem stopień ruchomości stawu. Masaż powoduje, iż naczynia krwionośne rozszerzają się co zwiększa sprawność obiegu krwi w tętnicach. Masaż pobudza układ krwionośny i limfatyczny do pracy co skutkuje wzmożonym zasileniem organów w tlen i substancje odżywcze. Masaż w formie głaskania, rozcierania, słabej wibracji działa uspokajająco. Ugniatanie, oklepywanie, silna wibracja działa pobudzająco. Masaż niweluje, bądź ogranicza stany bólowe. Masaż działający na ośrodkowy układ nerwowy powoduje wysyłanie bodźców do mięsni, gruczołów wydzielania wewnętrznego oraz poszczególnych narządów. Wywiera działanie na ośrodkowy układ nerwowy za pośrednictwem włókien czuciowych obwodowych. Generalnie masaż powoduje przyspieszenie procesów biochemicznych zachodzących w organizmie, zatem wpływa na szybsze usuwanie produktów przemiany materii i szybsze dostarczania substancji odżywczych do tkanek i narządów.
Stosowaniem fizjoterapii zajmują się w Polsce fizjoterapeuci i lekarze ze specjalizacją z rehabilitacji medycznej. Oba te środowiska są reprezentowane przez trzy stowarzyszenia: Polskie Towarzystwo Rehabilitacji, Polskie Towarzystwo Fizjoterapii oraz Stowarzyszenie Fizjoterapia Polska.
