Chlorambucyl

Chlorambucyl – lek stosowany w chemioterapii nowotworów, pochodna iperytu azotowego (chlormetyny). Ze względu na swoje działanie należy do grupy leków przeciwnowotworowych o właściwościach alkilujących (alkilacja – reakcja chemiczna polegająca na przyłączeniu grupy alkilowej do związku chemicznego). Pierwsze próby z zastosowaniem pochodnych iperytu azotowego w leczeniu nowotworów miały miejsce już w latach 40-tych XX wieku, jednak substancje te były źle tolerowane ze względu na swoją toksyczność i działanie drażniące. W latach 50 –tych opracowano inne substancje z tej grupy, o podobnym działaniu przeciwnowotworowym, jednak lepiej tolerowane, a wśród nich cyklofosfamid i ifosfamid. Leki te, obok chlorambucylu i innych pochodnych iperytu azotowego do dziś są powszechnie stosowane w chemioterapii nowotworów różnego typu.
Chlorambucyl wykazuje działanie alkilujące w stosunku do makrocząsteczek biologicznych, w szczególności do kwasu nukleinowego DNA. Alkilacja jest chemiczną modyfikacją, która powoduje zmiany strukturalne i fragmentację łańcuchów DNA, a w konsekwencji zaburzenia syntezy DNA i RNA, zaburzenia syntezy białek oraz uniemożliwienie podziałów komórkowych. Zmiany te prowadzą w efekcie do śmierci komórki. Działanie chlorambucylu dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się (w których mechanizmy naprawy DNA są niewystarczające) jakimi są komórki nowotworowe. Chlorambucyl ogranicza wzrost i rozwój nowotworu. Chlorambucyl stosowany jest w chemioterapii: ziarnicy złośliwej (choroba Hodgkina), chłoniaków nieziarniczych, przewlekłej białaczki limfatycznej, makroglobulinemii Waldenstroma.
Ze stosowaniem chlorambucylu wiąże się ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia. Podobnie jak w przypadku innych leków hamujących podziały komórkowe mogą wystąpić działania niepożądane dotyczące tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych chlorambucylu jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego. Istnieje ryzyko wystąpienia leukopenii/neutropenii, niekiedy znacznie nasilonych oraz innych zaburzeń hematologicznych (np. małopłytkowość, niedokrwistość) i zakażeń w wyniku zmniejszenia odporności. Niekiedy zahamowanie czynności szpiku może być nieodwracalne. W okresie leczenia konieczna jest częsta kontrola hematologiczna, a wyniki badań mogą wymagać zmniejszenia dawkowania lub przerwania leczenia. Chlorambucyl bardzo często powoduje nudności, wymioty i biegunki. Działanie chlorambucylu na nabłonek przewodu pokarmowego może powodować stany zapalne i owrzodzenia błon śluzowych, zwłaszcza jamy ustnej. Stosowanie chlorambucylu rzadko może powodować napady padaczkowe (drgawki). Ryzyko to jest zwiększone u dzieci z zespołem nerczycowym, u chorych leczonych tzw. metodą pulsów z zastosowaniem dużych dawek oraz u chorych na padaczkę. Chorzy z tych grup powinni pozostawać pod szczególnym nadzorem lekarza. Mogą też wystąpić inne działania niepożądane ze strony układu nerwowego. Chlorambucyl może powodować zmiany w tkance płuc, bardzo rzadko śródmiąższowe zapalenia płuc i zwłóknienie płuc, w tym przypadki prowadzące do śmierci. Włóknienie płuc może być odwracalne po zaprzestaniu stosowania preparatu. Mogą też wystąpić związane ze stosowaniem chlorambucylu zaburzenia czynności wątroby i żółtaczka. Chlorambucyl, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazany w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Chlorambucyl ma działanie mutagenne i często może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów, w tym ostrych białaczek i zespołów mielodysplastycznych. Ponadto, chlorambucyl może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny, ciężkie reakcje skórne takie jak zespół Stevensa i Johnsona, martwica toksyczna rozpływna naskórka). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych chlorambucylu. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Chlorambucyl stosuje się doustnie w postaci tabletek powlekanych; niekiedy może być podawany dożylnie we wlewie. Po podaniu doustnym dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Stężenie maksymalne w osoczu uzyskiwane jest w ciągu 25–120 minut po przyjęciu leku.

Przeczytaj też artykuły

• Chłoniak Hodgkina
• Chłoniak nieziarniczy
• Przewlekła białaczka limfocytowa

Preparaty na rynku polskim zawierające chlorambucyl