×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Leczenie zimnem (zimno terapeutyczne)

dr hab. Maciej Płaszewski,
Zakład Fizjoterapii, Wydział Turystyki i Zdrowia w Białej Podlaskiej,
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Definicja i zastosowanie

Leczenie zimnem (krioterapia) oznacza zabiegi polegające na stosowaniu różnych materiałów lub substancji powodujących odprowadzanie ciepła z ciała i uzyskiwaniu miejscowego lub – niekiedy – ogólnoustrojowego obniżenia temperatury i – w efekcie – zmniejszenie bólu, procesów zapalnych, przemiany materii, napięcia mięśniowego.


Fot. pixabay.com

Zastosowania dotyczą przede wszystkim:

  • leczenia ostrych stanów pourazowych i po operacjach chirurgicznych,
  • leczenia przewlekłych stanów zapalnych w narządzie ruchu,
  • zmniejszania napięcia spastycznego mięśni.

Termin „krioterapia” ma też inne zastosowania - jako synonim określenia „kriochirurgia” oraz do określania zabiegów dermatologicznych, na przykład usuwania brodawek.

Geneza, założenia, cele

Uważa się, że pierwsze zastosowania zimna (śnieg, lód) sięgają czasów antycznych. W końcu XIX wieku stosowano kompresy z lodu po zabiegach chirurgicznych, a wprowadzenie różnych źródeł zimna terapeutycznego jako standardowego postępowania w fizjoterapii, medycynie fizykalnej, medycynie sportowej i w postępowaniu u sportowców, stosowanego w ostrych i podostrych stanach pourazowych, dysfunkcjach, chorobach i stanach przeciążeniowych narządu ruchu, sięga lat pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to wykazano skuteczność krioterapii w różnych stanach pourazowych u żołnierzy.

Uszkodzenie ciała (skręcenie stawu, uszkodzenie więzadeł, złamanie kości, stłuczenie) powoduje narastanie objawów stanu zapalnego. Komórki obumierają z powodu niedoboru tlenu wywołanego ograniczeniem dopływu krwi spowodowanym wzrostem ciśnienia tkankowego i wysiękiem. Obumarłe komórki powodują narastanie stanu zapalnego. Działa patologiczny mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego – błędnego koła stanu zapalnego. Schładzanie miejsca zapalnego służy przede wszystkim obniżeniu metabolizmu komórkowego i zapotrzebowania komórek na tlen (hamowanie narastania stanu zapalnego – pomimo zmniejszonej podaży tlenu obumiera mniej komórek – błędne koło bólu jest przerywane). Zmniejszenie objawów stanu zapalnego i osłabienie impulsacji włókien nerwowych to mechanizmy działania przeciwbólowego tych zabiegów. Reakcją na schłodzenie jest także (do około 25 – 30 minut trwania schładzania) zwężenie naczyń krwionośnych (i zmniejszenie krwawienia w przypadkach ich uszkodzenia).

Efekty fizjologiczne i efekty terapeutyczne działania zabiegów zimnoleczniczych, w zależności od czasu schładzania, są wymienione na poniższej rycinie.

(kliknij, by powiększyć)

Efekty wczesne występują podczas pierwszych 15 – 30 minut schładzania. Towarzyszą im odczucia początkowo zimna, następnie ciepła i utraty (osłabienia) czucia oraz odczuwanie spadku siły mięśni.

Efekty późniejsze (następcze), polegające przede wszystkim na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i przekrwieniu, zazwyczaj występują po 20-30 minutach schładzania.

Opis

Do stosowania zabiegów krioterapii służą różnorodne substancje, tak zwane czynniki kriogenne, a niekiedy także przyrządy i aparaty, działające na organizm temperaturą niższą od temperatury ciała.

Metody leczenia zimnem:

  • polewania zimną wodą i okłady z zimnej wody (należące także do hydroterapii)
  • okłady woreczkami z kostkami lodu specjalnymi kubkami z lodem, soplami lodu,
  • okłady z roztapiającego się śniegu
  • okłady specjalnymi woreczkami z żelami schładzanymi w lodówce lub w wyniku reakcji chemicznej,
  • stosowanie sprayów schładzających
  • stosowanie mankietów krioterapeutycznych oraz specjalnych kombinezonów (stosowane u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym)
  • schładzanie miejscowe parami o temperaturze poniżej – 100 °C (kriostymulacja miejscowa)
  • schładzanie całego ciała w kriokomorach o temperaturze poniżej – 100 °C (kriostymulacja ogólna)

Dla podkreślenia specyfiki niektórych metod, stosuje się specjalną terminologię, jak np.:

  • kriohydroterapia – polegająca na stosowaniu zimnej wody w kąpielach zanurzeniowych, wirowych i w masażu podwodnym; zabiegi te zaliczane bywają także do wodolecznictwa (hydroterapii); stosowane są także tak zwane zabiegi kontrastowe – polegające na stosowaniu naprzemiennie zimnej i gorącej wody;
  • kriokinezyterapia (lub kriokinetyka) – stosowanie naprzemiennie zabiegów schładzających i aktywnych ćwiczeń leczniczych w jednej sesji terapeutycznej,
  • kriomasaż – masaż przy użyciu kostek lodu lub kubka z lodem,
  • kriostretching – naprzemienne, podczas tej samej sesji zabiegowej, stosowanie zabiegów schładzających i ćwiczeń – aktywnych lub biernych (najczęściej wykonywanych przez terapeutę) – rozciągających mięśnie,
  • kriokompresja – stosowanie specjalnych mankietów (rękawów) schładzających i uciskających kończyny.

Zagrożenia dotyczące terapeutycznego stosowania zimna wynikają z dwóch rodzajów przyczyn:

  • zbyt intensywnego i/ lub zbyt długiego schładzania,
  • reakcji patologicznej organizmu na zimno.

Należy sprawdzać stan skóry i nie przedłużać czasu zabiegu oraz przerwać zabieg w przypadku wystąpienia bólu, w celu uniknięcia odmrożeń; zbyt długie schładzanie może także doprowadzić do trwałego uszkodzenia zakończeń nerwów.

Ogólnymi przeciwwskazaniami do stosowania zabiegów krioterapii są:

  • nadwrażliwość na zimno,
  • znacznie obniżona zdolność odczuwania zimna (określania stopnia schłodzenia powierzchni ciała),
  • choroba (zespół, zjawisko) Raynauda,
  • krioglobulinemia, hemoglobinuria wywoływana zimnem,
  • głębokie, otwarte oparzenia.

Dodatkowe przeciwwskazania mogą dotyczyć poszczególnych metod krioterapii.

Powikłania krioterapii:

  • schładzanie, trwające dłużej niż około 20 min., zwłaszcza czynnikami o temperaturze poniżej 0°C, może doprowadzić do odmrożeń skóry i uszkodzeń nerwów obwodowych; (efekt ten może nastąpić szybciej w przypadku dodatkowego stosowania ucisku, np. bandaży elastycznych),
  • u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca; stosowanie krioterapii w okolicach serca lub całego ciała może doprowadzić do zaburzeń krążenia wieńcowego,
  • u osób z nadciśnieniem tętniczym stosowanie krioterapii może prowadzić do podwyższenia ciśnienia w trakcie i bezpośrednio po zabiegu,
  • u sportowców możliwy jest przejściowy spadek siły mięśniowej po zabiegu krioterapii.

Dowody naukowe

Dostępne jest wiele publikacji badań klinicznych dotyczących krioterapii. Niektóre zastosowania poparte są spójnymi doniesieniami o ich skuteczności (np. w przypadku zastosowań przeciwko spastyczności), natomiast w innych (jak np. stany po rekonstrukcji więzadeł kolana) wyniki badań o podobnej jakości są sprzeczne.

Rozpowszechnienie

Niektóre z metod (np. okłady woreczkami z lodem) są powszechnie stosowane, inne – zwłaszcza te wymagające specjalnych urządzeń – nie są tak popularne. Niemniej, stosowanie zimna w celach leczniczych należy do podstawowych metod medycyny fizykalnej.

24.03.2016
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta