×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Leczenie światłem

dr hab. Maciej Płaszewski,
Zakład Fizjoterapii, Wydział Turystyki i Zdrowia w Białej Podlaskiej,
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Definicja i zastosowanie

Terminy „leczenie światłem”, „światłolecznictwo”, sugerują, że światło ma właściwości lecznicze. W praktyce terminy te dotyczą zastosowań terapeutycznych, ale także profilaktycznych i diagnostycznych, różnych zakresów i rodzajów promieniowania elektromagnetycznego – od promieniowania podczerwonego (IR), poprzez światło widzialne, po promieniowanie ultrafioletowe (UV). Z wymienionymi pojęciami związane są takie terminy, jak „helioterapia” (oznaczający leczenie promieniowaniem słonecznym), „laseroterapia” oraz „fototerapia” (termin o pozornie takim samym znaczeniu jak „światłolecznictwo”, jednak odnoszący się do stosowania promieniowania ultrafioletowego), „fotochemoterapia” (dotyczący stosowania naświetlań promieniowaniem ultrafioletowym i leków lub tzw. fotouczulaczy) oraz „koloroterapia” (sposoby leczenia zaliczane do tzw. medycyny komplementarnej i alternatywnej).


Fot. pixabay.com

Termin „światłolecznictwo” odnosi się do różnych rodzajów naświetlań lampami generującymi promieniowanie podczerwone i widzialne oraz promieniowanie ultrafioletowe, jednak działanie na organizm promieniowania ultrafioletowego jest zasadniczo różne od cieplnego oddziaływania promieniowania podczerwonego. Podobieństwa dotyczą charakteru zjawisk fizycznych (optycznych) i niektórych oddziaływań niepożądanych, jednak poszczególne rodzaje zabiegów mogą mieć odmienne zastosowania terapeutyczne.

Geneza, założenia, cele

Słońce i światło słoneczne od zawsze były kojarzone ze zdrowiem, dobrym samopoczuciem i witalnością. Stosowanie promieniowania słonecznego w leczeniu, m.in. gruźlicy, było popularne w XIX wieku. Natomiast w XX wieku wprowadzono sztuczne promienniki – lampy terapeutyczne, a także inne urządzenia, emitujące różne rodzaje promieniowania. Przed wynalezieniem niektórych leków, w tym antybiotyków, naświetlania, zwłaszcza promieniowaniem ultrafioletowym, znajdowały szerokie zastosowanie. Obecnie tzw. fototerapia dotyczy zastosowań określonych, wąskich zakresów promieniowania i stosowania fotouczulaczy. Lampy terapeutyczne emitujące promieniowanie podczerwone stosowane są od wielu lat jako źródła ciepła, są też wykorzystywane w celu poprawiania nastroju i działania psychoterapeutycznego. W latach 60. XX wieku rozpoczęto stosowanie laseroterapii – naświetlań promieniowaniem laserowym (specyficznym światłem wytwarzanym wyłącznie przez specjalne sztuczne promienniki) o niskiej mocy (czyli zastosowanie tzw. laserów zimnych lub miękkich). Obecnie stosuje się promienniki światła spolaryzowanego (różniące się od typowych sztucznych źródeł światła, ale wytwarzające promieniowanie pozbawione większości cech światła laserowego).

Do wszystkie rodzaje zabiegów światłoleczniczych mają zastosowanie właściwości fizyczne i prawa optyki dotyczące promieniowania elektromagnetycznego. Dlatego większość zasad prowadzenia naświetlań, a także niektóre zagrożenia i środki ostrożności, są wspólne dla wszystkich rodzajów naświetlań. Natomiast poszczególne zakresy promieniowania mogą wywoływać różne efekty fizjologiczne i dlatego mają różne zastosowania terapeutyczne i mogą wywoływać specyficzne efekty niepożądane.

Zastosowanie naświetlań promieniowaniem IRświatłem widzialnym polega zasadniczo na wywołaniu i wykorzystaniu w celach leczniczych reakcji organizmu na działanie ciepła i uzyskaniu efektu przeciwbólowego, obniżenia napięcia (rozluźnienia) mięśni, przyspieszenia powierzchniowych procesów naprawczych (np. w przewlekłych stanach zapalnych), rozluźnienia tkanek i/lub uzyskania poprawy nastroju i przeciwdziałania zaburzeniom snu (głównie światło widzialne).

Naświetlania promieniowaniem UV (sztucznymi promiennikami promieniowania o różnych zakresach i – w pewnym stopniu – kąpiele słoneczne) mogą wywołać efekty nagłe (bezpośrednie), takie jak rumień fotochemiczny, opalenizna (pigmentacja), pogrubienie naskórka, uszkodzenie DNA komórek i zapoczątkowanie produkcji witaminy D, oraz efekty późne (odległe): zapobieganie krzywicy lub odwapnieniu kości, starzenie skóry, rozwój nowotworów skóry. Zastosowania terapeutyczne obejmują obecnie niektóre schorzenia dermatologiczne (łuszczyca, bielactwo nabyte) i odleżyny.

Główne oczekiwane efekty lecznicze stosowania laseroterapii, to przyspieszanie i optymalizowanie gojenia się ran i owrzodzeń oraz tworzenia blizn, działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz przyspieszanie gojenia złamań kości – zrostu kostnego.

Zastosowanie terapeutyczne laseroterapii dotyczy wielu chorób, dysfunkcji i stanów patologicznych, w których pożądane jest osiąganie powyższych efektów terapeutycznych.

Opis

Wyróżnia się następujące metody leczenia światłem:

  • Naświetlania lampami emitującymi promieniowanie podczerwone i światło widzialne:

    • Promienniki nieświetlne (IR)
    • Promienniki świetlne (IR i światło widzialne)
  • Naświetlania promieniowaniem laserowym niskiej mocy (laseroterapia, biostymulacja laserowa):

    • Fale z zakresu podczerwieni bliskiej (IRA)
    • Fale z zakresu światła widzialnego – czerwonego (R)
  • Naświetlania promieniowaniem ultrafioletowym:

    • Promienniki świetlne (UVA, UVB i światło widzialne)
    • Promienniki nieświetlne (UVB, UVC)
  • Światło spolaryzowane (tylko przez niektórych autorów zaliczane do fizykoterapii akademickiej, a nie do metod alternatywnych i komplementarnych)

Ograniczenia stosowania, przeciwwskazania i ewentualne powikłania w wyniku stosowania poszczególnych rodzajów zabiegów światłoleczniczych różnią się od siebie z uwagi na możliwe różne efekty działania poszczególnych zakresów i różnych dawek promieniowania na różne obszary i różne wielkości powierzchni ciała, u dzieci i u dorosłych, a także w różnych stanach i chorobach. Niemniej, można wyróżnić główne – wspólne dla większości zabiegów i/lub najistotniejsze ze względu na ryzyko wystąpienie skutków niepożądanych.

Zagrożenia i powikłania:

  • Oparzenia:

    • termiczne: naświetlania lampami IR, (światło laserowe niskiej mocy nie jest czynnikiem ryzyka oparzeń, jeśli nie stosuje się naświetlań wiązką światła o zbyt dużej mocy),
    • fotochemiczne: naświetlania lampami UV,
  • Zaburzenia czynnościowe i uszkodzenie wzroku:

    • zapalenie rogówki: naświetlania światłem IR,
    • uszkodzenie siatkówki: laseroterapia,
    • zapalenie spojówek, katarakta, śnieżna ślepota: naświetlania UV.

Środki ostrożności:

  • dotyczące zasad dawkowania:

    • zabiegi cieplne (naświetlania IR) polegają na dawkowaniu według odczuwania ciepła przez pacjenta; dlatego zagrożenie stanowią zaburzenia czucia i utrudnione porozumiewanie się z pacjentem,
    • naświetlania UV: należy pamiętać o stosowaniu naświetlań tą samą lampą i z tej samej odległości od ciała, co podczas ustalania dawki, oraz o właściwym ustaleniu czasu naświetlania – odczucia (ciepła) nie są wskaźnikiem intensywności naświetlań,
  • ochrona oczu: wszystkie rodzaje zabiegów; należy stosować okulary ochronne odpowiednie do rodzaju promieniowania, długości fali i/lub dawki,

  • naświetlania skóry: nie należy stosować zabiegów rozgrzewających (naświetlania IR) w okolicach występowania utrudnionego przepływu krwi.

Przeciwwskazania:

  • ostry stan zapalny jest przeciwwskazaniem do zabiegów rozgrzewających,
  • nowotwory:

    • promieniowanie ultrafioletowe może prowadzić do rozwinięcia się nowotworów skóry,
    • laseroterapia, jako potencjalnie pobudzająca rozwój komórek, jest przeciwwskazana w przypadku rozpoznania bądź niedawnego przebycia choroby nowotworowej,
  • stany po przebytej radioterapii.

Dowody naukowe

Pomimo częstego stosowania zabiegów leczenia światłem brak jest wystarczającej liczby klinicznych badań naukowych potwierdzających ich skuteczność w różnych zastosowaniach. Dostępne wyniki wiarygodnych badań dotyczą głównie laseroterapii i zastosowań promieniowania UV.

Rozpowszechnienie

Naświetlania rozgrzewające to typowe zabiegi fizykoterapeutyczne, choć ich popularność wydaje się maleć na korzyść innych zabiegów cieplnych. Znaczenie naświetlań promieniowaniem ultrafioletowym spadło na skutek poznania zagrożeń związanych z działaniem tego promieniowania i w wyniku wynalezienia antybiotyków i wprowadzenia leczenia farmakologicznego oraz suplementacji (np. wit. D). Helioterapia jest obecnie raczej elementem klimatoterapii. Laseroterapia jest natomiast metodą budzącą obecnie duże zainteresowanie.

24.03.2016
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta