Metody oceny stanu odżywienia i rozwoju dziecka

prof. dr hab. med. Marian Krawczyński
I Katedra Pediatrii UM w Poznaniu

Jakie metody oceny stanu odżywienia są najczęściej wykorzystywane w praktyce?

Określenie granic prawidłowego odżywienia nie jest jednoznaczne dla wszystkich dzieci. Kryterium oceny musi uwzględniać: wiek, płeć i wysokość ciała.

Od dawna powszechnie korzysta się z tabel norm badanych cech, najczęściej wysokości i masy ciała, zawierające wartości średnie z odchyleniem standardowym (SD) dla danej klasy wieku i płci. Oceniając masę ciała, zawsze należy odnosić ją do wzrostu. Tabele powinny być aktualne, tzn. opracowane w ciągu ostatnich 10–15 lat. Istniejące zjawisko akceleracji rozwoju warunkuje bowiem wcześniejsze osiąganie poszczególnych etapów rozwoju fizycznego i ostatecznie wyższy wzrost w porównaniu z poprzednimi pokoleniami. Często potwierdzają to nawet spostrzeżenia uliczne. Jeśli spaceruje rodzina, to nastoletnie dzieci, zwłaszcza córki są zwykle wyższe od swych matek. W okresie ostatnich 80 lat ostateczny wzrost młodzieży poznańskiej zwiększył się o 9 cm.

W praktyce często wykorzystuje się też siatki centylowe. Umożliwiają one graficzne przedstawienie tempa wzrastania lub ocenę stanu odżywienia (stopnia niedożywienia lub nadwagi) – zobacz: Waga i wzrost małego dziecka – siatki centylowe.

Na podstawie pomiarów wykonywanych, np. w odstępach półrocznych lub rocznych w okresie kilku lat i nanoszenie ich na siatkę można wykreślić krzywą, odzwierciedlającą indywidualną dynamikę wzrastania lub przyrostu masy ciała, czyli w sposób graficzny przedstawić tor rozwojowy badanych cech.

Jeśli wartość wysokości i masy ciała dziecka znajduje się na poziomie 50. centyla, czyli wartości środkowej, oznacza to, że jest to przeciętna wartość wzrostu i masy ciała badanej populacji. Należy podkreślić, że ocena masy ciała zawsze musi się odnosić do wysokości ciała, gdyż w tym samym wieku, np. 14 lat, inna będzie interpretacja wartości 50 kg u chłopca o wzroście 150 cm (nadwaga), a inna o wzroście 175 cm (niedożywienie).

Dość powszechnie przyjmuje się, że krzywe centylowe 3 i 97 określają dolną i górną granicę normy. Są one najbardziej zbliżone do statystycznie interpretowanej normy, czyli granicy 2 SD. W tym przedziale mieści się 95,5% populacji.

Wartości mieszczące się między 3. a 10. centylem oraz między 90. a 97. centylem stanowią pogranicze normy, strefę obserwacyjną (alarmową!). Jeśli np. krzywa masy ciała wykracza poza sąsiednie pasma (kanały) centylowe, tzn. obniża się lub podwyższa, zwłaszcza w porównaniu z krzywą wzrastania, wówczas świadczy to o zaburzeniu harmonijności rozwoju. Tego rodzaju sytuacje wskazują na celowość podjęcia dokładnych badań klinicznych u takiego dziecka, celem wykluczenia ewentualnego procesu chorobowego, zakłócającego rozwój, co może być sygnałem niedożywienia lub rozpoczynającej się otyłości.

Zmienność osobnicza masy ciała może być bowiem wyrazem nie tylko stopnia otłuszczenia, ale również budowy ciała. Najidealniej byłoby, aby obie cechy (wysokość i masa ciała) kształtowały się w podobnym paśmie centylowym w ww. granicach.

Innym orientacyjnym punktem odniesienia u dziecka w wieku szkolnym może być różnica rzędu dwóch lat pomiędzy uzyskaną wartością pomiaru, a średnią należną dla wieku i płci. Oznacza to, że jeśli 7-latek waży 20 kg, co stanowi wartość średnią dla chłopca poniżej 5. roku życia, wówczas przekracza on już ustaloną dla swego wieku dolną granicę normy.

Oczywiście do oceny stanu odżywienia doskonale nadają się spopularyzowane już siatki centylowe wysokości i masy ciała (interpretację uprzednio przedstawiono) lub rzadziej wykorzystywane siatki cech skorelowanych: wagowo-wzrostowe.

Wśród wielu wskaźników stanu odżywienia, szczególnie popularny stał się m.in. wskaźnik masy ciała (BMI – body mass index) obliczany wg wzoru: rzeczywista masa ciała w kg/wzrost w m2.

Granice norm chłopców: od 15,9 ±1,8 w 3. rż. do 22,0 ±3,1 w 18. rż.

Granice norm dziewcząt: od 16,5 ±1,7 w 3. rż. do 30,9 ±2,9 w 18. rż.

Najlepiej jednak posłużyć się również siatkami centylowymi BMI.

Do oceny stanu odżywienia lekarz może wykorzystać również wiele innych wskaźników i metod, w tym również badań biochemicznych (laboratoryjnych).

Czy rodzice mogą sami ocenić rozwój i stan odżywienia swego dziecka?

Oczywiście jest to możliwe pod warunkiem posiadania aktualnych tabel norm lub np. siatek centylowych wysokości i masy ciała (zobacz: Waga i wzrost małego dziecka – siatki centylowe, znaleźć je można również w książeczce zdrowia dziecka).

Przede wszystkim należy dziecko zważyć i zmierzyć, aby określić stopień niedoboru masy ciała w odniesieniu do należnej jego wiekowi metrykalnemu wysokości ciała. Średnie wartości wysokości i masy ciała dla danego wieku i płci znaleźć można w tabelach norm (tab.). Do nich należy odnieść wartość pomiaru własnego dziecka i określić procent niedoboru masy ciała. Jeśli nie przekracza on 15% i nie zaistniał w krótkim czasie, np. po przebyciu jakiejś choroby, wówczas w zasadzie nie powinien budzić niepokoju.

Dziecko z niedożywieniem przekraczającym 15–20% powinno zawsze być ocenione przez lekarza celem uaktualnienia wywiadu rodzinnego i/lub chorobowego. U podstaw tego niedożywienia tkwić może przewlekły i/lub utajony proces chorobowy lub zaburzenie metaboliczne.

Można również sprawdzić pozycję wysokości lub masy ciała własnego dziecka na siatce centylowej (interpretacja jak wyżej).


Tabela. Średnie przyrostów rocznych dzieci i młodzieży poznańskiej z 2000 roku
Wiek w latachChłopcyDziewczęta
wysokość (w cm)masa ciała (w kg)wysokość (w cm)masa ciała (w kg)
3/44,91,16,32,0
4/55,51,7 6,41,7
5/65,92,26,41,8
6/76,12,86,42,3
7/86,33,26,32,9
8/96,43,76,03,7
9/106,34,05,74,1
10/116,24,35,44,4
11/125,94,64,94,4
12/135,64,74,44,1
13/145,14,75,83,6
14/154,54,53,12,8
15/163,84,32,31,9
16/173,03,81,41,0
17/182,13,00,60,4
Źródło: Krawczyński M. (red.): Dziecko poznańskie 2000. PO PTP, Poznań, Pediatr. Prakt., 2000, 8 (4): 346-348

23.10.2012
Zobacz także
  • Masa ciała – pojęcie normy
  • Otyłość i zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży
  • Nadmierny wzrost dziecka
  • Siatki centylowe. Masa i długość ciała małego dziecka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta