Ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, uczucie płytkiego oddechu wraz z towarzyszącym lękiem i obawą o własne życie mogą być manifestacją nerwicy serca. Objawy te, niekiedy o znacznym nasileniu, przypominają poważną chorobę serca, stąd często pacjenci doświadczający ich po raz pierwszy w życiu szukają pomocy w oddziałach ratunkowych. Przyczyną nerwicy serca są zaburzenia lękowe, a ich leczenie, po wykluczeniu przyczyn somatycznych, obejmuje psychoterapię i farmakoterapię.
Nerwica serca – co to jest
Nerwica serca jest zespołem objawów przypominających poważną chorobę serca, który w rzeczywistości stanowi manifestację zaburzeń lękowych. Chory odczuwa szereg nieprzyjemnych objawów, które mogą pozorować zawał serca i inne choroby mięśnia sercowego. Wyniki przeprowadzonych badań diagnostycznych nie wskazują jednak na choroby serca. Nie cierpi bowiem narząd (serce), a psychika pacjenta. Zaburzenia lękowe są najczęściej występującą w europejskiej populacji grupą zaburzeń psychicznych, objawy zaburzeń lękowych przynajmniej raz w ciągu życia doświadcza niemal 30% osób.
Nerwica serca – objawy
Nerwica serca charakteryzuje się objawami ze strony układu nerwowego i układu krążenia oraz towarzyszącym lękiem.
Do najczęstszych objawów należą:
- ból w klatce piersiowej (zazwyczaj w okolicy przedsercowej, najczęściej o zmiennym charakterze, może być niezbyt nasilony i utrzymywać się długi czas, najczęściej poprzedzony stresem emocjonalnym)
- kołatanie serca, nierówne bicie serca
- przyspieszone tętno i/lub wzrost ciśnienia tętniczego
- niepokój, obawa o własne życie, lęk przed śmiercią, co jeszcze bardziej podnosi poziom napięcia i najczęściej przyczynia się do nasilenia dolegliwości
- przyspieszony, płytki oddech, poczucie duszności (trudność z wykonaniem głębokiego wdechu)
- osłabienie
- zawroty głowy
- nudności i wymioty, biegunka
- nadmierna potliwość, suchość w jamie ustnej
- trudność w koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci.
W przypadku zaburzeń lękowych z napadami lęku objawy pojawiają się nagle i trwają krótko – zwykle od kilkanastu do 30 minut – po czym samoistnie mijają. Napady lęku mogą pojawiać się nawet kilkanaście razy na dobę, znacznie upośledzając codzienne funkcjonowanie, prowadząc do problemów zawodowych oraz w relacjach społecznych. Z czasem trwania objawów pacjenci mogą doświadczać tzw. lęku antycypacyjnego – lęku przed pojawieniem się kolejnego napadu lęku.
Nerwica serca – przyczyny
Przyczyny zaburzeń lękowych, niekiedy określanych jako nerwica serca są złożone. Uważa się, że mogą być wynikiem interakcji czynników biologicznych (podatności genetycznej, zmian anatomicznych oraz czynnościowych w mózgu, zaburzeń neuroprzekaźnictwa) oraz psychospołecznych, takich jak np. przewlekłe, silne napięcie, duże zmiany w życiu (np. nowa praca, migracja), traumatyczne przeżycia (np. śmierć bliskiej osoby), doświadczenia wczesnodziecięce (np. poczucie zagrożenia, brak opieki). Czynnikami ryzyka wystąpienia zaburzeń lękowych jest płeć (kobiety chorują częściej), wiek (zaburzenia lękowe rozpoczynają się najczęściej między 24. a 44. rż) oraz samotność, niższy poziom wykształcenia i niski status społeczny.
Jak odróżnić nerwicę od choroby serca?
Nerwica serca może objawiać się podobnie jak somatyczne choroby serca – zawał serca czy arytmia. Chory na nerwicę serca może zgłaszać ból w klatce piersiowej, kołatania serca czy duszność, jednak ta choroba od zawału różni się przyczynami i sposobem leczenia. Istotne jest w jakich okolicznościach pojawiają się przykre dolegliwości. Jeśli dolegliwości występują w spoczynku (zwłaszcza poprzedzone stresową sytuacją), to świadczy raczej o nerwicowej przyczynie. W chorobach serca ból i zaburzenia rytmu mogą występować częściej podczas lub bezpośrednio po wysiłku.
Aby wykluczyć somatyczne przyczyny, lekarz po przeprowadzeniu wywiadu i badania fizykalnego może dodatkowo zlecić wykonanie badania EKG (elektrokardiogramu), badania echokardiograficznego serca (ECHO serca), całodobowego monitorowania pracy serca (Holter EKG) czy testu wysiłkowego. Jeśli na podstawie przeprowadzonego przez lekarza wywiadu i badań wykluczone zostaną somatyczne przyczyny zgłaszanych objawów i dolegliwości zostaną zdiagnozowane jako psychosomatyczne, pacjentowi zaleca się konsultację psychologiczną i/lub psychiatryczną oraz podjęcie psychoterapii.
Jaki rodzaj bólu może świadczyć o zawale serca?
Typowy ból dławicowy (związany z chorobą wieńcową) charakteryzuje poniższe cechy:
- uczucie ucisku lub dyskomfortu (ciężaru) w przedniej części klatki piersiowej lub w okolicy szyi, w żuchwie, ramieniu albo kończynie górnej (najczęściej lewej), którym może towarzyszyć drętwienie
- wywołuje go (lub nasila) wysiłek fizyczny
- ustępuje po odpoczynku lub w ciągu 5 min po podaniu azotanów (np. nitrogliceryny).
Jaki rodzaj bólu może świadczyć o nerwicy serca?
Ból w nerwicy serca może być:
- tępy, określany przez pacjentów jako „kłucie”, które narasta i zmniejsza się
- nie promieniuje, najczęściej nie ma związku z wysiłkiem fizycznym (częściej występuje w spoczynku)
- nie zanika po przyjęciu nitrogliceryny, natomiast osłabia go lub całkowicie eliminuje zażycie leków uspokajających
- może pojawiać się w sytuacjach stresowych, niespodziewanie podczas wykonywania codziennych obowiązków, a także w nocy
- może im towarzyszyć atak paniki, stopniowo narastający; po kilku minutach objawy powoli mijają, nawet bez podjęcia szczególnych działań
- może pojawić się drętwienie (może dotyczyć zarówno obu kończyn górnych, jak i dolnych, a nie tylko lewej strony ciała jak w bólu dławicowym).
Arytmia serca a nerwica serca
Chory na nerwicę serca może mieć przyspieszony rytm serca, odczuwać kołatanie serca, duszność, osłabienie czy zawroty głowy. Arytmia serca może dawać podobne symptomy, jednak różni się od nerwicy przyczynami i sposobem postępowania. Objawy, z którymi wiążą się zaburzenia rytmu serca, są uzależnione od zaawansowania choroby oraz indywidualnych odczuć pacjentów. Chorzy z arytmią mogą nie odczuwać żadnych objawów bądź opisują uczucie kołatania serca, nierównej pracy serca czy kłucia w okolicy przedsercowej. Niepokojącymi objawami, które mogą towarzyszyć groźnym zaburzeniom rytmu, takim jak częstoskurcz komorowy lub migotanie komór, są omdlenie z utratą przytomności, nagłe zatrzymanie krążenia (NZK), które może nawet prowadzić do nagłej śmierci sercowej.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
Jeśli mamy wątpliwości co do naszego stanu, objawy się powtarzają lub długo się utrzymują (zwłaszcza u osób z rozpoznanymi już chorobami układu krążenia), należy skontaktować się z lekarzem. Należy pamiętać, że ból w klatce piersiowej o charakterze dławicy (p. wyżej) może świadczyć o zawale serca, który jest stanem bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia. W tej sytuacji niezbędne jest wczesne rozpoznanie, niezwłoczne wezwanie pomocy wykwalifikowanego zespołu ratowniczego oraz jak najwcześniejsze rozpoczęcie leczenia.
Nerwica serca – leczenie
Istotne jest, żeby nie bagatelizować objawów. W pierwszej kolejności należy wykluczyć somatyczne podłoże zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości (np. zawał serca, choroba niedokrwienna serca, arytmia, nadczynność tarczycy) oraz zatrucie (np. przedawkowanie kofeiny, użycie marihuany). W następnym kroku należy poszukiwać psychogennego podłoża objawów. W tym celu konieczna jest konsultacja psychologiczna i psychiatryczna. W leczeniu zaburzeń lękowych objawiających się m.in. jako nerwica serca korzysta się z metod psychologicznych (psychoterapia szczególnie w nurcie poznawczo-behawioralnym) oraz farmakologicznych (głównie leki przeciwdepresyjne o działaniu przeciwlękowym). Niekiedy konieczne jest połączenie psychoterapii z leczeniem farmakologicznym.
W leczeniu korzystna jest także zmiana w stylu życia – zadbanie o równowagę między życiem osobistym i zawodowym, uregulowanie trybu życia, regularny aktywny wypoczynek, odpowiednia ilość snu, zdrowa dieta, odstawienie używek. Jeśli ograniczenie sytuacji stresowych nie jest możliwe, trzeba spróbować łagodzić stresy i napięcie (np. ćwiczenia relaksacyjne i oddechowe, medytacja).
Czy nerwica serca jest niebezpieczna?
Długotrwałe odczuwanie objawów nerwicy serca znacznie pogarsza jakość życia, powodując upośledzenie funkcjonowania w życiu osobistym, zawodowym i społecznym (izolacja społeczna), utratę radości z życia, apatię, przygnębienie lub rozdrażnienie. Nieleczona nerwica może prowadzić do rozwoju bezsenności, depresji oraz uzależnienia (np. od alkoholu oraz leków przeciwlękowych i nasennych). Skutkiem tych problemów może być występowanie myśli samobójczych, podejmowanie prób samobójczych i dokonanie samobójstwa, dlatego bardzo ważne jest, aby nie lekceważyć i nie ignorować objawów nerwicy serca.
