medycyna praktyczna dla pacjentów
medycyna praktyczna dla pacjentów
Mechanizm działania
Antymetabolit, fluorowana pochodna pirymidyny. Po wewnątrzkomórkowym przekształceniu fluorouracylu powstają biologicznie czynne metabolity: fosfodeoksyrybonukleotyd (5-dUMP) i trifosforan fluorourydyny (FUTP). 5-dUMP blokuje syntetazę tymidylową, a tym samym wytwarzanie kwasu tymidylowego, budulca DNA. FUTP wbudowuje się do RNA i blokuje fosfatazę uracylową, w wyniku czego powstaje RNA o nieprawidłowej budowie. Zaburzając syntezę DNA i RNA, prowadzi do zaburzenia wzrostu, uszkodzenia i śmierci komórek. Działa głównie w fazie S cyklu komórkowego. Efekt działania jest szczególnie widoczny w tkankach dobrze zróżnicowanych i szybko rosnących (szpik kostny, skóra i błony śluzowe).
Farmakokinetyka
Po podaniu i.v. przenika do wielu tkanek, zwłaszcza szpiku kostnego, błony śluzowej przewodu pokarmowego i tkanki nowotworowej. Przenika przez barierę krew–mózg, a także przez łożysko. Fluorouracyl metabolizowany jest głównie w wątrobie, przede wszystkim do dwutlenku węgla i mocznika. Wydalanie macierzystego związku i większości metabolitów następuje z moczem. t1/2 wynosi 8–20 min i jest zależny od dawki. Niewydolność nerek powoduje zmniejszenie klirensu leku. Fluorouracyl stosowany miejscowo na skórę wchłania się w 5–6%, początek działania występuje po 2–3 dniach stosowania. Zastosowanie fluorouracylu na zmiany skórne powoduje zwykle powstanie na ich powierzchni rumienia, następnie pęcherzyków, złuszczenia naskórka, powstania nadżerki, po czym następuje gojenie (pokrycie naskórkiem).
Rak piersi, rak jelita grubego, rak odbytnicy, rak żołądka, rak trzustki
Monoterapia i leczenie skojarzone raka piersi, jelita grubego, odbytnicy, żołądka i trzustki.
Rak żołądka, rak trzustki - leczenie paliatywne
Paliatywne leczenie nowotworów złośliwych żołądka i trzustki, które nie mogą być zakwalifikowane do leczenia chirurgicznego lub napromieniania.
Guzy lite
Również jako uzupełnienie leczenia chirurgicznego w leczeniu guzów litych: raka gruczołowego okrężnicy, odbytnicy i piersi.
Nowotwory: jajnika, szyjki macicy, wątroby, pęcherza moczowego
Mniej skuteczny w leczeniu nowotworów jajnika, szyjki macicy, wątroby i pęcherza moczowego.
Inne
Stosowany także w raku przełyku, nowotworach głowy i szyi, raku nerki (wskazania niezarejestrowane w Polsce).
W postaci maści: rogowacenie słoneczne i starcze, rak podstawnokomórkowy skóry – postacie pojedyncze lub mnogie o trudno dostępnej lokalizacji (jeśli jest to możliwe, zaleca się leczenie chirurgiczne), choroba Bowena, stany przedrakowe skóry.
Nadwrażliwość na fluorouracyl. Zahamowanie czynności szpiku kostnego: leukopenia (<3000/µl), małopłytkowość (<100 000/µl), niedokrwistość. Krwotoki, zapalenie i owrzodzenie błony śluzowej jamy ustnej i przewodu pokarmowego, ciężka biegunka, ciężkie zakażenie, ciężka niewydolność wątroby i/lub nerek, stężenie bilirubiny w osoczu >85 µmol/l.
Leukopenia
Po prawidłowym zastosowaniu leku zwykle obserwuje się leukopenię, dlatego zaleca się codzienne oznaczanie liczby płytek krwi i leukocytów. Jeżeli całkowita liczba leukocytów wynosi <2000/µl, a zwłaszcza jeżeli wystąpi granulocytopenia, zaleca się izolację chorego i leczenie zapobiegające zakażeniu ogólnoustrojowemu.
Stany wymagające przerwania leczenia
Należy zachować szczególną ostrożność i przerwać leczenie w przypadku pierwszych objawów zapalenia lub owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, biegunki, owrzodzenia i krwawienia z przewodu pokarmowego, jakichkolwiek krwawień, a także objawów kardiotoksyczności.
Stany wymagające zachowania szczególnej ostrożności
Należy zachować szczególną ostrożność u chorych poddanych napromienianiu okolicy miednicy, po stosowaniu leków alkilujących, po usunięciu nadnerczy lub przysadki mózgowej, po rozległych zabiegach chirurgicznych przebytych w ciągu ostatnich 30 dni.
Należy zachować szczególną ostrożność u chorych z objawami uszkodzenia OUN lub obwodowego układu nerwowego.
Niedobór dehydrogenazy dihydropirymidyny
Niewykluczone, że niedobór dehydrogenazy dihydropirymidyny może nasilać toksyczność fluorouracylu.
Dzieci
Nie zaleca się ogólnego stosowania 5-fluorouracylu u dzieci.
U osób leczonych fluorouracylem testy na bilirubinę oraz kwas 5-hydroksyindolooctowy mogą dawać wyniki zawyżone lub fałszywie dodatnie.
Wymioty
Stosowanie fluorouracylu wiąże się z małym ryzykiem wystąpienia wymiotów; zaleca się zapobiegawcze podanie deksametazonu.
Duże powierzchnie skóry
Całkowita powierzchnia skóry leczonej fluorouracylem w postaci maści nie może przekraczać 500 cm2. Większe powierzchnie należy leczyć stopniowo.
Nadwrażliwość na światło
W trakcie leczenia oraz 1–2 mies. po jego zakończeniu mogą wystąpić reakcje związane z nadmierną wrażliwością na światło. W tym czasie należy unikać zbyt długiego przebywania na słońcu, a także stosować ubiór chroniący przed promieniami słonecznymi i filtry przeciwsłoneczne.
Lek powinien być stosowany pod nadzorem onkologa klinicznego z odpowiednim doświadczeniem w stosowaniu leków przeciwnowotworowych.
Folinian wapnia
Równoległe stosowanie folinianu wapnia może nasilać działania niepożądane 5-fluorouracylu i prowadzić do ciężkich biegunek; w niektórych przypadkach lek jest jednak stosowany w skojarzeniu z folinianem wapnia; należy wówczas zachować szczególną ostrożność.
Inne leki cytostatyczne
Równoległe stosowanie innych leków cytostatycznych (interferonu α, cyklofosfamidu, winkrystyny, metotreksatu, cisplatyny, doksorubicyny) może zwiększyć skuteczność i toksyczność 5-fluorouracylu.
Inne leki hamujące czynność szpiku kostnego
Podczas równoległego stosowania innych leków hamujących czynność szpiku kostnego (np. radioterapia) należy zmniejszyć dawkę leku.
Kardiotoksyczność
5-fluorouracyl może nasilać kardiotoksyczność antracyklin.
Aminofenazon, fenylobutazon, sulfonamidy
Nie należy równolegle stosować aminofenazonu, fenylobutazonu i sulfonamidów.
Allopurynol
Równolegle stosowany allopurynol zmniejsza toksyczność fluorouracylu; powoduje on jednak również zmniejszenie jego skuteczności.
Chlordiazepoksyd, disulfiram, gryzeofulwina, izoniazyd
Chlordiazepoksyd, disulfiram, gryzeofulwina i izoniazyd mogą zwiększać skuteczność 5-fluorouracylu.
Mitomycyna
Po długotrwałym stosowaniu 5-fluorouracylu równolegle z mitomycyną opisywano występowanie zespołu hemolityczno-mocznicowego.
