Definicja i zastosowanie
Naświetlaniem promieniami podczerwonymi (IR) i światłem widzialnym nazywa się zabiegi terapeutyczne polegające na ekspozycji części ciała lub – niekiedy – całego ciała, na działanie tych promieni w celu wykorzystania ich właściwości – głównie cieplnych – i wywołania korzystnych dla zdrowia reakcji organizmu.
Fot. pixabay.com
Obydwa te rodzaje promieniowania i ich zastosowania lecznicze są omawiane wspólnie, ponieważ większość lamp terapeutycznych to tak zwane promienniki świetlne emitujące promieniowanie podczerwone iświatło widzialne.
Zabiegi z wykorzystaniem lamp emitujących promieniowanie IR stosuje się najczęściej w:
- stanach pourazowych narządu ruchu (np. po skręceniach i zwichnięciach stawów),
- zmianach zwyrodnieniowych stawów,
- chorobach reumatycznych,
- bólach krzyża,
- zespole bolesnego barku,
- zespole łokcia tenisisty i innych stanach zapalnych przyczepów mięśni,
- występowaniu wzmożonego napięcia mięśniowego,
- zaburzeniach krążenia obwodowego.
Naświetlania stosuje się także w celu przygotowania pacjentów do zabiegów elektroterapii, masażu, ćwiczeń leczniczych i zabiegów terapii manualnej.
Światło widzialne znajduje zastosowanie głównie w leczeniu osób w nastroju depresyjnym.
Geneza, założenia, cele
Relaksujące i sprzyjające powrotowi do zdrowia działanie ciepła jest uznawane od wieków w wielu kulturach. Natomiast zastosowanie terapeutyczne urządzeń emitujących promieniowanie podczerwone i światło widzialne wprowadzono w XX wieku. Promieniowanie podczerwone i światło widzialne to najpowszechniej występujące w środowisku życia człowieka zakresy promieniowania elektromagnetycznego. Każdy organizm żywy emituje i pochłania promieniowanie podczerwone. Promieniowanie podczerwone jest źródłem ciepła i pobudza receptory ciepła. Zastosowanie lecznicze promieniowania podczerwonego polega na wykorzystaniu jego działania cieplnego, a światło widzialne działa poprzez wpływ na sferę percepcji i psychikę.
Efekty działania (fizjologiczne) promieniowania podczerwonego polegają zasadniczo na reakcji organizmu na działanie ciepła. Są nimi przede wszystkim:
- pobudzenie zakończeń nerwowych i termoreceptorów,
- miejscowe rozszerzenie naczyń krwionośnych i przekrwienie,
- zmniejszenie lepkości krwi,
- zwiększenie miejscowej przemiany materii.
Oczekiwane skutki terapeutyczne promieniowania IR to:
- działanie przeciwbólowe,
- obniżenie napięcia (rozluźnienie) mięśni,
- rozluźnienie tkanek,
- przyspieszenie procesów naprawczych struktur ciała leżących powierzchownie pod skórą (np. w przewlekłych stanach zapalnych).
Oczekiwane skutki terapeutyczne promieniowania widzialnego to:
- poprawa nastroju,
- synchronizacja rytmu dobowego snu i czuwania.
Opis
Naświetlania rozgrzewające polegają na ekspozycji leczonej części ciała na działanie promieni. Stosuje się tzw. dawkowanie subiektywne, czyli polegające na kontroli intensywności nagrzewania według odczuwanego przez pacjenta efektu ogrzewania. Dlatego szczególnie istotne jest wykluczenie naświetlań u osób z osłabieniem czucia ciepła lub w przypadkach utrudnionego porozumiewania się z pacjentem.
Siła nagrzewania zależy od mocy promiennika (lampy), ale także znacząco od odległości lampy od ciała – zmniejszenie odległości o połowę powoduje około czterokrotny wzrost przegrzewania tej samej powierzchni. Zaleca się wykonywanie zabiegów łagodnych lub umiarkowanie przegrzewających. Badania wskazują, że efekt pełnego przegrzania tkanek następuje po około 20 minutach naświetlania.
Należy chronić oczy specjalnymi okularami, a przy stosowaniu lamp ze szklanymi filtrami (lampy typu „Sollux”) trzeba ustawić lampę bezpiecznie, tak aby w przypadku pęknięcia szkła filtru lub jego wypadnięcia nie doszło do urazu pacjenta. Po wykonaniu zabiegu, jeśli pacjent leżał, należy pamiętać o stopniowym przyjmowaniu pozycji stojącej ze względu na możliwe zawroty głowy i zachwiania, zwłaszcza u osób starszych i młodzieży.
Przeciwwskazania do naświetlań:
- ostre stany zapalne (zwłaszcza skóry),
- nowotwory,
- infekcje powierzchni skóry,
- stany po przebytej radioterapii.
Zagrożenia i ewentualne powikłania:
- oparzenia,
- nasilenie stanu zapalnego,
- wysuszanie powierzchni skóry,
- uszkodzenie wzroku: w przypadku zabiegów ewentualne wysuszenie i podrażnienia rogówki; intensywna ekspozycja i silne przegrzewanie oka mogą doprowadzić do zaćmy.
Promieniowanie podczerwone, przy dużym napromieniowaniu, może powodować przebarwienia i starzenie się skóry oraz zapalenie rogówki oka.
Nie należy stosować zabiegów w okolicach skóry o zmniejszonej wydolności naczyń krwionośnych (np. z powodu miażdżycy lub przeszczepu skóry).
Dowody naukowe
Przy rozpowszechnionej opinii o skuteczności działania naświetlań światłem widzialnym i podczerwonym, liczba dostępnych wyników badań jest niewspółmiernie mała w porównaniu z popularnością tych metod.
Rozpowszechnienie
Naświetlanie promieniowaniem podczerwonym, jako metoda ciepłolecznictwa należy do kanonu fizykoterapii, jednak jego zastosowanie, zwłaszcza w krajach zachodnich, jest coraz rzadsze, na korzyść innych zabiegów cieplnych, niepowodujących wysuszania skóry i pozwalających uzyskać głębsze przegrzanie tkanek.
Światło widzialne w celach terapeutycznych stosuje się głównie w krajach północnych, ze względu na bardzo znacznie zmniejszoną ekspozycję na światło naturalne w okresie zimy.
