Była piękna. Oczy kolory kwitnących fiołków nie straciły blasku nawet gdy dobiła osiemdziesiątki. Włosy ułożone w fale w stylu artdecowskim. Sportowe buty, sukienka do kostek, plecak na ramieniu – nosiła się jak Danuta Szaflarska. Pogodna, ciepła, oczytana. Słuchająca i przenikliwa. Wiedziałam, że miała męża, który zmarł na wylew trzynaście lat temu. Tworzyli dobry związek, umieli się przyjaźnić, oboje kochali operę – tak mówiła. Nie miałam pojęcia, że ma syna. Nie wspomniała o nim słowa.
Na pogrzeb nie przyjechał – w testamencie zaznaczyła, by go nie zawiadamiać o jej śmierci. „Jej syn życie sobie ułożył - mówiła krewniaczka, która przyszła porządkować rzeczy w jej mieszkaniu. - Ma drugą żonę i córkę z pierwszego małżeństwa. Chirurg. Sympatyczny. Mieszka na północy Polski. Te same oczy co matka. Nie mam pojęcia, dlaczego przestali się kontaktować. Długo z jego powodu płakała. Potem w matczynym bólu skamieniała. Zamilkła. Wszystkie zdjęcia syna pochowała do szuflady.”
Ta historia jest autentyczna i zdarzyła się niedawno. „Wiek żelaza” jest fikcją, ale jakże wiarygodną, bo to literatura wybitna. J.M. Coetzee osadził swoją powieść w realiach RPA w epoce apartheidu. Nadał jej formę listu pisanego przez kobietę w ostatnim stadium raka. Świadoma, że jej dni są policzone, kieruje swoje słowa do jedynej córki od lat mieszkającej Ameryce. To rodzaj spowiedzi i zapisanie kary - zapisane kartki mają być wysłane za ocean po śmierci ich autorki. Adresatka nie będzie mogła na nie odpowiedzieć. A dowie się rzeczy dotkliwych. Przede wszystkim w jakiej samości jej matka topiła się u schyłku życia. Jak bolał ją brak kontaktu z powodu zerwanych więzi. „To nie są moje wnuki. Są zbyt odlegli, żebym w jakimkolwiek stopniu czuła, że to są moje dzieci.” „Jak łatwo jest kochać dziecko, jak trudno kochać to, co z niego wyrośnie!” - wyznaje narratorka.
Ta emerytowana filolog klasyczna zdąży jeszcze wejść w jedną relację. Z mężczyzną - bezdomnym, kalekim, prymitywnym, brudnym. Tworzy się między nimi coś na kształt uczucia rodzica do krnąbrnego dziecka, którego się nie wybiera. Które jest jakie jest. Trudne, wymagające, niewdzięczne. Ale to właśnie włóczęga staje się dla starej kobiety Aniołem Stróżem, towarzyszem jej ostatnich godzin. Zaspokaja jej elementarny głód czyjejś obecności. Pierze bieliznę, karmi, podaje leki, trzyma za rękę, gdy cierpi, tuli w ramionach, gdy umiera.
Gorzka to książka o zerwanych więziach. I poniekąd lustro dla ostatniego etapu życia mojej znajomej o oczach koloru kwitnących fiołków. Dojmująca opowieść losie, na który nie mamy wpływu. Psychonkologowie mówią, że człowiek przed śmiercią chce załatwić międzyludzkie sprawy – pożegnać się z najbliższymi, podziękować im za wspólnie spędzony czas, przeprosić za wyrządzone krzywdy. Tragizm istnienia tkwi w tym, że czasami spełnienie tych wszystkich warunków jest największym luksusem, jaki może się jeszcze za życia przytrafić.
Wszystkie cytaty pochodzą z książki „Wiek żelaza” J.M. Coetzee, Znak, Kraków 2004
Katarzyna Kubisiowska - dziennikarka związana z redakcją „Tygodnika Powszechnego”. Jej najnowsza książka to „Rak po polsku” – rozmowy z onkologami (Wyd. Czarne, maj 2014). Współautorka książek „Panorama kina najnowszego 1980-1995. Leksykon” oraz „Lektury na ekranie”. Obecnie pracuje nad biografią Jerzego Pilcha, która ma się ukazać za 2 lata w wydawnictwie Znak. Mama Tadka i Hanki.