Szczepionki zawierające żywe atenuowane drobnoustroje
Z powodu swego działania na układ odpornościowy, fluorouracyl osłabia reakcję organizmu na antygeny (m.in. bakterii i wirusów); nie należy stosować go jednocześnie ze szczepionkami zawierającymi żywe atenuowane drobnoustroje oraz od 3 mies. do 1 roku po odstawieniu fluorouracylu (w zależności od rodzaju szczepionki).
Mielotoksyczność: leukopenia (nadir 7.–14. dzień, rzadko do 20 dni, powrót do wartości prawidłowych ok. 30. dnia), małopłytkowość, również agranulocytoza, niedokrwistość.
Biegunka, nudności i wymioty, jadłowstręt, zapalenie błon śluzowych przewodu pokarmowego (np. jamy ustnej, przełyku, gardła, odbytnicy), owrzodzenia i krwawienia z żołądka i jelit. Uszkodzenie wątroby, bardzo rzadko martwica wątroby. Ból w klatce piersiowej, niedokrwienie serca, nieprawidłowości w EKG, zaburzenia czynności lewej komory serca, rzadko zawał serca. Przemijająca utrata włosów, zapalenie skóry, suchość skóry, pęknięcia, nadżerka, rumień, osutka, świąd, nadwrażliwość na światło, reakcje alergiczne, przebarwienia lub odbarwienia w okolicach żył, uszkodzenie płytek paznokciowych lub utrata paznokci. Erytrodyzestezja dłoniowo-podeszwowa – nietypowe powikłanie występujące po szybkim podaniu dużej dawki lub po przedłużającym się stosowaniu we wlewie. Zapalenie spojówek, nadmierne łzawienie, zwężenie kanalików łzowych, zaburzenia widzenia, światłowstręt, zapalenie nerwu wzrokowego. Przemijający odwracalny zespół móżdżkowy, łącznie z ataksją, euforią i dezorientacją, przemijający stan splątania, polekowy motoryczny zespół pozapiramidowy, także zaburzenia w obrębie kory mózgu. Reakcje nadwrażliwości, gorączka, zakrzepowe zapalenie żył, martwica kości nosa, krwawienie z nosa, zmęczenie i senność, niedociśnienie tętnicze, niewydolność nerek, zaburzenia spermatogenezy i owulacji. Przerwanie leczenia fluorouracylem zwykle prowadzi w ciągu 5–7 dni do stopniowego cofania się erytrodyzestezji dłoniowo-podeszwowej. Aby zapobiec jej wystąpieniu, jednocześnie z fluorouracylem należy podawać p.o. pirydoksynę w dawce 100–150 mg/d. W postaci maści: zapalne lub alergiczne zmiany skórne (zaczerwienienie i obrzęk zdrowej skóry), pieczenie, świąd, bolesność skóry, sączenie wydzieliny, wysypka skórna, ciemne zabarwienie skóry, złuszczanie naskórka, łzawienie. Ekspozycja na działanie promieni słonecznych lub UV może nasilić podrażnienie skóry. Reakcje późnej nadwrażliwości, bezsenność, drażliwość, zapalenie jamy ustnej, nieprzyjemny posmak w ustach, utrata włosów, wykwity skórne o charakterze pęcherzycopodobnym, pokrzywka, ropnie, teleangiektazje, podrażnienie spojówki, rogówki i błony śluzowej nosa, opryszczka zwykła, eozynofilia, małopłytkowość, pojawienie się toksycznych ziarnistości granulocytów.
Przedawkowanie
Przedawkowanie: reakcje psychotyczne i senność. Przewlekłe przedawkowanie: mielotoksyczność aż do agranulocytozy i krytycznej małopłytkowości, krwawienia, owrzodzenia przewodu pokarmowego, biegunka, utrata włosów. Brak swoistego antidotum. Stosuje się koncentrat granulocytów lub płytek krwi we wlewie i.v., diurezę wymuszoną do korygowania objętości krwi i stężenia elektrolitów.
Kategoria D. Nie stosować w ciąży. Kobiety przed stosowaniem, podczas stosowania i do 6 mies. po zastosowaniu fluorouracylu powinny stosować skuteczne metody antykoncepcji. Zaleca się antykoncepcję niehormonalną.
Podczas stosowania fluorouracylu nie należy karmić piersią. W przypadku planowania potomstwa po zakończeniu stosowania fluorouracylu zaleca się konsultację u specjalisty genetyka.
Wybór odpowiedniego dawkowania zależy od stanu pacjenta, rodzaju nowotworu i przyjętego schematu leczenia. Całkowita dawka dobowa nie powinna przekraczać 1000 mg.
Wstrzyknięcie i.v., wlew i.v. i i.a.
Rak jelita grubego. Dawkę początkową można zastosować w postaci wlewu lub wstrzyknięcia i.v., wlew jest zazwyczaj korzystniejszy ze względu na mniejszą toksyczność. We wlewie i.v. 15 mg/kg mc./d (600 mg/m2 pc./d, nie więcej niż 1 g) w ciągu 4 h. Dawkę powtarza się przez kolejne dni aż do wystąpienia objawów toksycznych lub uzyskania dawki kumulacyjnej 12–15 g. Lek można też podawać w ciągłym wlewie trwającym 24 h. We wstrzyknięciu i.v. 12 mg/kg mc./d (480 mg/m2 pc./d) codziennie przez 3 dni. Jeżeli nie pojawiają się objawy toksyczne, podaje się po 6 mg/kg mc. (240 mg/m2 pc) w 5., 7. i 9. dniu. Leczenie podtrzymujące 5–10 mg/kg mc. (200–400 mg/m2 pc.) we wstrzyknięciu i.v. 1 ×/tydz. Leczenie podtrzymujące rozpoczyna się po ustąpieniu toksycznych działań niepożądanych preparatu.
Rak piersi. W zależności od przyjętego schematu leczenia: 10–15 mg/kg mc. (400–600 mg/m2 pc.) i.v. 1. i 8. dnia w cyklach 28-dniowych lub 8,25 mg/kg mc. (350 mg/m2 pc.) w 24 h ciągłym wlewie i.v.; 5–7,5 mg/kg mc. (200–300 mg/m2 pc.) w 24 h ciągłym wlewie i.a. Wlew i.a. można podać zarówno w leczeniu nowotworu pierwotnego, jak i przerzutów. Zaleca się zmniejszenie dawki u chorych wyniszczonych, po ciężkim zabiegu chirurgicznym w ciągu ostatnich 30 dni, z zahamowaniem czynności szpiku kostnego, z niewydolnością wątroby lub nerek. U chorych w podeszłym wieku należy zachować szczególną ostrożność i rozważyć możliwość zmniejszenia dawki. U osób z zaburzeniami czynności szpiku kostnego (liczba leukocytów <4000/µl, liczba płytek krwi <100 000/µl), z niewydolnością wątroby lub nerek bądź z postępującą znaczną utratą masy ciała dawkę należy zmniejszyć do 1/2–1/3 dawki standardowej. W przypadku otyłości, zwiększenia masy ciała wskutek obrzęków, wodobrzusza oraz w innych przypadkach retencji wody w ustroju dawkę należy ustalać na podstawie należnej masy lub powierzchni ciała pacjenta.
W postaci maści. Dorośli.
Rogowacenie starcze i słoneczne – 2 ×/d, do stadium nadżerki, kiedy lek należy odstawić (zwykle przez 2–4 tyg.). Całkowite wygojenie zwykle osiąga się po 1–2 mies.
Rak podstawnokomórkowy skóry – 2 ×/d. Leczenie powinno trwać przynajmniej 3–6 tyg., choć w niektórych przypadkach konieczne może być stosowanie przez 10–12 tyg.
Nie ma konieczności modyfikowania dawki u chorych w podeszłym wieku.
Lek może powodować upośledzenie sprawności psychofizycznej, zdolności prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługiwania urządzeń mechanicznych.
w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł
Pulmonolog – czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
Gastrolog (gastroenterolog) - czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
