×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Bóle stawów u dzieci

prof. dr hab. med. Ewa Tuszkiewicz-Misztal
Klinika Chorób Płuc i Reumatologii Dziecięcej
Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Co to są bóle stawów i jaki jest mechanizm ich powstawania?

Bóle stawów u dzieci są przykrym objawem, który może mieć rozmaite przyczyny. Bóle stawów mogą być spowodowane wieloma różnymi czynnikami, między innymi: stanem zapalnym, uszkodzeniem po urazie czy chorobą przewlekłą. Im młodsze dziecko, tym mniej precyzyjnie wskazuje bolesne miejsce, co powoduje, że często trudno mieć pewność, że ból dotyczy stawu, a nie kości w jego okolicy lub tkanek miękkich. Dziecko najczęściej zgłasza ból „nogi” lub „ręki”. Bardzo istotne jest zwrócenie uwagi, czy ból jest jedynym objawem, czy dodatkowo występuje obrzęk, zaczerwienienie lub ocieplenie bolesnego stawu.

Co najczęściej powoduje bóle stawów u dzieci?

Przyczyn bólu stawów jest bardzo wiele. Można je podzielić na trzy główne grupy:

  • Pierwsza to bóle stawów występujące w związku z urazem.
  • Druga - bóle stawów będące objawem choroby zapalnej stawów.
  • Trzecia - kiedy bóle stawów są objawem innej choroby, nie zawsze związanej z układem kostno-szkieletowym.

Bóle stawów można podzielić na trzy główne grupy: ból bez obrzęku, ból z obrzękiem stawu i ból w przebiegu choroby ogólnoustrojowej.

W poszczególnych grupach wiekowych najczęstsze przyczyny bólu są różne. Najczęstszymi przyczynami bólu stawu przebiegającego z obrzękiem stawu są: urazy, infekcyjne zapalenie stawów (bakteryjne, wirusowe), młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie stawów towarzyszące przewlekłym zapalnym chorobom jelit, choroby tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, zapalenie skórno-mięśniowe, zapalenie naczyń), choroby hematologiczne (hemofilia), guzy kości łagodne i złośliwe i inne choroby przebiegające z zapaleniem (np.: zespoły nawrotowych gorączek, przewlekłe nawracające wieloogniskowe zapalnie kości), wady wrodzone, wady rozwojowe (np. achondroplazja).

W przypadku bólu stawu bez obrzęku do najczęstszych przyczyn należą: choroby ortopedyczne (m. in. choroba Osgooda i Schlattera, choroba Perthesa), guzy kości łagodne i złośliwe, zespół nadmiernej wiotkości, choroby metaboliczne (np. niedoczynność tarczycy).

Najczęstszymi chorobami ogólnoustrojowymi, które manifestują się bólami stawów są choroby reumatyczne, nowotworowe, septyczne zapalenia stawów i kości oraz posocznica.

Pochodzenie bólu stawu także może być różne w zależności od jego lokalizacji. Poniżej przedstawiono najczęstsze przyczyny bólu poszczególnych stawów.

Ból stawu biodrowego

Staw biodrowy. Przyczyny bólu stawu biodrowego mogą być różne w zależności od wieku dziecka. W grupie wiekowej 0-4 lat dominują:

  • Septyczne zapalenie stawu (bakteryjne zapalenie stawu, kości i szpiku). Częściej chorują chłopcy. Początek choroby jest nagły przebiega z silnym bólem, gorączką, ograniczeniem ruchu w stawie, utykaniem. Okolica stawu (czyli pachwina) może być obrzęknięta, zaczerwieniona, ocieplona. W przypadku zaobserwowania takich objawów u dziecka należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza (np. na SOR).
  • Przemijające zapalenie stawu. Częściej chorują chłopcy. Charakteryzuje się nagłym wystąpieniem bólu i utykaniem; dziecko oszczędza kończynę (nie staje na chorej nodze); zwykle rozwija się po wirusowej infekcji dróg oddechowych.
  • Choroby nowotworowe. W tej grupie wiekowej najczęściej występującym nowotworem jest ostra białaczka. Silny ból stawów pojawia się głównie w nocy, dziecko ma ogólne złe samopoczucie, może dojść do spadku masy ciała.
  • Urazy. Złamanie typu „zielonej gałązki” (zewnętrzna warstwa kości, czyli okostna, nie zostaje przerwana, nie ma przemieszczenia fragmentów kości). Objawia się bólem, dziecko chroni kończynę, unika poruszania nią. Czasem widoczne jest zasinienie lub otarcie naskórka w okolicy urazu.
  • Choroby reumatyczne. To grupa chorób, które oprócz zajęcia stawów mogą powodować także objawy ogólne, takie jak osłabienie, gorączki, ogólne złe samopoczucie, utrata masy ciała oraz wiele innych objawów. U dzieci najczęściej występuje młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie skórno-mięśniowe, łuszczycowe zapalenie stawów i reaktywne zapalenie stawów. W tej grupie wiekowej często występuje MIZS z zajęciem procesem chorobowym 1-4 stawów. Czasem towarzyszy mu zapalenie przedniego odcinka oka w postaci przewlekłego zapalenia błony naczyniowej oka (bez bólu, bez zaczerwienienia).

U dzieci starszych, w wieku 4-8 lat przyczynami bólu stawów mogą być:

  • Jałowa martwica głowy kości udowej (choroba Legga, Calvego i Perthesa). Chłopcy chorują częściej. Dziecko utyka, skarży się na ból biodra zlokalizowany w pachwinie, nasilający się po wysiłku.
  • Septyczne zapalenie stawu (opisane wyżej).
  • Przemijające zapalenie stawu biodrowego (opisane wyżej).
  • Nowotwory (guzy kości łagodne i złośliwe, białaczka, chłoniaki). Głównymi objawami są ból i utykanie. Ból często pojawia się w nocy i budzi dziecko ze snu. Dziecko ma złe samopoczucie, chudnie.
  • Choroby reumatyczne: Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie skórno-mięśniowe, łuszczycowe zapalenie stawu i inne spondyloartropatie.
  • Urazy

U dzieci i nastolatków 8-16 roku życia przyczynami bólu stawów są najczęściej:

  • Młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej. Częściej stwierdzane u chłopców, często występujące po urazie poprzedzającym. Charakterystyczny dla tej choroby jest ostry ból biodra, uda, kolana i utykanie.
  • Urazy. Najczęściej sportowe, zerwanie ścięgna, często liczne mikrourazy (czyli powtarzające się niewielkie urazy, np. skoki, upadki, kopanie piłki). Głównymi objawami są ból, unikanie ruchu, miejscowy obrzęk, podbiegnięcia krwawe (charakterystyczne zaczerwienienia na skórze) i otarcia naskórka.
  • Choroby reumatyczne: młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowy układowy, łuszczycowe zapalenie stawów i inne spondyloartropatie.

W każdym wieku może się rozwinąć infekcyjne zapalenie stawu, ale najczęściej występuje ono w najmłodszej grupie wiekowej.

Ból stawu kolanowego

Staw kolanowy. Do najczęstszych przyczyn bólu kolana należą:

