Ból kończyn u dziecka: przyczyny objawy i leczenie

dr med. Edyta Olesińska
Klinika Chorób Płuc i Reumatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Ból kończyn to przykre doznanie, wywołujące u dziecka niepokój, lęk, płacz, rozdrażnienie, agresję. Dziecko może różnie opisywać ból i reagować, może oszczędzać bolącą kończynę, np. unikać ruszania nią lub stawania na niej. Do przyczyn bólu kończyn należą: urazy, przeciążenia, łagodny zespół nadmiernej wiotkości stawów, „bóle wzrostowe”, bóle stawów w przebiegu infekcji (np. grypy), zapalenia stawów, fibromialgia, a także bóle mogą mieć tło emocjonalne.

Co to jest ból kończyn i jaki jest mechanizm jego powstawania?

Ból kończyn to nieprzyjemne, przykre doznanie, wywołujące u dziecka niepokój, lęk i inne negatywne reakcje (m.in.: płacz, rozdrażnienie, agresję). Dziecko – zależnie od wieku i umiejętności – w różny sposób opisuje ból. Czasem odmawia poruszania bolącą kończyną lub unika jej obciążania (np. stawania na bolącej nodze).

Przyczyny bólu kończyn mogą być różne. Zasadniczo ból powstaje pod wpływem czynników uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniem. U dziecka czynnik uszkadzający działa na rosnącą tkankę kostną, chrzęstną i mięśniową. Do znanych przyczyn bólu kończyn należą też zaburzenia rozwoju lub wady wrodzone układu kostnego, stawów lub mięśni. Nie bez znaczenia jest również poziom tzw. progu bólowego. Niektóre osoby (dotyczy to także dzieci) są bardziej wrażliwe na ból, a inne mniej. Dlatego czasem dziecko odczuwa ból w sytuacji, która u innego dziecka nie wywołałaby dolegliwości bólowych.

Ból kończyn u dzieci - przyczyny

Ból kończyn u dzieci może mieć różne przyczyny. Niektóre z nich są łagodne, a ból ustępuje samoistnie, natomiast inne wymagają diagnostyki i leczenia. Najczęstsze przyczyny bólu kończyn u dzieci to:

  1. Urazy, np. skręcenia, złamania, kontuzje mięśni.
  2. Bóle przeciążeniowe pojawiają się pod wpływem długotrwałego, powtarzającego się obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego bez odpowiedniego odpoczynku, po intensywnej aktywności fizycznej. U dziecka nadmiernie obciążany jest układ kostny w fazie wzrostu. Przyczyny można podzielić na zewnętrzne (np.: intensywny trening, twarde powierzchnie treningowe, nieodpowiedni sprzęt) oraz wewnętrzne (np.: nieprawidłowe ułożenie kończyny, zmniejszona siła mięśniowa).
  3. Łagodny zespół nadmiernej wiotkości stawów (ŁZNRS) to nadmierna ruchomość stawów, czyli możliwość wygięcia stawów w drugą stronę (np. dziecko potrafi przyciągnąć kciuk ręki do przedramienia z pomocą drugiej ręki, odgiąć mały palec w kierunku grzbietu dłoni, przeprostować kolana i łokcie, przy skłonie do przodu z wyprostowanymi kolanami dotknąć całymi dłońmi podłogi). Zespołowi temu towarzyszy ból kończyn występujący w czasie aktywności fizycznej (np. w czasie drogi do i ze szkoły) lub po wysiłku. Przyczyna nadmiernej ruchomości stawów jest niejasna. Dzieci dodatkowo zgłaszają uczucie zmęczenia, trudności w pisaniu, „trzaski” w trakcie ruchu stawów, przemijające obrzęki, podwichnięcia stawu. U dzieci z ŁZNRS często występują również bóle pleców, nasilające się pod wpływem ich obciążania, na przykład ciężkim szkolnym plecakiem. Ból stawów w przebiegu ŁZNRS powodowany jest nadmierną ruchomością, zwiększonym obciążeniem powierzchni stawowych oraz struktur okołostawowych.
  4. „Ból wzrostowy”, „idiopatyczny ból kończyn”, „ból kończyn o niewyjaśnionej etiologii”, „łagodny nocny ból u dzieci” lub „nawracający ból kończyn u dzieci” to obustronny, symetryczny ból, pulsowanie, ciągnięcie w okolicy ud, podudzi oraz okolicy podkolanowej i stawów skokowych. Najczęściej występuje późnym wieczorem lub w nocy, często wybudza dziecko ze snu. Trwa od 10 do 30 minut, ale czasami nawet do paru godzin. Ból wzrostowy najczęściej ma charakter napadowy, pojawia się co parę dni, niekiedy co parę miesięcy. Natężenie bólu jest narastające, od niewielkiego do bardzo silnego. Początek dolegliwości najczęściej przypada na wiek 4.–6. roku życia. Po pewnym czasie bóle ustępują i ponownie pojawiają się w okresie dojrzewania, czyli między 10. a 14. rokiem życia u dziewcząt i 13. a 16. u chłopców.
  5. Bóle stawów i mięśni związane z infekcjami mają związek z toczącym się w organizmie zakażeniem ogólnym (np. grypą).
  6. Zapalenia stawów, takie jak młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów czy reaktywne zapalenie stawów, to choroby, w których stan zapalny toczący się w stawach powoduje ich ból i inne objawy.
  7. Młodzieńczy zespół fibromialgii to stan, w którym dochodzi do przewlekłego, uogólnionego bólu mięśniowo-szkieletowego, w tym bolesności kończyn górnych i dolnych w tak zwanych punktach tkliwych. Miejsca te znajdują się na kończynach górnych i dolnych, a naciśnięcie na nie (np. podczas badania) powoduje ból. Ból zmienia się pod wpływem stresu, lęku (nasila się), czynników atmosferycznych i aktywności fizycznej. Ponadto bólowi towarzyszą inne objawy: kłopoty ze snem, bóle brzucha, bóle głowy, napięcie (agresja, wybuchowość).
  8. Bóle psychogenne kończyn (zwane też reakcjami konwersyjnymi lub psychologicznymi zachowaniami obronnymi) są zgłaszane przez dziecko w celu zwrócenia na siebie uwagi otoczenia w sytuacji, gdy czuje się ono zaniedbane (młodsze dziecko w rodzinie), odtrącone przez rówieśników bądź rodziców lub zagrożone wskutek trudnej sytuacji w szkole lub w domu.

Co robić w razie wystąpienia bólu kończyn u dziecka?

Ból jest zawsze objawem budzącym lęk. Szczególnie niepokoi, gdy wyrażany jest przez dziecko. Bóle nóg u dziecka w pełni zdrowego są sygnałem, którego nie można lekceważyć.

Wystąpienie bólu kończyn u dziecka, zarówno nagłego, jak i przewlekłego, wymaga oceny przez lekarza pierwszego kontaktu lub pediatrę, ponieważ jego przyczyny mogą być poważne i potencjalnie zagrażać zdrowiu, a nawet życiu dziecka.

Nagłe wystąpienie bólu kończyn sugeruje zakażenie, uraz lub nowotwór – dlatego ocena lekarska powinna być pilna.

Przewlekły ból kończyn to również objaw, który powinien jak najszybciej zdiagnozować lekarz podstawowej opieki zdrowotnej lub pediatra, a w dalszej kolejności ortopeda, reumatolog, neurolog. Czasem konieczna jest ocena psychologiczna.

W przypadku, gdy w przeszłości u dziecka wystąpił uraz podczas zabawy, sportów, grupowych zajęć ruchowych, gdzie najbardziej prawdopodobną przyczyną jest uszkodzenie tkanek miękkich, kości lub stawu, ocenę przeprowadza zazwyczaj chirurg lub ortopeda.

Istnieją tak zwane objawy alarmujące, które budzą podejrzenie poważnej choroby i wymagają niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza. Należą do nich nagłe wystąpienie utykania, ból jednej kończyny, gorączka, poty nocne, ból w nocy, bladość skóry, obecność wysypki na skórze, powiększenie węzłów chłonnych, obrzęk, nadmierne ocieplenie skóry kończyny, powiększenie (obrzęk) i ograniczenie ruchomości stawu, ból pleców, osłabienie, utrata masy ciała, brak apetytu. Objawów tych nie można lekceważyć i w razie ich wystąpienia należy niezwłocznie zgłosić się z dzieckiem do lekarza.

Co robi lekarz, jeżeli zgłosimy się z bólem kończyn?

Najpierw lekarz zbierze dokładnie wywiad od dziecka i opiekunów. Na początku ustali, czy ból pojawił się nagle, w ostatnim czasie, czy występuje od jakiegoś czasu. Jeżeli dziecko zgłasza przewlekły ból kończyn, pytania będą dotyczyły również zaburzeń chodu, chorób mięśni, stawów, układu nerwowego w rodzinie. Lekarz zbierze wywiad odnośnie do przebytych urazów, aktywności fizycznej, w tym uprawiania sportów, zajęć tanecznych itp. Zapyta o rozpoznane i leczone przewlekłe choroby u dziecka, o choroby poprzedzające wystąpienie bólu kończyn, na przykład infekcje górnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego (biegunki), dróg moczowych (częste oddawanie moczu, pieczenie w trakcie oddawania moczu), ugryzienia lub ukłucia przez owady (np. kleszcz). Na kolejnym etapie zada pytania o inne objawy, takie jak gorączka, drażliwość, niepokój dziecka, znaczne osłabienie.

Lekarz może zadać następujące pytania:

  • Czy ból kończyn pojawia się w określonej porze dnia?
  • Czy jest coś, co powoduje, że objawy bólu kończyn się zmniejszają?
  • Czy ból się zmniejsza lub nasila po wysiłku lub odpoczynku?
  • Czy ból kończyn utrudnia zasypianie lub wybudza w nocy?
  • Czy bólowi kończyn towarzyszą obrzęk, zaczerwienienie skóry, bóle brzucha czy bóle głowy?
  • Czy ostatnio dziecko rozpoczęło jakąś nową aktywność fizyczną (taniec, sporty walki)?
  • Czy zdarzają się epizody skręcenia stawów?

W dalszej kolejności lekarz zbada dziecko odpowiednio do jego wieku. W przypadku bólu kończyn jednym z najważniejszych elementów badania będzie ocena chodu, czynności stawów, mięśni oraz pełne badanie pediatryczne.

Podczas badania lekarz zwróci szczególną uwagę na:

  • chód – oceni, czy jest prawidłowy, jak dziecko stawia stopy, czy ruchy kończyn są prawidłowe, czy zachowana jest symetria chodu, równowaga, czy istnieje skłonność do upadków
  • badanie stawów – lekarz dotykiem oceni skórę i tkanki otaczające staw, a także zbada zakres ruchu w stawach, poszukując nadmiernej ruchomości lub przykurczów; oceni obecność bólu, obrzęku, zaczerwienienia skóry, oceni siłę, napięcie, bolesność, obecność zaniku lub przerostu mięśni.

Następnie lekarz może zlecić badania dodatkowe w zależności od stanu pacjenta i charakteru bólu kończyn. Najczęściej zleca badania laboratoryjne krwi – morfologię i OB celem oceny, czy w organizmie toczy się proces zapalny, o czym świadczyć będzie zwiększona liczba krwinek białych (leukocytów) oraz przyspieszony OB.

W celu oceny kości i stawów lekarz może także zlecić wykonanie zdjęcia rentgenowskiego kości lub badania ultrasonograficznego stawów.

Dalsza diagnostyka i wykonywane badania zależą od tego, jaką chorobę podejrzewa lekarz i mogą być różne.

Jakie są metody leczenia bólu kończyn?

Ból kończyn jest objawem choroby, a nie chorobą samą w sobie, dlatego sposób jego leczenia zależy od wywołującej go przyczyny.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie bólu kończyn?

Tak, jeśli przyczyna bólu kończyn jest uleczalna.

17.11.2022
Zobacz także
  • Utykanie
  • Drętwienie kończyn u nastolatków - etiologia diagnostyka, różnicowanie
  • Nawracające bóle w jednym kolanie u nastolatka
  • Bóle wzrostowe
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta