W artykule opublikowanym na łamach "PLOS Pathogens" naukowcy, m.in. z Polski, wyjaśniają, w jaki sposób bakteria odpowiedzialna za choroby przyzębia - Porphyromonas gingivalis - zaostrza przebieg RZS, prowadząc do szybkiej destrukcji chrząstki i kości.
Czy choroba dziąseł może wskazywać na przyszłe problemy ze stawami? Już od dawna naukowcy wiedzą o istnieniu związku pomiędzy dwiema powszechnymi, przewlekłymi chorobami - zapaleniem przyzębia i reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS). Jednak nikomu do tej pory nie udało się poznać mechanizmów leżących u podstaw tego zjawiska.
Zmieniło się to dzięki badaniom, w których ważną odegrali polscy naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierownikiem całego międzynarodowego zespołu (złożonego - oprócz Polaków - także z Amerykanów, Brytyjczyków, Szwedów, Norwegów i Australijczyków) był polski prof. Jan Potempa, pracujący obecnie w Departamencie Zdrowia i Rehabilitacji Jamy Ustnej Szkoły Stomatologii Uniwersytetu w Louisville w USA.
Badacze pod kierunkiem prof. Potempy odkryli, że P. gingivalis produkuje unikalny enzym - deiminazę białkowo-argininową (PAD), która nasila objawy kolagenowego zapalenia stawów (CIA) - specyficznej, laboratoryjnie indukowanej u zwierząt formy zapalenia stawów, podobnej do RZS, która służy jako model doświadczalny w badaniach nad reumatoidalnym zapaleniem stawów u ludzi. Wiedza uzyskana dzięki badaniom prowadzonym na modelu CIA, zdaniem ekspertów, pozwala na lepsze zrozumienie mechanizmów immunologicznych stojących u podstaw RZS, a tym samym daje możliwość testowania nowych metod leczenia.
Deiminaza PAD zmienia reszty argininowe niektórych białek do cytruliny (arginina i cytrulina to endogenne aminokwasy, lecz cytrulina normalnie nie wchodzi w skład białek - przyp. PAP), a organizm rozpoznaje tak zmienione (cytrulinowane) białka jako obce i rozpoczyna przeciwko nim odpowiedź immunologoiczną. Konsekwencją tego ataku u chorych na RZS jest przewlekły stan zapalny kości i zniszczenie chrząstki w stawach.
Po dokonaniu tego odkrycia zespół prof. Potempy postanowił sprawdzić, czy podobny efekt daje inna bakteria mikroflory jamy ustnej - Prevotella intermedia. Jednak okazało się, że nie produkuje ona PAD i nie wpływa na przebieg zapalenia stawów.
"Nasze wyniki sugerują, że bakteryjny enzym PAD może stanowić 'łącznik' pomiędzy chorobami przyzębia wywoływanymi przez P. gingivalis a reumatoidalnym zapaleniem stawów" - podsumowuje prof. Potempa. Jak dodaje, ma nadzieję, że odkrycia te rzucą nowe światło na możliwości leczenia i zapobiegania RZS.
Szacuje się, że w krajach rozwiniętych na RZS choruje ok. 1 na 100 osób, przy czym trzykrotnie częściej zapadają na nie kobiety. Choroba najczęściej ujawnia się między 30. a 50. rokiem życia, choć nie jest to regułą. W Polsce na RZS choruje ok. 400 tysięcy osób.
Już wcześniejsze badania wykazały, że w porównaniu do populacji ogólnej osoby z chorobami przyzębia częściej chorują na RZS, oraz że choroby przyzębia są co najmniej dwa razy bardziej powszechne u pacjentów z RZS. Inne badania wykazały z kolei, że zakażenie P. gingivalis często poprzedza pojawienie się reumatoidalnego zapalenie stawów, co sugeruje, że bakteria ta jest prawdopodobnie sprawcą powstania i nasilenie reakcji autoimmunologicznych charakterystycznych dla tej choroby.
Prof. Jan Potempa pochodzi z Tarnowa. Od 2005 roku kieruje Zakładem Mikrobiologii Wydziału Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ, a od 2009 roku jest również profesorem w Departamencie Zdrowia i Rehabilitacji Jamy Ustnej Szkoły Stomatologii Uniwersytetu w Louisville w USA. Jest członkiem licznych międzynarodowych towarzystw naukowych.
Otrzymał wiele nagród, m.in. Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe (2001) i Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (zwaną "polskim Noblem") za scharakteryzowanie nowej rodziny proteinaz bakteryjnych oraz wykazanie ich roli w rozwoju chorób przyzębia. Jest także laureatem programów MISTRZ (2004) i TEAM (2009) Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