  • Urazy. Staw kolanowy jest najbardziej narażony na mechaniczne uszkodzenia. Ryzyko urazu znacznie zwiększa się u dzieci z zespołem łagodnej wiotkości.
  • Uszkodzenie rzepki. Jeżeli ból zlokalizowany jest z przodu kolana, może wskazywać na uszkodzenie rzepki. Zmniejsza się aktywność dziecka, ból występuje przy wchodzeniu na schody, przy obciążeniach sportowych. Tak zwany konflikt rzepkowo-udowy, rozmiękanie rzepki oraz wszelkie jej przemieszczenia także mogą być przyczynami bólu kolana.
  • Wady postawy. Kolano koślawe - jeżeli występuje u dziecka po 6. roku życia i powoduje ból kolan z przodu, wymaga konsultacji ortopedycznej. Inną przyczyną może być nieprawidłowe ustawienie stóp.
  • Zespół nadmiernej ruchomości w stawach.
  • Choroba Osgooda i Schlattera to nieinfekcyjne zapalenie struktur kości piszczelowej, związane z powtarzającymi się licznymi mikrourazami, najczęściej związanymi z uprawianiem sportu (np. skoki, bieganie). Występuje najczęściej między 10. a 15. rokiem życia, częściej u chłopców. Objawami są pogrubienie i obrzęk okolicy guzowatości piszczeli, nasilenie bólu po wysiłku, bolesność uciskowa, ocieplenie. Po odpoczynku ból ustępuje.
  • Wolne ciało w stawie. Z wolnym ciałem w stawie kolanowym mamy do czynienia, kiedy - najczęściej w następstwie urazu - dojdzie do oddzielenia się na przykład fragmentu powierzchni stawowej. Obecność wolnego ciała manifestuje się przerywanym bólem, blokowaniem się kolana, obrzękiem stawu i jego okolic, utrudnieniem wyprostu.
  • Wylew krwi do stawu kolanowego. W 80% przypadków wylew w stawie powstaje w wyniku urazu ze skręceniem i zerwaniem więzadła krzyżowego przedniego. Może być objawem hemofilii - wtedy nawet niewielki uraz może spowodować znaczne krwawienie do jamy stawowej. Powoduje ostry ból i znaczny obrzęk stawu.
  • Septyczne zapalenie stawu i/lub kości (bakteryjne, wirusowe), reaktywne zapalenie stawów, borelioza, popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawu.
  • Choroby reumatyczne. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowy układowy, łuszczycowe zapalenie stawu i inne spondyloartropatie, choroba Schönleina i Henocha.
  • Guzy kości łagodne i złośliwe. Objawem może być ból kolana, bowiem zmiana nowotworowa najczęściej zlokalizowana jest w dolnej części kości udowej lub górnej kości piszczelowej, czyli w pobliżu stawu kolanowego.

Ból stawu barkowego

Staw barkowy. Najczęstszą przyczyną bólu barku jest uraz, który powoduje uszkodzenie rotatorów barku. Innymi przyczynami może być:

  • Wylew krwi, także pourazowy. Powoduje ostry ból i znaczny obrzęk braku. Może być objawem hemofilii.
  • Infekcyjne i poinfekcyjne choroby: septyczne zapalenie stawu i/lub kości (bakteryjne, wirusowe), reaktywne zapalenie stawów, borelioza, popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawu.
  • Choroby reumatyczne: młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowy układowy, łuszczycowe zapalenie stawu i inne spondyloartropatie.
  • Guzy kości łagodne i złośliwe. Objawem może być ból barku, bowiem zmiana nowotworowa może powstać w okolicy barku - w kości ramiennej, obojczyku, wyrostku łopatki.

Ból stawu łokciowego

Staw łokciowy.

  • Urazy i mikrourazy. Tak zwany łokieć tenisisty

    , to choroba, która pojawia się zazwyczaj po powtarzających się ruchach zgięcia nadgarstka - takich jak przy grze w tenisa. Ból rozpoczyna się na bocznej powierzchni łokcia i może promieniować do przedramienia i grzbietowej części nadgarstka. Ból pojawia się również przy podaniu ręki lub otwieraniu drzwi.
  • Choroby infekcyjne i poinfekcyjne: septyczne zapalenie stawu i/lub kości (bakteryjne, wirusowe), reaktywne zapalenie stawów, borelioza, popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawu.
  • Choroby reumatyczne: młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowy układowy, łuszczycowe zapalenie stawu i inne spondyloartropatie.

Ból stopy i stawu skokowego

Stopa i staw skokowy. Ból stóp może się pojawiać u dzieci z zaburzeniami rozwojowymi (np. płaskostopiem, tzw. stopą wydrążonązrostem kości śródstopia - ból występuje wtedy przy zginaniu stopy, pojawia się w okresie młodzieńczym). Inne przyczyny bólu stóp i stawu skokowego to:

  • Zapalenie ścięgna Achillesa. Ścięgno Achillesa łączy mięśnie tylnej części łydki z guzem piętowym kości piętowej. Uszkodzenia ostre zazwyczaj wiążą się z całkowitym lub częściowym przerwaniem ścięgna. Do przewlekłych zalicza się zapalenie ścięgna. Objawy zapalenia ścięgna Achillesa rozwijają się stopniowo i mogą się pojawić w trakcie zwiększonej aktywności fizycznej lub po jej zakończeniu. Później ból towarzyszy dziecku coraz częściej, pojawia się nawet w spoczynku. Ścięgno jest często bolesne przy dotyku. Zdarza się, że pacjenci zauważają trzeszczenie w ścięgnie, ból przy stawaniu na palcach, obrzęk, zgrubienia na jego przebiegu. Zapalenie ścięgna Achillesa jest jednym z objawów spondyloartropatii. Naderwanie lub zerwanie ścięgna Achillesa jest częstym urazem sportowym, rzadko stwierdzanym przed 14. rokiem życia, w przebiegu MIZS częściej występuje u chłopców.
  • Zapalenie rozcięgna podeszwowego zwykle rozwija się po licznych mikrourazach. Objawia się bólem stopy, zwłaszcza przy chodzeniu, długotrwałym staniu.
  • Aseptyczna martwica kostno-chrzęstna (choroba Kohlera). To choroba, która dotyczy jednej z małych kosteczek śródstopia, typowo występuje w okresie 5.-9. roku życia. Objawami są ból i obrzęk stopy.
  • Zapalenie stawu może dotyczyć stawu skokowego lub stawów stopy. W zależności od wywołującego je czynnika może przebiegać z gorączką, zaczerwienieniem, ociepleniem i obrzękiem stawu, bywa związane z wcześniejszą infekcją dróg oddechowych, może przemijać samoistnie.

Ból stawów palców rąk i stóp

Stawy palców rąk i stóp. Za dolegliwości bólowe stawów palców rąk i stóp mogą odpowiadać :

  • choroby zapalne: młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), łuszczyca,
  • uraz,
  • infekcje wirusowe. W trakcie infekcji oraz po przebyciu ostrej fazy choroby wywołanej przez: wirusa zapalenia wątroby typu B, parwowirusa B19, wirusa świnkiróżyczki może dojść do zapalenia stawów międzypaliczkowych. Zapalenie ustępuje czasem już po kilku dniach, ale może trwać kilka tygodni. Przebiega z bólem i obrzękiem stawów.

Ból stawu skroniowo-żuchwowego

Staw skroniowo-żuchwowy. Zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego przebiega z bólem okolicy skroniowo-żuchwowej. Dziecko nie może szeroko otworzyć ust - zdrowe dziecko powinno otwierać usta na szerokość 3 swoich palców włożonych do ust. Dziecko skarży się na ból przy ssaniu gumy do żucia, ma trudności przy myciu zębów, może mieć bóle głowy i szyi. Najczęściej występuje w przebiegu MIZS. Może również towarzyszyć spondyloartropatiom. Przyczyną niezapalną bólu stawu skroniowo-żuchwowego są wady zgryzu.

Co robić w przypadku wystąpienia bólu stawów u dziecka?

Jeżeli wiadomo, że dziecko miało uraz (np. upadek, uraz sportowy itd.), a ból jest bardzo silny, dziecko oszczędza chorą kończynę, unika poruszania się, należy niezwłocznie udać się na SOR, ponieważ mogło dojść do złamania. Kolejną sytuacją, która wymaga natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza jest ból stawu przebiegający z gorączką, osłabieniem, zaczerwienieniem i ociepleniem stawu.

