×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Diagnostyka boreliozy

prof. Tomasz Chmielewski
NIZP-PZH w Warszawie

Jakie badania należy wykonać po ukłuciu przez kleszcza? Czy warto zbadać kleszcza, który został wyciągnięty ze skóry? Czy warto wykonywać badania przesiewowe w kierunku boreliozy?

Czy po każdym ukłuciu przez kleszcza należy wykonać badania? Jakie badania należy wykonać po ukłuciu przez kleszcza?

Nie ma rekomendacji, które wskazywałyby na konieczność wykonywania jakichkolwiek badań po każdym ukłuciu przez kleszcza. Nie ma też takiej potrzeby. Zwykle po kilku–kilkunastu dniach w badaniach serologicznych (czyli badaniach krwi na obecność przeciwciał) nie wykryjemy żadnych przeciwciał skierowanych przeciwko drobnoustrojom (np. bakterii Borrelia), które mogą być przenoszone przez kleszcze. Zbyt wczesne wykonanie badania prowadzi do uzyskania wyniku fałszywie ujemnego, co oznacza, że wynik będzie ujemny, nawet jeśli doszło do zakażenia, bo organizm jeszcze nie zdążył wytworzyć przeciwciał. Ponadto sama obecność przeciwciał we krwi nie świadczy o chorobie. Inne badania np. PCR, wymagają pobrania określonego materiału (np. wycinek skóry, płyn mózgowo-rdzeniowy). Są to więc badania inwazyjne, które są wykonywane tylko wtedy, gdy pojawią się objawy kliniczne. Najbardziej racjonalnym postępowaniem, jest jak najszybsze odpowiednie usunięcie kleszcza, zdezynfekowanie miejsca po ukłuciu, a następnie obserwacja tego miejsca pod kątem pojawienia się zmiany skórnej (rumień wędrujący) lub wystąpienia objawów ogólnoustrojowych, takich jak podwyższona temperatura ciała, dreszcze, bóle i zawroty głowy itp. W przypadku ich pojawienia należy skontaktować się z lekarzem, celem wykonania badań i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Co to znaczy, że występują przeciwciała przeciwko Borrelii? Jakie są rodzaje przeciwciał?

Przeciwciała dla krętków Borrelia, to wynik odpowiedzi immunologicznej na zakażenie tymi drobnoustrojami. Najwcześniej pojawiają się przeciwciała w klasie IgM. Zwykle jest to okres od ok. 2 do 4 tygodni od pojawienia się objawów klinicznych boreliozy. Zwykle po 4–8 tygodniach nieleczonego zakażenia prawie u 100% pacjentów pojawiają się przeciwciała klasy IgG. Zarówno przeciwciała klasy IgG, jak i IgM (ok. 10% przypadków) dla B. burgdorferi mogą utrzymywać się przez miesiące lub lata po całkowitej eliminacji żywych krętków antybiotykami z organizmu. Ich poziomy zmniejszają się bardzo powoli po leczeniu, a wyniki badań serologicznych, nie zmieniają się znacząco w okresie kilku miesięcy.

Co jest dokładniejsze – test ELISA czy Western-blot?

Są to dwa badania będące podstawą laboratoryjnego potwierdzenia boreliozy. Test ELISA jest testem bardzo czułym, mogącym dawać wyniki fałszywie dodatnie. Inaczej mówiąc, jeśli otrzymamy wynik dodatni to nie zawsze oznacza, że jesteśmy chorzy. Jest bowiem szereg chorób, które mogą, w wyniku reakcji krzyżowych, dawać takie wyniki („udawać” przeciwciała przeciwko Borrelii). Są to np. zakażenia innymi krętkami, zakażenia wirusami Epsteina i Barr, cytomegalii, parwowirusami lub choroby zapalne RZS, SM, lupus erythematosus, zapalenie wsierdzia czy dziąseł. Test ten jest ważny, gdyż pokazuje nam poziom przeciwciał dla krętków Borrelia i czy jest to zakażenie wczesne czy późne. Jeśli otrzymany wynik jest ujemny, to świadczy on o tym, że nie jesteśmy zakażeni, chyba że badanie wykonano zbyt wcześnie.

Wszystkie wyniki dodatnie i graniczne należy zweryfikować testem Western-blot, który nie pokazuje poziomu przeciwciał, lecz potwierdza czy przeciwciała wykryte metodą ELISA, to rzeczywiście odpowiedź immunologiczna na zakażenie krętkami Borrelia czy też nie.

Dlatego w boreliozie obowiązuje obecnie diagnostyka dwustopniowa polegająca na oznaczeniu na pierwszym etapie (badanie wstępne) – poziomu przeciwciał testami serologicznymi o wysokiej czułości (test ELISA), a następnie na weryfikacji wyników dodatnich lub wątpliwie dodatnich jakościową metodą Western-blot (badanie potwierdzające). Wykonanie tylko badania wstępnego lub tylko badania potwierdzającego nie ma wartości diagnostycznej.

Jak interpretować wyniki badań przeciwciał przeciwko Borrelii?

Przyjęta interpretacja wyników powinna być ściśle powiązana z objawami klinicznymi stwierdzanymi u chorego. Aby poprawnie zinterpretować wynik badania, potrzebna jest informacja na temat czasu trwania choroby, z którym związane jest pojawienie się klas przeciwciał dla określonych antygenów. Produkcja przeciwciał klasy IgM we wczesnej boreliozie rozpoczyna się po 3–4 tygodniach od zakażenia. Uzyskanie ujemnego wyniku badania serologicznego we wczesnej fazie zakażenia, np. we wczesnej neuroboreliozie, nie przesądza o rozpoznaniu. Zaleca się powtórzenie badania z nową próbką surowicy po upływie 4 tygodni od wystąpienia pierwszych objawów choroby. Po 4–6 tygodniach od wystąpienia objawów u 100% chorych wykrywa się przeciwciała. W późnej boreliozie z Lyme (neuroborelioza, borelioza stawowa, przewlekłe zanikowe zapalenie skóry), u wszystkich chorych obecne są przeciwciała IgG. W tym stadium choroby same przeciwciała IgM (przy braku IgG) nie mają znaczenia diagnostycznego.

Należy pamiętać, że swoiste przeciwciała wykrywane są również u osób zdrowych. W zależności od stopnia narażenia na kontakt z kleszczami odsetek osób z przeciwciałami wynosi od 12% w normalnej populacji (krwiodawcy) do około 40% w grupach zwiększonego ryzyka, np. wśród leśników. Obecność samych przeciwciał, bez objawów klinicznych, nie może być wskazaniem do leczenia.

Przyczyną nieswoistych reakcji i fałszywie dodatnich wyników mogą być inne choroby zarówno zapalne, jak i infekcyjne, dające tzw. reakcje krzyżowe (inne przeciwciała są błędnie wykrywane jako przeciwciała przeciwko Borrelii).

Czy badania należy wykonać, jeśli występuje rumień wędrujący?

Rumień wędrujący nie wymaga potwierdzenia laboratoryjnego, gdyż jest to charakterystyczny objaw boreliozy z Lyme i chorobę może rozpoznać lekarz bez konieczności wykonywania badań krwi. Pojawia się na skórze, w miejscu ukłucia kleszcza, nie wcześniej niż po 7–10 dniach i ustępuje po kilku tygodniach. Borelioza z Lyme może być także rozpoznana na podstawie zmian skórnych o średnicy mniejszej niż 5 cm, ale wymaga to doświadczenia. Mogą też wystąpić postacie nietypowe rumienia wędrującego (np. bez centralnego przejaśnienia, mają nieregularny kształt lub z tzw. cechami krwotocznymi), ale jeżeli wykazują tendencję do powiększania średnicy (ponad 5 cm), to należy je traktować jako rumień wędrujący. Tego typu nietypowe zmiany wymagają jednak badań dodatkowych (serologia, PCR) w celu potwierdzenia etiologii. W przypadku pojawienia się rumienia po ukłuciu kleszcza konieczna jest pilna wizyta u lekarza.

Czy warto zbadać kleszcza, który został wyciągnięty ze skóry?

Badanie kleszcza wyjętego ze skóry na obecność krętków Borrelia, jak również innych drobnoustrojów przenoszonych przez te pajęczaki, nie jest metodą diagnostyczną i nie ma znaczenia dla dalszego postępowania. Samo wykrycie DNA w kleszczu nie oznacza rozpoznania jakiejkolwiek choroby i nie jest wskazaniem do zastosowania leczenia (antybiotykoterapii). Ujemny wynik badania także nie eliminuje ryzyka zakażenia (wynosi ono ok. 1%), gdyż testy oparte na technice PCR także mają swoje ograniczenia, jeśli chodzi o czułość. Badania kleszczy mają znaczenie tylko, kiedy wykonuje się je do celów statystycznych, żeby określić odsetek kleszczy zakażonych konkretnym drobnoustrojem na danym terenie.

Czy warto wykonywać badania przesiewowe w kierunku boreliozy?

Jeśli chodzi o badanie przesiewowe (screening) i  traktujemy je jako badanie, które polega na wykonaniu testów diagnostycznych (w tym wypadku testu ELISA i Western-blot łącznie) w dużych grupach ludności (u osób bez objawów boreliozy) w celu wykrycia wczesnych stadiów choroby, to postępowanie takie nie ma głębszego uzasadnienia. Swoiste przeciwciała są bowiem wykrywane, u przeważającej części zakażonych po pojawieniu się objawów, a więc nie w stadium przedklinicznym (u osób bezobjawowych). Podstawą rozpoznania i leczenia boreliozy z Lyme są objawy kliniczne, a nie laboratoryjne.

Należy pamiętać też, że swoiste przeciwciała wykrywane są również u osób zdrowych. W zależności od stopnia narażenia na kontakt z kleszczami odsetek osób z przeciwciałami wynosi od 12% w normalnej populacji (krwiodawcy) do około 40% w grupach zwiększonego ryzyka, np. wśród leśników. Obecność samych przeciwciał, bez objawów klinicznych, nie może być wskazaniem do leczenia.

Czy oprócz badania przeciwciał są inne testy na boreliozę?

Obecnie nie ma innych wiarygodnych i istotnych klinicznie testów, które można by stosować w diagnostyce boreliozy z Lyme oprócz badania serologicznego (ELISA i Western-blot) oraz badania metodą PCR. To ostatnie ma zastosowanie ograniczone do poszukiwania krętków w wycinku skórnym pobranym z nietypowego rumienia wędrującego lub przewlekłego zanikowego zapalenia skóry, z płynu mózgowo-rdzeniowego lub płynu stawowego szczególnie we wczesnej fazie zakażenia. Nie zaleca się wykonywania tego badania z krwi.

Testów transformacji limfocytów (LTT) lub testów aktywacyjnych, nie należy stosować, dopóki nie zostaną odpowiednio zwalidowane i ocenione przez niezależne laboratoria. Dostępne dane nie potwierdzają ich wysokiej czułości i swoistości diagnostycznej. Testy, takie jak ocena liczebności subpopulacji limfocytów CD57, biorezonans, oznaczanie kompleksów immunologicznych (KKI), mikroskopia ciemnego pola lub kontrastu fazowego, poszukiwanie cyst i sferoplastów nie są udokumentowane jako wiarygodne i nie mają uzasadnienia.

CXCL13 jest chemokiną, która jest wykrywana w płynie mózgowo-rdzeniowym u pacjentów z neuroboreliozą, a której poziom spada podczas antybiotykoterapii. Jest ona jednak także obecna w innych chorobach, takich jak kiła układu nerwowego, zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności czy chłoniaki. Niektórzy uważają, że badanie to może być przydatne przy rozpoznaniu w bardzo wczesnej fazie zakażenia (<2 tyg.), jednak według Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zzakaźnych badania tego nie zalecane się także w diagnostyce boreliozy z Lyme.

11.08.2021
Zobacz także
  • Borelioza z Lyme
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta