| Ze wglądu na kryterium czasu trwania dolegliwości, ból możemy podzielić na: | |
|---|---|
| Rodzaj bólu | Opis |
| Ból ostry | czas trwania < 3 miesiące, pełni rolę ostrzegawczo-obronną (ból pooperacyjny, pourazowy, związany z procedurami medycznymi). |
| Ból przewlekły | czas trwania > 3 miesiące, nie spełnia roli ostrzegawczo-obronnej, ze względu na charakter i objawy jest uznawany za chorobę samą w sobie i wymaga wielokierunkowych działań terapeutycznych. |
| Ból przetrwały | najczęściej pojawia się w wyniku niewłaściwego leczenia bólu ostrego, utrzymuje się mimo wygojenia tkanek, których uszkodzenie spowodowało ból ostry. |
Niektóre rodzaje bólu przewlekłego
Bóle głowy i twarzy
Ból w obrębie głowy i twarzy jest jedną z częstych przyczyn zgłaszania się pacjentów do lekarza. Chorzy odczuwający te bóle trafiają zwykle do lekarzy pierwszego kontaktu, neurologów, laryngologów i stomatologów.
Opisano ponad 120 rodzajów bólów głowy, ale najczęściej występuje napięciowy ból głowy, migrena tzw. klasterowy ból głowy. Zalicza się je do pierwotnych bólów głowy, natomiast należy pamiętać, że przyczyny bólu głowy mogą być wtórne, zależne od poważnych schorzeń i zawsze należy udać się do lekarza, jeżeli ból występuje po raz pierwszy lub ma bardzo silne natężenie.
Aby ułatwić diagnostykę, bóle głowy i twarzy podzielone zostały na kilka kategorii.
| Bóle głowy i twarzy | |
|---|---|
| Zewnątrzczaszkowe | obejmują oko, ucho, nos, gardło, zatoki oboczne,
zęby, ślinianki, język
ból wywołany jest przez infekcje, obrzęki lub nowotwory tych narządów |
| Wewnątrzczaszkowe | związane są z występowaniem w obrębie czaszki patologii takich jak np. nowotwory, tętniaki, naczyniaki, krwiaki, obrzęki czy ropnie |
| Naczyniopochodne bóle głowy | wiążą się z migreną, stanem zapalnym tętnic czy rozszerzeniem naczyń wewnątrzczaszkowych spowodowanym przez toksyny (np. alkohol, kofeinę) |
| Bóle związane z zaburzeniami nerwów czaszkowych | mogą to być bóle samoistne (neuralgie),
to bóle pourazowe, po przebytych zakażeniach
wirusowych (półpasiec), wywołane przez guzy
czy schorzenia układowe
często są również skutkiem stwardnienia rozsianego, cukrzycy i innych zaburzeń metabolicznych |
| Psychogenne | uszkodzenia tkanek nie można wykryć dostępnymi metodami badawczymi, ale pacjent mimo to odnosi ból do takiego uszkodzenia; towarzyszą zaburzeniom psychicznym |
Ból w narządzie ruchu
Najczęściej spotykanym rodzajem bólu przewlekłego są zespoły bólowe narządu ruchu towarzyszące takim schorzeniom jak: choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenie stawów, zmiany pourazowe, osteoporoza, układowe choroby tkanki łącznej czy nowotwory.
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające stawów określane są ogólnie jako choroba zwyrodnieniowa. Wraz z jej postępami dochodzi do stopniowego zniszczenia chrząstki stawowej. Ból początkowo związany jest z wysiłkiem fizycznym i jest najbardziej dokuczliwy pod koniec dnia. W miarę postępu choroby dolegliwości bólowe pojawiają się także w spoczynku – zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy.
Przebieg schorzenia jest zróżnicowany. U części chorych postępujący i stały o znacznym stopniu natężenia, natomiast u innych dolegliwości są niewielkie mimo rozległych zmian w stawie.
Choroba zwyrodnieniowa może umiejscowić się w obrębie kręgosłupa, który jest najczęstszym miejscem występowania zmian zwyrodnieniowych. Podstawowym objawem jest wówczas ból i ograniczenie ruchomości kręgosłupa w odcinku, którego dotyczy proces chorobowy.
Schorzenie może dotyczyć również stawów biodrowych. Zwykle jest ono jednostronne, choć u 20% pacjentów występują schorzenia obustronne. Ból występuje początkowo tylko przy obciążaniu stawów, a następnie pojawia się również w spoczynku. Postępujące ograniczenie ruchomości stawów biodrowych prowadzi do przykurczów i ograniczeń aktywności ruchowej.
Do częstych schorzeń należą także zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych. Rozpoczynają się zwykle po 40 roku życia i obserwujemy je aż u 75% kobiet. Choroba zwyrodnieniowa może dotyczyć również innych stawów (skokowego, stopy, łokciowego, ręki), choć są to dolegliwości zdecydowanie rzadsze.
Bóle kręgosłupa
Ból kręgosłupa może dotyczyć jednego lub kilku jego odcinków. Może także promieniować do odległych okolic – najczęściej kończyn. Bóle kręgosłupa mogą być spowodowane wieloma współistniejącymi ze sobą przyczynami, dlatego właściwe postawienie diagnozy, a tym samym dobór odpowiedniej strategii leczenia, wymaga przeprowadzenia wnikliwych badań.
Osteoporoza
Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, która powoduje stopniowe zmniejszanie masy kości, a w konsekwencji – zwiększoną podatność na ich złamania. Najpoważniejszym następstwem osteoporozy są złamania patologiczne, które dotyczą trzonów kręgów, kości udowej, kości promieniowej, ramiennej oraz miednicy. Dolegliwości bólowe pojawiają się w wyniku schorzeń struktur kostnych, szczególnie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym. Początkowo ból towarzyszący osteoporozie odczuwamy jedynie po wysiłku fizycznym. W miarę postępu choroby dolegliwości bólowe nasilają się (pojawiają się podczas stania czy nawet siedzenia), zmuszając chorych do pozostawania w pozycji leżącej.
Neuropatyczne zespoły bólowe
Ból neuropatyczny powstaje w wyniku urazu lub innego uszkodzenia nerwów, rdzenia kręgowego lub mózgu. Najczęstszą przyczyną pojawienia się zespołu neuropatycznego są: uraz, infekcja, niedokrwienie i zaburzenia metaboliczne. Najbardziej charakterystyczną i zadziwiającą cechą bólu neuropatycznego jest jego różnorodność. Odczuwane dolegliwości zależą od wielu czynników: czasu powstawania bólu, miejsca uszkodzenia, przyczyny wywołującej ból, współistnienia procesów patologicznych, wieku chorego, a także tzw. zmienności osobniczej. Oznacza to, że bardzo podobne uszkodzenie nerwu u pewnych osób prowadzi do powstania bólu neuropatycznego, a u innych nie powoduje żadnych dolegliwości.
Ból w chorobie nowotworowej
Dokładna ocena występowania bólu u chorych na nowotwór jest bardzo trudna. Często dolegliwości bólowe występują już we wczesnych etapach choroby nowotworowej, a w jej fazie terminalnej ból pojawia się u większości chorych.
Przyczyny dolegliwości:
- Bóle spowodowane procesem nowotworowym (rozrost nowotworu, naciek na tkanki).
- Bóle powstałe w wyniku leczenia (leczenie chirurgiczne, chemioterapia, radioterapia).
- Bóle związane z chorobą nowotworową (bóle mięśniowo-powięziowe, spowodowane odleżynami, zaparciami).
- Bóle koincydencyjne, występujące u chorego na nowotwór, ale niezwiązane z chorobą nowotworową (np. bóle głowy).
W przypadku choroby nowotworowej często mówi się o tzw. bólu totalnym, na który poza wymienionymi przyczynami mają duży wpływ również aspekty emocjonalne takie jak gniew, lęk czy depresja. Często spotykamy się także z sytuacją, że na prawidłowo rozpoznany i leczony ból nowotworowy nakłada się „zakłócenie” w postaci dodatkowych dolegliwości zwanych „bólem przebijającym”.
Dzięki odpowiednio dobranej farmakoterapii (uwzględniającej schemat stosowania leków przeciwbólowych zwany drabiną analgetyczną WHO) skuteczne leczenie bólu jest możliwe u ok. 90% pacjentów chorych na nowotwór.
Aby leczenie było skuteczne, należy:
- zastosować odpowiedni lek,
- w odpowiedniej dawce,
- z odpowiednią częstotliwością,
- odpowiednią drogą (preferowane nieinwazyjne drogi podania).