Jeżeli ból nasila się w nocy i wybudza dziecko ze snu, nie ma objawów porannej sztywności, gdy bólowi dodatkowo towarzyszy gorączka, ubytek wagi, ogólnie złe samopoczucie, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Dziecko, u którego ból stawu pojawił się po przebyciu infekcji dróg oddechowych powinno zostać skonsultowane przez lekarza w poradni.

Należy pamiętać, że ból w okolicy stawu biodrowego może pochodzić z procesu chorobowego toczącego się nie tylko w stawie biodrowym, ale również w jamie brzusznej, miednicy, stawie krzyżowo-biodrowym, dolnym odcinku kręgosłupa i kości udowej, dlatego izolowany ból biodra wymaga zgłoszenia się z dzieckiem do lekarza.

Co zrobi lekarz jeżeli dziecko zgłosi się z bólem stawów?

Lekarz zbierze dokładny wywiad od dziecka i opiekunów uwzględniający, czy oprócz bólu nie ma innych objawów choroby (np. gorączki, biegunki, ubytku masy ciała, osłabienia, senności), czy dziecko mniej chętnie się bawi, czy wystąpiła zmiana zachowania, czy rano ma trudności z wykonaniem prostych czynności (np. myciem zębów), czy ból budzi dziecko w nocy ze snu. Czy - jeżeli ból dotyczy stawu kończyny dolnej - dziecko utyka albo odmawia chodzenia. Do wykrycia przyczyny bólu stawów niezbędne jest przeanalizowanie sytuacji początku bólu (np. wykluczenie urazu lub przeciążenia dużym wysiłkiem fizycznym), zwrócenie uwagi na przebyte infekcje wirusowe i bakteryjne, zakażenia przewodu pokarmowego, zapalenie cewki moczowej, zapalenie spojówek, szczepienia ochronne (różyczka), ukąszenie przez kleszcza.

Bardzo istotna jest odpowiedź na pytanie, czy ból ustępuje, czy nasila się podczas ruchu.

Wywiad będzie również dotyczył chorób występujących w rodzinie (łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów, spondyloartropatie, toczeń rumieniowaty układowy, choroby neurologiczne).

Następnie lekarz dokładnie zbada dziecko ze szczególnym uwzględnieniem układu mięśniowo-szkieletowego.

Badania laboratoryjne i obrazowe, które zleci lekarz, będą zależały od wyniku wywiadu i badania.

Lekarz może zlecić wykonanie następujących badań laboratoryjnych - morfologia krwi, wskaźniki zapalenia (takie jak Odczyn Biernackiego [OB] i stężenie białka C-reaktywnego [c-reactive protein - CRP]) aby wykluczyć bądź potwierdzić stan zapalny, a także posiew krwi. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić bardziej specjalistyczne badania (takie jak m. in. Oznaczenie przeciwciał przeciwjądrowych). Lekarz może także pobrać z chorego stawu płyn stawowy, a następnie wysłać go do analizy laboratoryjnej oraz na posiew.

Uzupełnieniem wywiadu, badania lekarskiego oraz badań laboratoryjnych mogą być badania obrazowe. Najczęściej lekarz zleca RTG stawu, USG stawu, kieruje na badanie techniką rezonansu magnetycznego lub scyntygrafii kości. Wyboru metody obrazowania dokonuje się indywidualnie w każdym przypadku.

29.03.2017
Zobacz także
  • Nawracające bóle w jednym kolanie u nastolatka
  • Rehabilitacja w młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów
  • Ból kolan u nastolatka uprawiającego sport
  • (Bez)urazowe wakacje
  • Nadmierna ruchomość stawów u nastolatka
  • Ból stopy u nastoletniego dziecka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta