Retinopatia cukrzycowa

Co to jest i jakie są przyczyny?

Cukrzyca jest schorzeniem metabolicznym dotyczącym przemiany gospodarki węglowodanowej, które rozpoznaje się coraz częściej. Wyróżnia się cukrzycę insulinozależną - cukrzycę typu 1 oraz insulinoniezależną - typu 2.

Stadia zaawansowania retinopatii cukrzycowej:

1. retinopatia cukrzycowa prosta - w dnie oka widoczne są mikrotętniaki, małe punktowate lub płomykowate krwotoczki siatkówkowe oraz wysięki twarde;
2. retinopatia cukrzycowa przedproliferacyjna - oprócz powyższych objawów dodatkowo stwierdza się tzw. wysięki miękkie, przypominające wyglądem „kłębki waty”, śródsiatkówkowe nieprawidłowości naczyniowe (IRMA), zniekształcenia ścian naczyń żylnych oraz zwężenia naczyń tętniczych;
3. retinopatia cukrzycowa proliferacyjna - głównym objawem jest neowaskularyzacja, czyli tworzenie się nieprawidłowych naczyń zarówno na tarczy nerwu wzrokowego, jaki i w innych obszarach siatkówki i oka, krwotoki przedsiatkówkowe lub/i do ciała szklistego, włóknienie towarzyszące proliferacjom naczyniowym, trakcyjne odwarstwienie siatkówki i jaskra neowaskularna.

Do czynników ryzyka rozwoju retinopatii cukrzycowej zaliczamy:

• czas trwania cukrzycy - jest to najistotniejszy czynnik ryzyka, ponieważ u 90% chorych, u których zdiagnozowano tę chorobę przed 30. rokiem życia, po 30 latach trwania choroby rozwija się retinopatia cukrzycowa; w ciągu pierwszych 5 lat trwania choroby bardzo rzadko stwierdza się powikłania oczne;
• niedostateczna kontrola glikemii;
• okres ciąży;
• współistniejące niekontrolowane nadciśnienie tętnicze;
• palenie tytoniu;
• otyłość;
• hiperlipidemia.

Jak często występuje?

Retinopatia cukrzycowa rozwija się u 40% pacjentów z cukrzycą typu 1 i rzadziej, bo u 20%, z cukrzycą typu 2. Retinopatia cukrzycowa stanowi najczęstszą przyczynę ślepoty w populacji osób między 20.-65. rż.

Jak się objawia?

Pacjent może nie zauważać początkowych stadiów retinopatii cukrzycowej, ponieważ nie powoduje ona dolegliwości bólowych oraz nie zaburza widzenia. Jeśli u chorych na cukrzycę dochodzi do pogorszenia widzenia, powodem tego stanu może być:

1. makulopatia cukrzycowa - gdy obrzęk siatkówki i twarde wysięki lokalizują się w okolicy plamki; istnieje szczególna postać niedokrwiennej makulopatii, w której dochodzi do nieodwracalnej utraty widzenia;
2. krwotoki przedsiatkówkowe lub do ciała szklistego przesłaniające okolicę plamki;
3. trakcyjne odwarstwienie siatkówki obejmujące plamkę

Warto nadmienić, że u chorych na cukrzycę częściej mogą też występować objawy zespołu suchego oka.

Co robić w razie wystąienia objawów?

W przypadku wystąpienia zaburzeń widzenia należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty, który oceni stan oczu i - w z zależności od rodzaju problemu wdroży odpowiednie leczenie. Koniecznie trzeba przeprowadzić dokładne badania dna oka po rozszerzeniu źrenicy.

Bardzo ważne, by chorzy z rozpoznaną cukrzycą przynajmniej raz w roku zgłaszali się na kontrolne badania dna oka, gdyż nawet bardzo zaawansowana retinopatia cukrzycowa może nie powodować zaburzeń widzenia, gdy zmiany nie obejmują plamki.

Jak lekarz stawia diagnozę?

W rozpoznaniu ocznych powikłań cukrzycowych pomocne są poniższe badania:

1. angiografia fluoresceinowa (FA) - polega na dożylnym podaniu barwnika fluoresceiny i wykonaniu zdjęć dna oka za pomocą kamery wyposażonej w specjalne filtry, badanie to zaleca się u każdego chorego na cukrzycę, gdyż pozwala ono na ocenę zmian kwalifikujących się do laseroterapii, a także obrazuje obszary niedokrwienne;
2. badanie USG - pozwala ono na ocenę stanu siatkówki w przypadku dużych krwotoków do ciała szklistego.

Jakie są sposoby leczenia?

W zależności od stopnia zaawansowania schorzenia lekarz stosuje odpowiednie metody lecznicze, np.:

1. laseroterapia siatkówki - w przypadku zmian miejscowych wykonuje się laseroterapię ogniskową, przy proliferacyjnej retinopatii cukrzycowej - panfotokoagulację; zabiegi laserowe przeprowadza się w warunkach ambulatoryjnych w znieczuleniu miejscowym za pomocą kropli, przy czym często konieczne jest kilka sesji laserowych;
2. leczenie chirurgiczne - w zaawansowanych stadiach retinopatii proliferacyjnej zaleca się witrektomię, zwłaszcza w przypadku niewchłaniających się, nawracających krwotoków do ciała szklistego i trakcyjnego odwarstwienia siatkówki; zabieg wykonuje się na sali operacyjnej w znieczuleniu okołogałkowym, a w niektórych skomplikowanych przypadkach - w znieczuleniu ogólnym;
3. doszklistkowe iniekcje preparatów anty-VEGF (Lucentis, Avastin) lub kortykosteroidów (p. Triamcinolon) - zarówno w przypadku obrzęku siatkówki, jak i w zmianach proliferacyjnych z towarzyszącą neowaskularyzacją; iniekcje podaje się w sterylnych warunkach Sali operacyjnej w znieczuleniu kroplowym, czasem wymagane jest kilkakrotne podawanie tego typu leków.

Wszystkie powyżej wymienione metody przynoszą dobre efekty, gdy towarzyszy im prawidłowo kontrolowana glikemia.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia ocznych powikłań cukrzycowych, pacjenci powinni przede wszystkim dbać o prawidłową kontrolę glikemii. Ponadto należy stosować odpowiednie leczenie w przypadku współistniejącej hiperlipidemii i nadciśnienia tętniczego. Należy także unikać otyłości.