Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) to choroba, którą charakteryzuje stan zapalny tkanki łącznej w obrębie jednego lub kilku stawów. Zjawisku temu towarzyszy obrzęk i ograniczenie ruchomości objętego chorobą stawu oraz ból podczas wykonywania ruchu.
Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów jest chorobą przewlekłą i może dotyczyć nie tylko układu ruchu, ale też innych narządów. Dlatego leczeniem dziecka chorego na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów powinien się zajmować zespół specjalistów.
W jego skład jako lekarz prowadzący wchodzi specjalista reumatolog dziecięcy, pielęgniarka, pracownik socjalny i fizjoterapeuta. Do dyspozycji reumatologa są również lekarze konsultanci: ortopeda, okulista, specjalista rehabilitacji medycznej oraz w miarę potrzeby ortotyk wykonujący zaopatrzenie ortopedyczne.
Z punktu widzenia specjalisty rehabilitacji medycznej prowadzenie dziecka chorego na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów ma na celu utrzymanie go w jak największej sprawności, wydolności oraz zapewnienie możliwie najlepszego funkcjonowania w swoim środowisku. Rehabilitacja w młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów nie może stanowić celu samego w sobie i niedopuszczalne jest ograniczanie udziału dziecka w życiu szkolnym, rówieśniczym i rodzinnym dłużej niż to jest konieczne.
Główny problem związany z młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem stawów to czas zaostrzeń, kiedy pomimo stosowanego leczenia farmakologicznego dochodzi do ujawnienia stanu zapalnego jednego lub kilku stawów. Powoduje to ograniczenie aktywności dziecka z powodu bólu lub stosowania zastępczych wzorców ruchu (np. usztywnienie kończyny dolnej w stawie kolanowym lub skrócenie czasu obciążania zajętej kończyny), które pozwalają co prawda złagodzić ból, ale zaburzają funkcję całego łańcucha kinematycznego, jakim jest szkielet człowieka wraz z mięśniami.
Dzieje się tak, ponieważ objęty procesem chorobowym staw ustawia się zazwyczaj w przykurczu, tzn. nie można całkowicie wyprostować kolana, łokcia lub nadgarstka. Powoduje to w przypadku zajęcia stawu kolanowego tzw. skrócenie funkcjonalne kończyny dolnej. Konsekwencję tej sytuacji stanowi skośne ustawienie miednicy, a kolejnym następstwem jest skrzywienie kręgosłupa.
W przypadku, gdy choroba lokalizuje się w stawach kończyny górnej może powodować trudności w wykonywaniu codziennych czynności higienicznych, ubierania się, czy braku możliwości pisania.
Leczenie rehabilitacyjne rozpoczyna się od zastosowania przeciwbólowych zabiegów fizykalnych. Z praktyki lekarskiej mogę powiedzieć o dobrym działaniu miejscowym niskich temperatur, czyli krioterapii. Stosuje się również jonoforezę – wprowadzenie leku przeciwbólowego lub przeciwzapalnego do tkanek przez skórę za pomocą prądu stałego lub laser. Następnie rozpoczyna się ćwiczenia, czyli kinezyterapię.
Jeżeli ból i obrzęk stawu nie pozwalają na wykonanie ruchu przez pacjenta, rehabilitację rozpoczyna się od ćwiczeń izometrycznych, czyli napinania mięśni w odpowiednich pozycjach bez zmiany położenia kończyny. Następnie wprowadza się ruch wspomagany, czyli ćwiczenia prowadzone ręką fizjoterapeuty, aż do samodzielnie wykonywanych ćwiczeń.
Po przeminięciu fazy ostrej – bólu, należy rozpoznać u pacjenta jego problem funkcjonalny. Czasem jest to różnica długości kończyn dolnych na skutek przykurczu w stawie i zaburzeń w obrębie stref wzrostu kończyny. Gdy nie uda się ćwiczeniami zniwelować przykurczu, należy za pomocą wkładek ortopedycznych w butach doprowadzić do poziomego ustawienia miednicy.
W przypadkach, gdy problem dotyczy kończyny górnej niekiedy np. trzeba unieruchomić nadgarstek w odpowiedniej przeciwbólowej pozycji za pomocą specjalnej ortezy, aby dziecko mogło pisać.
Poza ograniczeniem ruchu w stawie, które powoduje zaburzenia funkcji kolejny problem to zanik mięśni otaczających zajęty chorobą staw. Dzieje się tak, ponieważ naturalnym zachowaniem jest oszczędzanie chorego odcinka ciała, aby chronić się przed bólem. Zanik mięśni pozbawia staw jego naturalnej ochrony, powoduje osłabienie siły i zwartości stawu.
Przymusowe ustawienie kończyny w przykurczu w celu ochrony przed bólem, powoduje wzmożone napięcie mięśni wokół stawu, które w mechanizmie błędnego koła może doprowadzić do utrwalenia przykurczu w stawie. Powtarzające się epizody stanu zapalnego doprowadzają do zaburzeń w ustawieniu stóp i kolan. Wtedy konieczna jest korekcja i zabezpieczenie odpowiednimi wkładkami do obuwia.
W okresach dobrostanu dziecka należy zachęcać je do różnej aktywności. Bardzo bezpiecznym, nieobciążającym stawów sportem jest jazda na rowerze, która powoduje ćwiczenie stawów biodrowych, kolanowych i skokowych. Inną godną polecenia formą rekreacji jest pływanie, które uruchamia duże grupy mięśni do pracy, zwiększa zakresy ruchów, a także powoduje utrzymanie dobrej wydolności układu oddechowego i krążenia. Woda jako przyjazne środowisko działa na kilka sposobów. Po pierwsze zmniejsza ciężar ciała i ułatwia wykonanie ruchu, po drugie temperatura wody powoduje rozluźnienie mięśni. Wreszcie, co chyba najważniejsze, pozwala na uczestnictwo dzieci w zajęciach sportowych i podjęcie rówieśniczej rywalizacji.
