Higiena jamy ustnej jest ważnym elementem jakości życia każdego człowieka. Jest również jedną z najważniejszych metod profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębia. Prawidłowe zabiegi higienizacyjne w obrębie jamy ustnej wpływają pozytywnie na utrzymanie jej w zdrowiu. Pielęgnacja jamy ustnej rozpoczyna się w pierwszych miesiącach życia. Nieleczone zęby mleczne mogą powodować próchnicę w świeżo wyrzniętych zębach stałych.
Fot. pixabay.com
Dziecko w wieku 0–36. miesiąca życia
Rodzice powinni oczyszczać błonę śluzową i wały dziąsłowe. Zaleca się oczyszczanie jamy ustnej gazikiem nawilżonym letnią wodą, naparem z rumianku lub płynem z ksylitolem. Dostępne są również specjalne chusteczki nasączone ksylitolem o przyjemnym smaku. Należy umyć dokładnie ręce, owinąć gazik wokół palca i zanurzyć w wybranym płynie. Dokładnie oczyścić wały dziąsłowe, policzki, język. Codzienne oczyszczanie pozwala zachować dobrą higienę oraz przyzwyczaja dziecko do manipulacji w jamie ustnej. Po ukazaniu się pierwszego zęba w jamie ustnej należy wprowadzić szczoteczkę oraz pastę.
Do oczyszczania zębów należy stosować miękką szczoteczkę z małą główką, gładko zaokrąglonym włosiem i wygodnym uchwytem dla rodzica. Szczoteczką dokładnie oczyścić powierzchnie zębów z resztek pokarmowych oraz masować dziąsła. Na rynku znajdują się specjalne naparstki do oczyszczania błony śluzowej, wałów dziąsłowych oraz pierwszych zębów.
Od 3. do 36. miesiąca życia zaleca się pastę o stężeniu 1000 ppm fluoru w śladowych ilościach. Fluor wpływa pozytywnie na strukturę szkliwa. Hamuje demineralizację szkliwa, hamuje metabolizm komórki bakteryjnej oraz wspomaga remineralizację, dzięki czemu ząb jest bardziej odporny na próchnicę. Należy również zwrócić uwagę na smak, aby był neutralny dla dziecka. Do 3. roku życia nadmiar pasty należy usunąć wilgotnym gazikiem. Szczotkować zęby rano i wieczorem. Jeżeli dziecko jest karmione mlekiem matki lub zmodyfikowanym, należy szczotkować również zęby po nocnym karmieniu, ale już pastą bez fluoru, na przykład pastą z ksylitolem.
Wyrzynanie zębów (ząbkowanie)
Najczęściej pierwsze pojawiają się zęby dolne tzw. jedynki, a następnie górne jedynki. Kolejno pojawiają się dwójki, czwórki, trójki i zęby trzonowe. Ząbkowanie często powoduje różne dolegliwości. Objawy można podzielić na ogólne i miejscowe. Do objawów ogólnych zalicza się niepokój, rozdrażnienie, pocieranie dziąseł, nagryzanie twardych przedmiotów, podwyższoną temperaturę ciała, nadmierne ślinienie, brak apetytu, ubytek masy ciała, biegunkę, zmiany skórne, zaburzenia snu. Do objawów miejscowych należą zaczerwienienie błony śluzowej, obrzmienie, owrzodzenie dziąseł.
Jak zmniejszyć dolegliwości bólowe?
Należy masować dziąsła silikonową nakładką na palec. Można schładzać gryzaki, aby dziecko poczuło ulgę (uważać, aby nie przymroziło wargi, języka). Na rynku dostępne są preparaty o miejscowym działaniu przeciwzapalnym, bakteriobójczym oraz znieczulającym. W skład preparatów o właściwościach znieczulających wchodzi lidokaina i benzokaina. Przedawkowanie lidokainy może powodować konsekwencje, dostanie się jej do przełyku może upośledzać zdolność przełykania, co grozi zakrztuszeniem. Preparaty z lidokainą należy stosować z umiarem, dokładnie tak, jak zalecił lekarz.
Dziecko w wieku przedszkolnym 3.–6. rok życia
Do podstawowej higieny jamy ustnej w wieku przedszkolnym stosuje się szczoteczki i pastę do zębów. Szczoteczka może być manualna elektryczna lub soniczna. Szczoteczka manualna powinna mieć małą główkę i gładko zaokrąglone włosie. Na rynku znajdują się szczoteczki elektryczne i soniczne przeznaczone dla dzieci. Zaleca się pastę do zębów o stężeniu 1000 ppm fluoru o wielkości ziarenka grochu. Rodzic powinien uczyć dziecko wypluwać pastę, a nie połykać. Regularne połykanie pasty z fluorem może powodować powstawanie białych plam na przednich zębach. Myć zęby należy rano i wieczorem. Dodatkowo można stosować irygator oraz nić. Irygator umożliwia oczyszczenie przestrzeni międzyzębowcyh oraz masaż dziąseł dzięki strumieniowi wody pod ciśnieniem. Nić służy do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Nici oprócz mechanicznego oczyszczania powierzchni między zębami mogą dostarczać substancji o działaniu przeciwpróchnicowym (fluor) lub antybakteryjnym (chlorheksydyna). Do 7.–8. roku życia rodzice powinni szczotkować dziecku zęby, jednocześnie ucząc ich samodzielnej higieny jamy ustnej.
Łatwą techniką szczotkowania zębów jest metoda Fonesa ( okrężnych ruchów). Przy otwartych ustach włosie szczotki ustawia się prostopadle do długiej osi zębów, następnie wykonuje się ruchy okrężne, oczyszczając powierzchnie policzkowe i wargowe zębów. Na powierzchniach żujących zębów wykonuje się poziome ruchy szorowania. Kolejną metodą jest technika obrototowo-wymiatająca (roll). Polecana w momencie wyrżnięcia pierwszego zęba trzonowego. Włosie szczoteczki należy skierować dodziąsłowo pod kątem 45° do powierzchni zęba i wykonywać ruchy obrotowo-wymiatające od dziąsła w kierunku powierzchni żującej. Powierzchnie żujące oczyszczane są ruchami szorowania.
Dzieci w wieku szkolnym 6.–12. rok życia
W tym wieku wykorzystuje się szczoteczki manualne, elektryczne lub soniczne. Pasta do zębów powinna zawierać 1500 ppm fluoru i mieć wielkość 1–2 cm. Częstotliwość mycia zębów wynosi co najmniej dwa razy dziennie, rano i wieczorem. W tym wieku można stosować płukanki.
Płukanek fluorkowych należy używać w innej porze niż szczotkowanie zębów z pastą o zawartości fluoru. Płukanki chlorheksydynowe stosuje się leczniczo. Czasami lekarz stomatolog może zalecić żele fluorkowe. Dodatkowo w tej grupie wiekowej dziecko powinno uczyć się oczyszczania powierzchni międzyzębowych nicią lub taśmą.
Dzieci powyżej 12. roku życia
W tym wieku zaleca się szczoteczki manualne, elektryczne lub soniczne. Pasta o zawartości 1500 ppm fluoru. Częstotliwość mycia zębów co najmniej dwa razy dziennie.
W tym wieku można stosować płukanki z fluorem. Żele fluorkowe pod ścisłą kontrolą lekarza.
W przypadku zwiększonego ryzyka próchnicy od 16. roku życia pod kontrolą lekarza można stosować pasty o zawartości 5000 ppm fluoru. Dodatkowymi przyborami do higieny jamy ustnej są nicie, taśmy, szczoteczki międzyzębowe.
Jak prawidłowo przechowywać szczoteczki?
Szczoteczkę należy zmieniać mniej więcej raz na trzy miesiące. Zmienić również po przebytej chorobie lub gdy widać ślady zużycia. Włosie niektórych szczoteczek odbarwia się po około trzech miesiącach wskazując na zużycie. Szczoteczkę przechowujemy włosiem do góry, tak aby nie stykała się z innymi. Nie zaleca się przechowywania w futerałach.
Jak ksylitol chroni zęby przed próchnicą?
Ksylitol jest to naturalny słodzik nazywany również cukrem brzozowym. Wygląda i smakuje jak cukier, a ma 40% mniej kalorii .Tak naprawdę nie jest cukrem, lecz alkoholem cukrowym. Pozyskiwany jest w sposób naturalny m.in. z kory fińskiej brzozy. Właśnie przez to, że nie jest cukrem, nie ulega fermentacji w wyniku działania bakterii próchnicotwórczych. Bakterie obecne w jamie ustnej rozkładają zwyczajny cukier, tworząc w efekcie kwasy niszczące szkliwo i powodujące ubytki w zębach. Ksylitol wzmacnia powierzchnię zębów, ponieważ wspomaga przyswajanie wapnia. Stymuluje produkcję śliny, która pełni ważną rolę w ochronie przed rozwojem próchnicy.
Ksylitol w przemyśle spożywczym wykorzystuje się jako słodzik, zawarty jest w gumach do żucia, cukierkach, dżemach. W stomatologii wchodzi w skład past do zębów, płynów do płukania.
Jak zachować higienę aparatów ruchomych?
Ruchome aparaty ortodontyczne są stosowane w korygowaniu i leczeniu wad zgryzu, głównie u dzieci. Coraz więcej dzieci używa aparatów ruchomych. Bardzo ważne jest zachowanie prawidłowej higieny aparatu oraz odpowiednie przechowywanie.
Szczoteczki do czyszczenie aparatów ruchomych mają dwie strony pracujące.
Jedna strona ma włókna twarde, równo zakończone, tak aby bez trudu usunąć przebarwienia i resztki jedzenia. Druga strona zaopatrzona jest we włókna ułożone stożkowato, dzięki czemu można dotrzeć do miejsc trudno dostępnych.
Nie zaleca się stosowania pasty do zębów do oczyszczania aparatu, ponieważ powoduje zmatowienie i porysowanie jego powierzchni. Na koniec czyszczenia należy go wypłukać pod bieżącą letnią wodą. Aparat należy przechowywać na sucho, wilgoć sprzyja rozwojowi bakterii i grzybów.
Jak sprawdzić czy dokładnie umyte są zęby?
Dostępne są preparaty, które wybarwiają płytkę nazębną. Preparaty powodują wybarwienie płytki nazębnej na kolor ciemnoniebieski, fioletowy bądź czerwony.
- Płyny do płukania jamy ustnej
Pozwalają w łatwy sposób wybarwić płytkę. Należy odpowiednią ilością płynu przepłukać jamę ustną od razu po myciu zębów. - Tabletki do wybarwiania płytki nazębnej
Należy po szczotkowaniu rozgryźć tabletkę i rozprowadzić roztwór językiem po wewnętrznej i zewnętrznej stronie zębów. Płytka nazębna jest czerwona bądź fioletowa.
Jeżeli płytka wybarwiona jest między zębami, to znaczy, że nie jest dobrze wykonywana higiena przestrzeni międzyzębowych. Należy oczyścić powierzchnię nicią, taśmą lub szczoteczką międzyzębową.
Dostępne są czarne nici. Kolor czarny stanowi kontrast dla płytki nazębnej, przez co można lepiej dostrzec, ile pozostaje między powierzchniami zębów.
Jak zachęcić dziecko do mycia zębów?
Jednym ze sposobów jest wprowadzanie ciekawych smaków past, np. o smaku truskawki, gumy balonowej. Małe dzieci nie są zbyt chętne do stosowania miętowych, odświeżających past. Może pomóc szczoteczka do zębów z ciekawym wzorem, bohaterem z bajki. Dostępne są szczoteczki elektryczne, która poza obrotową końcówką wygrywa melodię o długości 2 minut, co pozwoli na odmierzenie odpowiednio długiego czasu do wymycia wszystkich zębów. W Internecie można znaleźć mnóstwo bajek i piosenek na temat szczotkowania zębów. Pokazanie dziecku, że dbanie o czystość jamy ustnej może być zabawą na pewno pozwoli je zachęcić do mycia zębów. Czasami sprawdza się nazywanie kolejnych zębów, przykładowo tylne zęby to hipopotamy, przednie króliczki i dziecko musi wyczyścić wszystkie zwierzątka.
U starszych dzieci pomocne są aplikacje. Jedną z nich jest aplikacja, w której dziecko opiekuje się małym Sparkly’m, który po wykluciu się ze skorupki potrzebuje pomocy i zabawy. Sparkly bardzo lubi mieć czyste zęby, ale ma za małe ramionka i nie sięga szczoteczką do buzi. W zamian za pomoc w myciu zębów Sparkly daje małemu opiekunowi prezenty w aplikacji np. farbę, która może zmienić jego kolor. Podczas mycia zębów razem ze Sparkly’m aplikacja odmierza optymalny czas mycia, a bąbelki pasty pokazują, które partie zębów powinno się w danym momencie szczotkować.
Aplikacja Disney MagicTimer od Oral-B, zaprojektowana jest tak, aby pomóc dzieciom dłużej szczotkować zęby, prezentuje ulubione postaci z filmów Disneya, a dzięki niej 9 na 10 dzieci myje zęby dłużej.
W aplikacji Czyste ząbki z Aquafresh dziecko szczotkuje zęby, oglądając tańczącego superbohatera Aquafresh. Aplikacja odmierza dwie minuty szczotkowania i pokazuje kiedy zmieniać strony, a dodatkowo w tle słychać wesołą piosenkę na temat dbania o higienę jamy ustnej.
Woodie Hoo Brushing Teeth to aplikacja pomagająca dzieciom nauczyć się dbania o zdrowie jamy ustnej. Do wyboru są 4 zwierzaki: Bonnie, Freddy, Kitty i Doody, u których należy regularne szczotkować zęby. Sowa odmierza czas mycia zębów, a zwierzaczek równocześnie z dzieckiem szczotkuje odpowiednie partie zębów. Po poprawnym szczotkowaniu można zagrać jeszcze w grę polegającą na karmieniu zwierzaka i myciu mu ząbków wybraną w aplikacji szczoteczką.
Czy połknięcie przez dziecko pasty do zębów zawierającej fluor jest szkodliwe?
Toksyczność fluoru zależy od dawki i od czasu eksplotacji. Oszacowano następujące dawki toksyczne:
- 1 mg F/kg mc. – wczesne objawy zatrucia
- 32–64 mg F/kg mc. – pewna dawka śmiertelna.
Łagodne objawy żołądkowo-jelitowe występują po upływie godziny, obserwowane są po spożyciu 1 mg F/kg mc. Do objawów należą nudności, nadmierne ślinienie, ból żołądka, wymioty, biegunka, a bardziej nasilone po przyjęciu ok. 5 mg F/kg mc. Objawy zatrucia wystąpią u 5-latka ważącego 20 kg po zjedzeniu pół tubki pasty o zawartości 1500 ppm.
W przypadku przedawkowania fluoru należy przyjmować preparaty i produkty bogate w wapń (czyli np. mleko), które wiążą fluor w związki mniej toksyczne. Jeśli od przyjęcia toksycznej dawki fluoru minęła co najmniej godzina, preparaty wapnia podaje się dożylnie.
Środki do higieny jamy ustnej z fluorem należy trzymać poza zasięgiem dzieci. Rodzic powinien kontrolować, aby dziecko wypluwało pastę. Trzeba pamiętać o tym, żeby nakładać na szczoteczkę odpowiednią ilość pasty.
