Osoby w wieku 60 lat i więcej rzadko wskazują na dobry lub bardzo dobry stan swojego zdrowia. W 2019 r. 2,2% osób w wieku senioralnym uznało swój stan zdrowia za bardzo dobry, odpowiedź dobry wskazało 25,7% seniorów. Oznacza to poprawę tych ocen w stosunku do roku poprzedniego, kiedy to analogiczne udziały wyniosły 1,9% i 23,8%. Na długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe trwające (lub mające trwać według przewidywań) przez 6 miesięcy lub więcej uskarżało się 66,3% osób. W 2019 r. na 100 seniorów 73 chciało skorzystać z leczenia lub badania, z czego 87,9% korzystało z badania lub leczenia za każdym razem, kiedy była taka potrzeba.
Fot. Agata Grzybowska/ Agencja Gazeta
Senior w przychodni
W końcu 2019 r. w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej funkcjonowało 21 839 przychodni, 826 praktyk lekarskich oraz 3611 praktyk stomatologicznych. Zgodnie ze sprawozdawczością placówek ochrony zdrowia w 2019 r. udzielono 325,7 mln porad, w tym osobom w wieku 65 lat i więcej – 98,8 mln. Porady udzielone osobom w wieku 65 lat i więcej stanowiły 30,3% ogólnej ich liczby (w roku poprzednim było to 29,6%). Większość porad osobom starszym udzielono w miastach – 83,6 mln, podczas gdy na wsi było ich 15,2 mln.
W podstawowej opiece zdrowotnej lekarze udzieli osobom w wieku 65 lat i więcej 58,8 mln porad, tj. ponad jedną trzecią ogólnej liczby porad tego rodzaju (33,9% wobec 32,9% w roku 2018). W opiece specjalistycznej odnotowano 34,6 mln porad udzielonych osobom we wskazanym wieku, tj. 29,4% wszystkich porad specjalistycznych (o 0,5 p. proc. więcej niż rok wcześniej). Lekarze dentyści udzielili tej grupie osób 5,4 mln porad, co stanowiło 15,7% wszystkich porad stomatologicznych (15,5% w roku poprzednim).
W 2019 r. przeciętna liczba porad udzielonych w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosła 8,5 porady. Osoby w wieku 65 lat i więcej korzystały z porad częściej niż osoby młodsze. W 2019 r. osoba starsza skorzystała średnio z 14,5 porady, tj. z ponad 2-krotnie większej liczby porad niż osoby młodsze.
W strukturze porad udzielonych osobom w wieku 65 lat i więcej dominują porady w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. W 2019 r. stanowiły one 59,6% udzielonych porad ambulatoryjnych. W przypadku porad udzielonych w miastach udział ten wyniósł 53,9%, natomiast na wsi – 90,5%.
W grudniu 2019 r. w Polsce działało 156 poradni geriatrycznych, tj. o 10 więcej niż rok wcześniej. Najwięcej z nich zlokalizowanych było w województwie śląskim – 30, kolejnymi województwami pod względem liczebności tego typu placówek było województwo mazowieckie (22 poradnie) oraz małopolskie (21 poradni). Najmniej poradni geriatrycznych funkcjonowało w województwach warmińsko-mazurskim (jedynie 2 poradnie) oraz świętokrzyskim i podkarpackim (po 3 poradnie). Biorąc pod uwagę liczbę ludności w wieku senioralnym przypadającą na jedną poradnię geriatryczną można stwierdzić, że podobnie jak rok wcześniej najlepszą sytuacją charakteryzowało się województwo małopolskie, gdzie na jedną poradnię przypadło 38,2 tys. osób w wieku 60 lat i więcej. Najgorzej pod tym względem było w województwie warmińsko-mazurskim. Tam na jedną poradnię przypadało 171,3 tys. seniorów.
W 2019 r. w poradniach geriatrycznych udzielono łącznie 77,0 tys. porad lekarskich, w tym kobietom – 54,6 tys. (70,9%). Najwięcej porad odnotowano w województwie śląskim – 16,4 tys. oraz w województwie małopolskim – 15,3 tys. W dwóch województwach o najwyższej liczbie porad geriatrycznych udzielono łącznie 41,2% ich ogólnej liczby.
Senior w szpitalu
Stacjonarną opiekę zdrowotną w Polsce w 2019 r. zapewniało 890 szpitali ogólnych z liczbą łóżek wynoszącą 166 828. Liczba oddziałów geriatrycznych w ostatnich latach systematycznie rosła. W 2010 r. w Polsce było 21 oddziałów geriatrycznych w szpitalach ogólnych. Do roku 2018 liczba tych oddziałów wzrosła do 52 i w 2019 r. pozostała na tym samym poziomie.
Na koniec 2019 r. oddziały geriatryczne dysponowały 1097 łóżkami, na których w ciągu roku leczono 32,5 tys. osób. W stosunku do roku poprzedniego liczba łóżek na analizowanych oddziałach zmniejszyła się o 4,0%, podczas gdy liczba osób na nich leczonych wzrosła o 1,8%. Najwięcej oddziałów geriatrycznych zlokalizowanych było w województwie śląskim – 15 oddziałów, co stanowiło 28,8% ogólnej liczby oddziałów geriatrycznych w Polsce. Drugim pod względem liczebności oddziałów geriatrycznych województwem było mazowieckie, w którym usytuowanych było 8 z nich. W czterech województwach funkcjonowało jedynie po 1 oddziale geriatrycznym, a w województwie warmińsko-mazurskim nie było żadnego oddziału geriatrycznego.
Do oddziałów, na których ze względu na swoją specyfikę leczone są przede wszystkim osoby w wieku senioralnym, należą także oddziały długoterminowej i hospicyjno-paliatywnej stacjonarnej opieki zdrowotnej. Zalicza się do nich zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, hospicja i oddziały paliatywne. W ciągu 2019 r. zakłady te udzieliły pomocy 103,2 tys. osób, w tym 80,0 tys. osób w wieku 65 lat i więcej. W 2019 r. osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły więc 77,6% ich pacjentów. W przypadku osób w tej grupie wieku, leczenia potrzebowało 25,4 tys. mężczyzn oraz 54,7 tys. kobiet. W przeliczeniu na 10 tys. ludności w wieku 65 lat i więcej 117 pacjentów skorzystało z tej formy leczenia.
Senior w sanatorium
Seniorzy znacznie częściej niż pozostałe osoby korzystają z lecznictwa uzdrowiskowego. W 2019 r. odnotowano 412,6 tys. kuracjuszy lecznictwa uzdrowiskowego w wieku 65 lat i więcej, którzy stanowili 48,1% ogółu kuracjuszy. W stosunku do roku poprzedniego ich liczba wzrosła o 5,0%. Po odliczeniu cudzoziemców leczonych stacjonarnie, liczba kuracjuszy w wieku 65 lat i więcej ukształtowała się na poziomie 381,8 tys. Odsetek osób korzystających z uzdrowisk w populacji osób w tej grupie wieku wyniósł 5,6%, natomiast wśród osób młodszych – 1,4%.
Podobnie jak rok wcześniej, najwięcej osób w wieku 65 lat i więcej leczyło się w województwie kujawsko-pomorskim – 23,3% ogólnej ich liczby oraz zachodniopomorskim – 22,9%, najmniej zaś w województwie łódzkim – 0,2%. W trzech województwach: lubuskim, opolskim i wielkopolskim nie było zlokalizowanego żadnego zakładu uzdrowiskowego.
Większość kuracjuszy opieki uzdrowiskowej leczonych jest w trybie stacjonarnym. W 2019 r. takich pacjentów w wieku 65 lat i więcej było 382,5 tys., co stanowiło 92,7% ogólnej liczby kuracjuszy w tym wieku. W trybie ambulatoryjnym leczonych było 30,2 tys. osób w wieku 65 lat i więcej (7,3% ogólnej liczby pacjentów w tym wieku).
W 2019 r. 59,2% (wobec 60,9% w roku poprzednim) kuracjuszy w wieku 65 lat i więcej korzystało z finansowania lub dofinansowania NFZ, a 37,9% osób samodzielnie opłacało swoje leczenie (o 0,7 p. proc. więcej niż w 2018 r.). Pozostałe 2,9% seniorów korzystało z finansowania lub dofinansowania pobytu przez ZUS, KRUS, PFRON lub inne instytucje, co oznacza wzrost o 1,0 p. proc. w stosunku do roku poprzedniego.
Samopoczucie seniora
Większość seniorów ocenia ogólnie swoje zdrowie „tak sobie, ani dobrze ani źle”. W 2019 r. w ten sposób określiło swoje zdrowie 45,6% osób w wieku 60 lat i więcej (wobec 47,3% w roku poprzednim). W analizowanym roku, w porównaniu z rokiem 2018, seniorzy częściej oceniali dobrze i bardzo dobrze swój stan zdrowia. Dobrze swoje zdrowie oceniło 25,7% osób starszych, a bardzo dobrze – 2,2%, w roku poprzednim było to odpowiednio 23,8% i 1,9% seniorów.
Wśród seniorów lepiej swój stan zdrowia oceniają mężczyźni niż kobiety. Dobry lub bardzo dobry stan zdrowia według własnej oceny miało 30,5% mężczyzn i 26,1% kobiet. Znaczne różnice w samoocenie zdrowia osób w wieku 60 lat i więcej można również dostrzec biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania. Dobrze lub bardzo dobrze swoje zdrowie oceniało 30,1% mieszkańców miast oraz 24,3% mieszkańców wsi.
W 2019 r., na długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe trwające przez 6 miesięcy lub dłużej (lub przewidywane, że będą tyle trwały) uskarżało się blisko 39,2% osób w wieku 16 lat i więcej. Wśród osób w wieku senioralnym na tego rodzaju dolegliwości wskazało aż 66,3% (wobec 67,0% w roku 2018). Kobiety częściej niż mężczyźni sygnalizowały tego typu problemy (odpowiednio 68,3% i 63,5%). Natomiast biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania osób starszych można stwierdzić, że częściej takie problemy wskazywali mieszkańcy miast (67,7%) niż wsi (64,0%).
Ograniczoną zdolność wykonywania czynności z powodu problemów zdrowotnych, trwającą co najmniej ostatnie 6 miesięcy miała w 2019 r. blisko jedna czwarta mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej. Wśród osób starszych odsetek ten był prawie 2-krotnie wyższy i wyniósł 45,4%. W stosunku do roku poprzedniego odnotowano nieznaczny jego wzrost (w 2018 r. kształtował się on na poziomie 45,2%).
W 2019 r. poważnie ograniczona zdolność wykonywania czynności dotyczyła 15,2% seniorów, natomiast ograniczona, ale niezbyt poważnie – 30,2%. Brak ograniczeń wskazywało 54,6% osób w wieku senioralnym.
Lepiej swoją sprawność oceniali mężczyźni niż kobiety w wieku 60 lat i więcej. Wśród mężczyzn odsetek wskazujących na brak ograniczeń w wykonywaniu czynności wyniósł 56,1%, natomiast wśród kobiet – 53,6%.
Porównując ograniczoną zdolność wykonywania czynności wśród mieszkańców miast i wsi, zauważa się wyższy odsetek osób z poważnie ograniczoną zdolnością do wykonywania czynności wśród seniorów mieszkających w mieście (16,0%) niż na wsi (13,9%). Na wsi natomiast odsetek osób z ograniczoną, ale niezbyt poważnie zdolnością wykonywania czynności wśród seniorów w 2019 r. był wyższy (32,1%) niż w mieście (29,0%).
W 2019 r. potrzebę skorzystania z leczenia lub badania w ostatnich 12 miesiącach miało 73,4% osób w wieku 60 lat i więcej, tj. o 4,2 p. proc. więcej niż rok wcześniej. Częściej potrzebę tego typu zgłaszały kobiety (75 na 100) niż mężczyźni (71 na 100). W przypadku mieszkańców miast 74,6% osób w wieku senioralnym chciało skorzystać z leczenia lub badania, podczas gdy wśród mieszkańców wsi odsetek ten ukształtował się na poziomie 71,4%.
Osoby zgłaszające chęć skorzystania z leczenia lub badania zwykle za każdym razem miały taką możliwość. W przypadku osób w wieku senioralnym 87,9% seniorów skorzystało z badania lub leczenia za każdym razem kiedy była taka potrzeba. Zaspokojenie tych potrzeb było niezależne od miejsca zamieszkania, natomiast odnotowano niższy odsetek zaspokojenia potrzeb w zakresie leczenia lub badania wśród mężczyzn (86,9%) niż kobiet (88,6%).
Jako główną przyczynę niezaspokojonych potrzeb w zakresie badania lub leczenia wskazywana była najczęściej zbyt długa kolejka oczekujących. W 2019 r. przyczyna ta dotyczyła 40,9% osób w wieku senioralnym, które musiały zrezygnować z leczenia lub badania (w roku poprzednim było to 40,4%). Kolejnymi wskazywanymi przyczynami była chęć poczekania i sprawdzenia czy problem sam minie oraz brak środków finansowych na leczenie. Przyczyny te były wskazane przez odpowiednio 23,3% oraz 15,3% osób w wieku 60 lat i więcej.
Wydatki na leczenie seniorów
Wydatki publiczne na ochronę zdrowia obejmują wydatki Narodowego Funduszu Zdrowia, budżetu państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. W strukturze tych wydatków dominują wydatki NFZ, których udział wynosi nieco ponad 85%. Według danych ze sprawozdania finansowego NFZ koszty świadczeń zdrowotnych w 2019 r. wyniosły 89,8 mld zł i w stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 8,7 mld zł, tj. o 10,7%.
Znaczną część wydatków na opiekę zdrowotną stanowią wydatki ponoszone na rzecz osób w wieku 60 lat i więcej. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2019 r. koszty refundacji świadczeń leczenia szpitalnego osób w wieku 60 lat i więcej stanowiły 54,6% ogólnej kwoty refundacji tych świadczeń. Największy udział wydatków na refundację leczenia szpitalnego osób starszych odnotowano w województwie opolskim, gdzie wyniósł on 60,2%, a najmniejszy w województwie mazowieckim – 51,1%.
W 2019 r. najwyższe wydatki Narodowego Funduszu Zdrowia na refundację leczenia szpitalnego osób w wieku 60 lat i więcej generowały oddziały kardiologiczne i chorób wewnętrznych. Koszty te stanowiły odpowiednio 76,2% i 78,4% ogólnej kwoty refundacji świadczeń na tych oddziałach, a w odniesieniu do ogólnej wartości refundacji leczenia szpitalnego seniorów – 12,7% i 10,7%. Wartość refundacji leczenia szpitalnego na oddziale geriatrycznym ukształtowała się na poziomie 116,8 mln zł, co stanowiło 0,5% ogólnej kwoty refundacji leczenia szpitalnego osób w wieku senioralnym.
W przypadku ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych, wartość tego rodzaju świadczeń udzielonych osobom w wieku 60 lat i więcej stanowiła 47,4% ogólnej kwoty refundacji w tym zakresie. Najwyższy udział kosztów tych świadczeń obserwowany był w województwie zachodniopomorskim – 50,8%, a najniższy w województwie podkarpackim – 42,1%.
Koszty leczenia osób w wieku 60 lat i więcej w podstawowej opiece zdrowotnej, refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, generowały 37,6% ogólnej kwoty tych świadczeń. Udział wydatków na podstawową opiekę zdrowotną seniorów w ogólnej wartości tych wydatków zależny był od udziału osób starszych w populacji poszczególnych województw. Największy udział tych kosztów obserwowany był w województwie łódzkim, gdzie ukształtował się na poziomie 41,0%, najniższy w województwie wielkopolskim – 34,4%.
Środki finansowe przeznaczone na realizację świadczeń w zakresie geriatrii w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i lecznictwa szpitalnego, poniesione przez Narodowy Fundusz Zdrowia, w 2019 r. wyniosły 133,8 mln zł, z czego na szpitalną opiekę geriatryczną przeznaczono 97,0% tej kwoty. Wydatki te były znacznie zróżnicowane regionalnie. Najwięcej środków wydatkowano w województwie śląskim – 33,0 mln zł, małopolskim – 19,4 mln zł oraz mazowieckim – 14,3 mln zł. Najmniej na świadczenia geriatryczne wydatkowano w województwie pomorskim – 0,9 mln zł oraz warmińsko-mazurskim – jedynie 0,1 mln zł, które jest jedynym województwem bez szpitalnego oddziału geriatrycznego.
Na realizację świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie geriatrii, Narodowy Fundusz Zdrowia przeznaczał w 2019 r. przeciętnie 13,93 zł na 1 osobę w wieku 60 lat i więcej, najwięcej w województwie śląskim – 27,59 zł, najmniej w województwie warmińsko-mazurskim – zaledwie 41 gr.
Istotna z punktu widzenia osób starszych jest opieka hospicyjna i paliatywna. W 2019 r,. blisko 81% kosztów tego rodzaju świadczeń, refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, dotyczyło osób w wieku 60 lat i więcej. Najwięcej na jedną osobę w wieku senioralnym w zakresie opieki hospicyjnej i paliatywnej przeznaczono w województwie podkarpackim – 88,96 zł, najmniej w województwie zachodniopomorskim – 36,97 zł. Średnia ogólnokrajowa wyniosła 61,01 zł.
Wśród kosztów świadczeń z zakresu opieki hospicyjno-paliatywnej udzielonych osobom w wieku senioralnym najwyższy udział miały koszty świadczeń oddziałów medycyny paliatywnej/hospicjum stacjonarnego – 54,2% oraz hospicjum domowego – 45,3%. Porady w poradniach medycyny paliatywnej generowały 0,5% kosztów refundacji.
Według danych NFZ w 2019 r. na refundację leków dla osób w wieku senioralnym przeznaczono 5,8 mld zł, tj. ponad 61% ogółu kosztów refundacji leków w Polsce. Poziom wydatków na refundację leków dla osób w wieku 60 lat i więcej jest bezpośrednio powiązany z liczebnością tych osób w poszczególnych województwach. Najwięcej środków zostało przeznaczonych w województwie mazowieckim – 798,6 mln zł oraz śląskim – 751,5 mln zł, natomiast najmniej w województwach opolskim i lubuskim – odpowiednio 146,1 mln zł i 140,3 mln zł.
