Szacuje się, że 30% populacji w wieku 65+ wymaga opieki geriatrycznej, a każdy specjalista geriatrii może mieć pod opieką 700 podopiecznych. W Polsce, aby sprostać tym wymogom, już obecnie powinno być prawie 3 000 praktykujących geriatrów – wskazują eksperci PAN.
Fot. Adobe Stock/ carles
- Liczba osób w starszym wieku w Polsce będzie systematycznie wzrastała – w 2050 r. może wynieść nawet 12,9 mln
- Za pilne minimum należy uznać osiągnięcie co najmniej średniej europejskiej, czyli 2,5 lekarza geriatry na 100 tys. mieszkańców, czyli ok. 1 000 praktykujących geriatrów
- Proponowanym w najbliższym czasie realistycznym minimum powinna być w Polsce sieć 100–120 oddziałów geriatrycznych
- Konieczne wydaje się tworzenie kontraktowanych łóżek geriatrycznych w obrębie oddziałów internistycznych oraz przekształcanie oddziałów internistycznych w internistyczno-geriatryczne
- Za docelowy model opieki należy uznać system łączący POG z opieką szpitalną, a także z rehabilitacją geriatryczną stacjonarną i ambulatoryjną oraz z opieką środowiskową
Wyniki badania PolSenior2, a także wyniki innych badań wykazują, że system opieki zdrowotnej i społecznej w populacji senioralnej (60+) w Polsce znacznie odbiega od standardów w najbardziej rozwiniętych krajach – wskazują eksperci PAN w opracowaniu „Przygotowanie nowej polityki senioralnej w zakresie zdrowia i funkcjonowania społecznego”. Dodają, że koordynację i nadzór nad pomocą społeczną i opieką medyczną starzejącego się społeczeństwa należy uznać za jedno z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w naszym kraju.
Eksperci proponują ulokowanie zadań związanych z koordynacją polityki senioralnej na poziomie ponadministerialnym. Ich zdaniem zagwarantuje to „wielowymiarową politykę senioralną i stworzy warunki dla osiągnięcia synergicznych efektów tej polityki na wszystkich szczeblach administracji państwowej i samorządowej oraz opieki zdrowotnej”.
Starzenie się ludności Polski i braki kadrowe
W raporcie czytamy, że zgodnie z ostatnią prognozą Eurostatu liczba osób w starszym wieku w Polsce będzie systematycznie wzrastała i jest bardzo prawdopodobne, że do roku 2030 wzrośnie o blisko milion, do poziomu 10,5 mln, a w 2050 r. może wynieść 12,9 mln. Osoby te będą stanowiły wówczas około 38% ogółu ludności Polski.
Eksperci wskazali, że do najważniejszych konsekwencji zmniejszenia wielkości rodziny i zmian form życia rodzinnego należy powiększający się odsetek osób starszych pozostających w jednoosobowych gospodarstwach domowych, w których jest mniejsza możliwość samodzielnego zaspokajania potrzeb. Zdaniem autorów raportu ważnym celem polityki senioralnej powinno być również zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu, które wpływa na rozmiary nierówności w zdrowiu.
W raporcie zwrócono uwagę na niedostateczną dostępność wyszkolonej kadry niezbędnej do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych seniorów: – Lekarze POZ nie posiadają wystarczających narzędzi, czasu, a często również kompetencji do sprawowania kompleksowej opieki nad starszym pacjentem. Regularne kierowanie pacjenta do szeregu specjalistów nie zapewnia odpowiedniej opieki (długi czas oczekiwania, segmentacja leczenia, brak koordynacji). Oddziały specjalistyczne kardiologii, neurologii, a nawet chorób wewnętrznych nie zapewniają całościowej opieki nad starszym pacjentem. W systemie opieki zaczyna brakować lekarzy chorób wewnętrznych z powodu stworzenia możliwości kształcenia w wąskim zakresie z pominięciem tej podstawowej specjalizacji. Tzw. „mapy zdrowotne” nie uwzględniają starszego pacjenta z wielochorobowością.
Wśród najważniejszych problemów geriatrii wymieniono niedostateczne finansowanie, brak wystarczającej liczby personelu i placówek świadczących usługi medyczne i pielęgniarsko-opiekuńcze, a także brak systemu wsparcia opiekunów rodzinnych osób starszych, których praca odciąża niedofinansowane i niewydolne instytucje.
Eksperci PAN w kwestii monitorowania stanu zdrowia i uwarunkowań społecznych w populacji senioralnej rekomendują integrację wyników badań prowadzonych u starszych mieszkańców Polski przez główne polskie instytucje państwowe, rządowe i publiczne; powtarzanie projektu typu PolSenior i PolSenior2 co 10 lat; realizację badania wzdłużnego (follow-up) nie później niż 5 lat od zakończenia projektu głównego, np. PolSenior2, na tej samej próbie badawczej; wyznaczenie stałych źródeł finansowania analiz i badań epidemiologicznych na co najmniej 20 lat; przeprowadzenie interwencji edukacyjnych, organizacyjnych i zdrowotnych w populacji seniorów w Polsce na poziomie powiatów.
Eksperci zalecają również zwiększenie roli władz samorządowych w organizowaniu dostosowanych do potrzeb i możliwości osób starszych usług społecznych. Powinny one obejmować m.in. tworzenie, z wykorzystaniem istniejących już zakładów opiekuńczo-leczniczych (ZOL) i domów pomocy społecznej (DPS), ogólnopolskiego systemu opieki długoterminowej (domowej i instytucjonalnej). Eksperci zalecają także stworzenie, dzięki zaangażowaniu podmiotów polityki rynku pracy oraz polityki oświatowej, możliwości kontynuowania pracy zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego. Ich zdaniem konieczne jest także dążenie do dostosowywania warunków mieszkaniowych i warunków zamieszkiwania do potrzeb osoby starszej.
Rekomendowane zmiany w organizacji opieki zdrowotnej i społecznej oraz ich integracji
Według ekspertów należy stworzyć system łączący opiekę podstawową (geriatra lub lekarz rodzinny z solidnym wykształceniem geriatrycznym – podstawowa opieka geriatryczna – POG) z opieką szpitalną (oddział geriatryczny lub internistyczno-geriatryczny, oddział lub pododdział rehabilitacji geriatrycznej, szpital dzienny, hospitalizacja domowa) i rehabilitacją geriatryczną stacjonarną i ambulatoryjną oraz z opieką środowiskową.
Wskazują również na konieczność uzupełnienia braków kadrowych: – Szacuje się, że 30% populacji w wieku 65+ wymaga opieki geriatrycznej, a każdy specjalista geriatrii może mieć pod opieką 700 podopiecznych. W Polsce, aby sprostać tym wymogom, już obecnie powinno być prawie 3 000 praktykujących geriatrów, a w najbliższej przyszłości ok. 4 500 lekarzy pracujących w tej specjalności. Za pilne minimum należy uznać osiągnięcie co najmniej średniej europejskiej, czyli 2,5 lekarza geriatry na 100 tys. mieszkańców, czyli około 1 000 praktykujących geriatrów.
W raporcie zaznaczono również, że konieczne jest stworzenie sieci oddziałów geriatrycznych w skali odpowiadającej rzeczywistym potrzebom: – Proponowanym w najbliższym czasie realistycznym minimum powinna być w Polsce sieć 100–120 oddziałów geriatrycznych. Oddziały powinny realizować hospitalizacje zarówno „ostre” i planowe, jak również hospitalizacje jednodniowe. W celu poprawy dostępności świadczeń geriatrycznych konieczne wydaje się tworzenie kontraktowanych łóżek geriatrycznych w obrębie oddziałów internistycznych oraz przekształcenia oddziałów internistycznych w internistyczno-geriatryczne (z kontraktem geriatrycznym).
Eksperci zalecają również stworzenie systemu Centrów Opieki Senioralnej (COS), z którymi ściśle współpracować będą oddziały geriatryczne. Zadaniem COS będzie prowadzenie opieki dziennej i domowej oraz koordynowanie pomocy społecznej z medyczną (minimum jedno COS w każdym powiecie).
Działanie Podstawowej Opieki Geriatrycznej i Centrów Opieki Senioralnej
Eksperci wskazują, że przy gwałtownie rosnącej liczbie seniorów konsultacje specjalistyczne będą z konieczności musiały być realizowane o wiele rzadziej niż obecnie i wskazane będzie wypracowanie algorytmu potrzeb konsultacyjnych z danym specjalistą. Dodają, że oddział geriatryczny powinien realizować diagnostykę i leczenie z zakresu chorób wewnętrznych, neurologii, psychiatrii i rehabilitacji – podobnie jak w przypadku POZ, ograniczy to liczbę realizowanych konsultacji.
W dokumencie przypomniano, że zgodnie z Ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. „O realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych” (Dz.U. 2019 poz. 1818), od stycznia 2020 r. mogą działać Centra Usług Społecznych. Zdaniem ekspertów w obrębie COS wskazane jest tworzenie Poradni Podstawowej Opieki Geriatrycznej: – Lekarz geriatra pracujący w POZ miałby pod opieką seniorów (optymalnie 75+), sprawując opiekę łączącą POZ i ambulatoryjną opiekę specjalistyczną (AOS). Umożliwiłoby to skuteczniejsze i tańsze dla systemu leczenie seniorów w jednym miejscu. COS powinny umożliwiać wszechstronną diagnostykę (laboratorium biochemiczne, RTG, TK, USG, EKG metodą Holtera). Centra powinny zapewniać specjalistyczną opiekę ambulatoryjną. Umożliwi to diagnozowanie problemów zdrowotnych seniorów w jednym miejscu. (…) Podopieczni COS powinni podlegać corocznym okresowym badaniom z uwzględnieniem COG, w celu wczesnego wykrywania typowych problemów geriatrycznych.
Zdaniem ekspertów konieczne są także działania edukacyjne, m.in. kampania informująca o stopniowo zwiększającym się odsetku osób w wieku podeszłym w naszym społeczeństwie. Ich zdaniem osoby w młodszym wieku muszą być odpowiednio przygotowane na podjęcie trudu opieki nad osobnami starszymi. W raporcie wskazano, że jednym z najważniejszych elementów edukacji prozdrowotnej w starszym wieku jest promocja regularnej aktywności fizycznej.
Eksperci zaznaczają, że opieka geriatryczna powinna być rozwijana równolegle w zakresie wyspecjalizowanej opieki ambulatoryjnej i szpitalnej. – Za docelowy model opieki należy uznać system łączący POG z opieką szpitalną, a także z rehabilitacją geriatryczną stacjonarną i ambulatoryjną oraz z opieką środowiskową. System opieki geriatrycznej powinien dążyć do modelu, w którym osoba starsza i niepełnosprawna po pobycie w szpitalu (na oddziale geriatrycznym lub innym) zostałaby objęta rehabilitacją geriatryczną, a następnie optymalnie powróciła do swojego środowiska domowego. Jeśli pacjent wymaga pomocy w codziennych czynnościach, należy zapewnić mu możliwie pełną dostępność usług pracowników pomocy społecznej, pielęgniarki rodzinnej i systematycznych zajęć rehabilitacyjnych – czytamy w raporcie.
Oddziały szpitalne powinny ściśle współpracować z ambulatoryjnymi COS prowadzącymi opiekę dzienną, domową oraz koordynującymi pomoc społeczną z opieką zdrowotną. – Centra prowadziłyby Dzienne Domy Opieki Medycznej, Geriatryczny Zespół Opieki Domowej oraz rehabilitację geriatryczną, a ich podopiecznymi byliby seniorzy w wieku 75+ oraz ewentualnie młodsi ze stwierdzoną wielochorobowością i niepełnosprawnością. Taka organizacja umożliwi również optymalizację farmakoterapii u osób starszych, właściwą organizację i promocję szczepień w populacji senioralnej oraz systematyczną edukację zdrowotną seniorów i ich rodzin. Za sprawne realizowanie opieki medycznej i socjalnej nad osobami starszymi niepełnosprawnymi odpowiedzialni będą koordynatorzy – podsumowują eksperci.
Policy briefs
Projekt pt. „Ocena wybranych elementów systemu zdrowia w Polsce w oparciu o dowody naukowe i dobre praktyki innych krajów – Polskie Zdrowie 2.0” powstał z inicjatywy Komitetu Zdrowia Publicznego PAN, który działa w ramach Wydziału V Nauk Medycznych Akademii. Naukowcy z Komitetu zaproponowali i koordynują działania w projekcie, ale grupa autorów zaangażowanych w Polskie Zdrowie 2.0 jest dużo większa.
Projekt stawia sobie za cel edukację i upowszechnianie nauki. Główną grupę docelową stanowią polscy politycy i osoby zajmujące się zdrowiem. Ekspertom zależy także na dotarciu do szerokiej opinii publicznej i dziennikarzy. Sama inicjatywa realizowana jest w okresie przedwyborczego przygotowywania programów dotyczących systemu ochrony zdrowia w Polsce przez główne podmioty polityczne. Autorzy liczą na wykorzystanie ich wiedzy w programach dotyczących polityki zdrowotnej w kraju.
Do przygotowania policy briefs zaproszono 64 polskich ekspertów – naukowców i doświadczonych praktyków, uczestników Systemu Opieki Zdrowia (SOZ) w Polsce.
Pełna treść opracowania „Przygotowanie nowej polityki senioralnej w zakresie zdrowia i funkcjonowania społecznego” dostępna jest na stronie PAN.
