×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Recesje dziąsłowe


Zakład Dydaktyki Medycznej - Wydział Lekarski, Kraków

Co to jest i jakie są przyczyny?

W jamie ustnej oprócz zębów i języka znajduje się przyzębie. Na przyzębie składa się kilka struktur; są to: dziąsła, błona śluzowa wyrostka zębodołowego, cement korzeniowy, kości zębodołu oraz ozębna, którą budują więzadła (włókna kolagenowe, elastyczne i oksytalanowe), naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy oraz tkanka łączna zawierająca liczne komórki (patrz także Budowa zębów i przyzębia). Jedną ze struktur anatomicznych przyzębia jest dziąsło wolne, które (ryc. 1) jest najwyższą częścią dziąsła. Nie jest ono przyczepione ani do zęba, ani do kości, a w jamie ustnej stanowi szczyt dziąsła, znajdujący się w sąsiedztwie szyjki zęba. Pomiędzy zębami łączy się z brodawkami międzyzębowymi (czyli różowymi „trójkątami” pomiędzy szyjkami sąsiednich zębów), na stokach wyrostka zębodołowego (czyli na różowej powierzchni, będącej niejako przedłużeniem zęba, która jest od niego równoległa) przechodzi w dziąsło zębodołowe (czyli inaczej przyczepione), a przy zębie łączy się z dziąsłem przyczepionym, które tworzy nabłonek łączący. Dziąsło zębodołowe przechodzi dalej w błonę śluzową. Pod tymi wszystkimi strukturami jest położona kość wyrostka zębodołowego. Pomiędzy zębem a dziąsłem wolnym znajduje się trudno zauważalna przestrzeń, czyli szczelina dziąsłowa o 1–3 mm głębokości. Dzięki brodawkom międzyzębowych zdrowe dziąsło ma girlandowaty kształt. Zęby i brodawki międzyzębowe razem z dziąsłem zębodołowym decydują o estetyce uśmiechu, szczególnie w przypadku osób obnażających dziąsło w trakcie mówienia i uśmiechania się (tzw. uśmiech dziąsłowy). Zarówno kość, jak i dziąsło pokrywające zęby powinny mieć odpowiednią grubość.


Ryc. 1

W tym miejscu muszę podkreślić, że wielu pacjentów, a czasami również lekarzy dentystów, myli pojęcie recesji i ubytku przyszyjkowego, inaczej zwanego ubytkiem V klasy. Recesje to obnażenie zęba i korzenia w miejscu, które powinno być pokryte przez dziąsło, a czasami – gdy recesja jest głęboka – również przez kość. Recesje wiążą się nie tylko z defektem estetycznym (nieładnie wyglądające „czarne” trójkąty pomiędzy dziąsłem a sąsiednimi zębami czy asymetria dziąsła), ale również powodują nadwrażliwość zębów na bodźce termiczne (ciepło, zimno), mechaniczne (dotyk, szczotkowanie itp.) i chemiczne (np. kwaśne czy słodkie pokarmy) i predysponują do rozwoju próchnicy w obrębie obnażonego korzenia.

Recesje mogą powstawać z powodu uszkodzeń dziąsła przez zbyt twarde szczoteczki do zębów, wykałaczki, nieprawidłową technikę nitkowania zębów, jak również złogi kamienia nazębnego, powtarzające się lub utrzymujące stany zapalne dziąsła oraz – czasami – pojawiają się po usunięciu sąsiednich zębów (patrz także Zanikanie kości po utracie zębów). Mogą być również spowodowane wrodzonymi predyspozycjami i wadą zgryzu, a także działaniem czynników uszkadzających – na przykład kolczyków w wardze i języku.

U osób zdrowych dziąsło mogą uszkodzić szczoteczki twarde, a u osób z chorym przyzębiem nawet szczoteczki średnio twarde. Najlepiej więc poprosić swojego dentystę o pomoc w wyborze szczoteczki. Zawsze może uszkadzać dziąsło zużyta szczoteczka (jak rozpoznać zużytą szczoteczkę, patrz: Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów i film pt. Higiena jamy ustnej), dlatego tak ważna jest jej regularna wymiana. Niestety nieprawidłowa technika szczotkowania zębów oraz szczotkowanie zębów częściej niż 2 razy dziennie również wpływają niekorzystnie i mogą zwiększyć częstość występowania recesji. W tym miejscu ponownie zapraszam do przeczytania artykułu pt. Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów i obejrzenia filmu pt. „Higiena jamy ustnej”, z których dowiedzą się Państwo, jak prawidłowo dbać o higienę jamy ustnej i szczotkować zęby. Muszę jednak zaznaczyć, że schemat postępowania pokazany i w artykule, i w filmie dotyczy tylko osób ze zdrowym przyzębiem i dziąsłami, a w przypadku zaawansowanych zapaleń jednego bądź drugiego trzeba poprosić swojego lekarza dentystę o pokazanie prawidłowego sposobu szczotkowania. Na takie pytania najlepiej odpowie lekarz specjalista z zakresu periodontologii. Szczególnie niebezpieczne są nieumiejętnie stosowane szczoteczki elektryczne, które zresztą zastosowane w odpowiedni sposób zmniejszają ryzyko uszkodzenia dziąsła poprzez kilka mechanizmów. Po pierwsze, na rynku dostępne są szczoteczki emitujące sygnał dźwiękowy, który po odpowiednim czasie sugeruje zakończenie szczotkowania. Po drugie, zmiana koloru kolorowych włókien przypomina o konieczności wymiany części pracującej szczoteczki. I po trzecie, stosowanie szczoteczki elektrycznej umożliwia zmniejszenie siły nacisku na dziąsła, a po czwarte nowe szczoteczki poza ruchami oscylacyjnymi mogą również wykonywać ruch pulsacyjny oraz emitować ultradźwięki.

Jak często występują recesje?

Recesje występują u od 6,3 do 100% osób, w zależności od wieku badanych, i ta częstość rośnie z wiekiem. U pacjentów powyżej 40. roku życia mogą one mieć charakter uogólniony i występować na powierzchniach wszystkich zębów. Zdarzają się zarówno u pacjentów świetnie utrzymujących higienę, jak i u takich, którzy słabo o nią dbają. W obu tych przypadkach mechanizm ich powstawania może być inny. Pacjenci z pierwszej grupy tak intensywnie, i niekiedy nieprawidłowo, szczotkują zęby, że jednocześnie uszkadzają dziąsło. U pacjentów z drugiej grupy – niedostatecznie dbających o higienę – gromadzące się naloty i kamień uszkadzają dziąsła i przyzębie, co prowadzi do choroby (patrz: W jaki sposób dentysta ocenia poziom higieny jamy ustnej, a jak może to zrobić pacjent? oraz „Zapalenia przyzębia”). Zalegająca płytka nazębna wywołuje reakcję zapalną, a to powoduje utratę przyczepu łącznotkankowego (czyli tej części przyzębia, która łączy ząb z dziąsłem). Recesje mogą być również związane z wadami ortodontycznymi, i predyspozycjami osobniczymi – np. z delikatnymi i cienkimi dziąsłami. W różnych grupach wiekowych zmienia się lokalizacja recesji dziąsłowych – u dzieci najczęściej dotyczy dolnych zębów siecznych („jedynki” i „dwójki”), u młodzieży górnych pierwszych zębów przedtrzonowych i trzonowych („czwórki” i „szóstki”), u osób dorosłych – całego uzębienia, a szczególnie kłów, pierwszych przedtrzonowców i trzonowców szczęki („trójki”, „czwórki” i „szóstki”) oraz siekaczy i kłów żuchwy („jedynki”, „dwójki” i „trójki”). Recesje częściej obserwuje się u mężczyzn.

Jakie są objawy?

Recesja to odsuwanie się dziąsła i kości z zęba. Powoduje to po pierwsze powstanie defektu estetycznego, szczególnie jeśli obejmuje zęby przednie. Po drugie obnażony korzeń, którego jedyną osłoną przed niekorzystnym środowiskiem jamy ustnej było dziąsło i kość, jest wystawiony na bezpośredni atak bakterii i czynników drażniących pochodzących z jamy ustnej. Jak wspominałam w artykule pt. Budowa zębów i przyzębia (w rozdziale „Budowa histologiczna zęba [czyli z jakich tkanek składa się ząb?]”) korona zęba pokryta jest szkliwem – czyli najtwardszą tkanką organizmu. Główną funkcją szkliwa jest zabezpieczenie zęba przed atakiem bakterii oraz środowiskiem jamy ustnej. Korzeń jest pozbawiony takiej ochrony. Dodatkowo jest bardziej porowaty niż szkliwo korony zęba, co ułatwia osadzanie się na nim nalotów, które zawierają w swoim składzie bakterie (patrz: W jaki sposób dentysta ocenia poziom higieny jamy ustnej, a jak może to zrobić pacjent?). Bakterie osadzające się na korzeniu mogą powodować próchnicę korzenia, co może prowadzić do rozwoju zapalenia miazgi zęba i konieczności wykonania leczenia kanałowego zęba (patrz: Leczenie kanałowe). Inny problem stanowi nadwrażliwość obnażonych zębów (więcej patrz: Nadwrażliwość zębów).

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Co można zrobić w domu, kiedy należy udać się do lekarza lub wezwać pogotowie?

W przypadku recesji w zasadzie pacjent niewiele może sam zrobić. Najlepiej udać się do lekarza dentysty i po pierwsze poprosić o instruktaż higieny jamy ustnej (ewentualnie przeczytać artykuł w serwisie dla pacjentów pt. Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów i obejrzeć film pt. Higiena jamy ustnej (ponownie zaznaczam, że przedstawiony tam schemat dotyczy tylko pacjentów o zdrowym przyzębiu lub z niezaawansowaną chorobą). W przypadku pacjentów z bardziej rozwiniętym stanem zapalnym przyzębia taki schemat szczotkowania może być nieodpowiedni i zawsze najlepiej poprosić lekarza dentystę o pokazanie metody szczotkowania odpowiedniej w Państwa warunkach. Przed wizytą warto się zastanowić nad swoimi nawykami higienicznymi. Na wizytę można wziąć swoją szczoteczkę do zębów, żeby lekarz miał możliwość oceny jej stanu (patrz: Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów [rozdział „Podstawowe zasady szczotkowania zębów”]) oraz sposobu szczotkowania zębów.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Podczas wizyty lekarz przede wszystkim ogląda zęby i dziąsła, aby ocenić ich stan. Dodatkowo odpowiednim narzędziem (tzn. zgłębnikiem) sprawdza, jaka jest struktura obnażonego zęba, aby się upewnić, że nie jest objęty próchnicą. Dodatkowo na pewno pyta o sposób szczotkowania zębów i stosowanie nitek oraz płukanek do jamy ustnej.

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie należy rozpocząć od wyeliminowania czynników uszkadzających: usunięcia kamienia i nalotów, pokazania odpowiedniej metody szczotkowania zębów, zmiany szczoteczki, jeśli jest taka potrzeba, oraz usunięcia ewentualnych kolczyków z warg czy języka. W przypadku wady zgryzu trzeba rozpocząć leczenie ortodontyczne. Istnieje kilka stopni zaawansowania recesji dziąsłowych . Najlepiej rokująca recesja klasy I oznacza, że obejmuje ona tylko dziąsło zębodołowe . Recesja II klasy dochodzi do błony śluzowej lub ją przekracza. Klasa III obejmuje recesję dochodzącą do błony śluzowej lub ją przekraczającą, z dodatkową utratą dziąsła z przestrzeni międzyzębowych – czyli utratą brodawek międzyzębowych – lub nieprawidłowe ułożenie zęba, na którym występuje recesja. Klasa IV dotyczy błony śluzowe i rozległego ubytku tkanek dziąsła i kości w przestrzeniach międzyzębowych. W klasie I i II istnieje możliwość całkowitego wyleczenia poprzez zabieg chirurgiczny. W klasie III zazwyczaj udaje się uzyskać tylko częściową poprawę. W klasie IV rokowanie nawet odnośnie do częściowego pokrycia recesji jest niepewne.

Istnieją dodatkowo dwa typy recesji – stabilna i aktywna, czyli pogłębiająca się. U osób dorosłych, u których stwierdza się recesję aktywną, zaleca się leczenie chirurgiczne. U osób poniżej 14 roku życia tę decyzję dotyczącą zabiegu chirurgicznego trzeba odroczyć. W przypadku recesji stabilnej sytuacja jest trochę inna i u młodych pacjentów uzyskuje się lepsze wyniki pokrywania recesji.

W szczególnych przypadkach chirurgiczne pokrywanie recesji należy poprzedzić leczeniem ortodontycznym

W leczeniu recesji wykonuje się kilka rodzajów zabiegów. Są to: przeszczep tkanki pobranej na przykład z podniebienia, przesunięcie płata błony śluzowej z okolicy recesji lub zastosowanie metody sterowanej regeneracji, polegające na zastosowaniu sztucznych, resorbowalnych lub nieresorbowalnych błon. W obrębie każdej z metod dostępne są różne typy zabiegów i lekarz na podstawie czynników miejscowych wybiera jego odpowiedni rodzaj. Na wybór techniki wpływają: klasa recesji i jej głębokość oraz szerokość, a także utrata brodawki międzyzębowej (klasa III i IV), zasięg recesji (tzn. ile zębów jest nią objętych), grubość i szerokość dziąsła przyczepionego , stosunek recesji do linii uśmiechu – czyli do poziomu dziąsła, które pacjent pokazuje podczas uśmiechu (ma to szczególne znaczenie, jeśli pacjent uśmiecha się dziąsłowo) oraz kształt podniebienia i grubość pokrywającej je tkanki.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Rokowanie jest uzależnione od klasy recesji. W przypadku recesji mniejszego stopnia można zatrzymać proces pogłębiania się recesji. Za pomocą zabiegu chirurgicznego w całości udaje się pokryć tylko recesje klasy I i II. W innych przypadkach pokrycie jest tylko częściowe. Najtrudniejsze jest pokrycie recesji klasy IV, które obejmują dziąsło i kość; w takich przypadkach nie można oczekiwać nawet częściowego pokrycia recesji. W najtrudniejszych sytuacjach jedyne możliwe leczenie stanowi usunięcie zęba.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Należy stosować zalecenia lekarza. Mogą być różne u różnych pacjentów, ponieważ zróżnicowane są warunki w jamie ustnej. U niektórych pacjentów wystarczy po prostu zmiana sposobu mycia zębów, u innych będzie potrzebna zupełna zmiana nawyków higienicznych.

Po zabiegu chirurgiczny lekarz na pewno zaleci wizyty kontrolne. W początkowym okresie będą to wizyty w celu oceny stanu gojenia się tkanek. Po około 1–2 tygodni usuwa się szwy, a podczas następnych wizyt ocenia postęp gojenia się tkanek i ich wygląd estetyczny. Wbrew pozorom te wizyty należą do najważniejszych. Tak jak już wcześniej wspomniałam, sprawdza się opinia, że im mniej zaawansowana jest recesja, tym większa szansa na jej wyleczenie. Niestety recesje czasami nawracają, co się wiąże z dalszym działaniem czynnika uszkadzającego oraz z „obkurczaniem” się przeszczepu. Dlatego warto regularnie zgłaszać się do dentysty, aby mógł on szybko zareagować na każdy niekorzystny stan, który może się rozwinąć.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Podstawą jest utrzymywanie prawidłowej higieny jamy ustnej, podobnie jak w przypadku prawie wszystkich chorób jamy ustnej. Wybór odpowiedniej szczoteczki i jej stosowanie w odpowiedni sposób, oraz jej wymiana po stosownym czasie pozwoli uniknąć urazu dziąsła. Rezygnacja z biżuterii wewnątrzustnej oraz podjęcie leczenia ortodontycznego (jeśli lekarz uzna, że jest konieczne), jak również regularne wizyty, podczas których lekarz oczyszcza zęby, utrudnią rozwój i postępowanie recesji. Regularne wizyty u lekarza dentysty i stosowanie wydanych przez niego zaleceń to kolejny element postępowania.

21.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta