W 2022 r. koszty refundacji świadczeń leczenia szpitalnego osób w wieku 60 lat i więcej stanowiły 55,4% ogólnej kwoty refundacji tych świadczeń. Najwyższe wydatki generowały oddziały kardiologiczne i chorób wewnętrznych – czytamy w analizie statystycznej GUS.
Fot. Adobe Stock
- Na koniec 2022 r. liczba osób w wieku 60 lat i więcej wyniosła 9,8 mln i w stosunku do roku poprzedniego zwiększyła się o 0,7%
- W 2060 r. w Polsce ma mieszkać 11,9 mln osób starszych, tj. o 21% więcej niż w 2022 r., stanowiąc 38,3% ogółu ludności
- Osoba starsza skorzystała średnio z 13,9 porady w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, tj. z prawie 2-krotnie większej liczby porad niż osoby poniżej 65. roku życia
- W grudniu 2022 r. w Polsce działały 164 poradnie geriatryczne (o 8 więcej niż rok wcześniej), w których udzielono łącznie 75,4 tys. porad lekarskich
- Koszty leczenia osób w wieku 60 lat i więcej w podstawowej opiece zdrowotnej, refundowane przez NFZ, generowały 38,7% ogólnej kwoty tego typu świadczeń
- Na refundację leków aptecznych dla osób w wieku 60 lat i więcej przeznaczono 6,2 mld zł, tj. ponad 61% ogółu kosztów refundacji leków w Polsce
Poniżej prezentujemy fragment opracowania GUS „Sytuacja osób starszych w Polsce w 2022 r.”:
Liczba i struktura ludności w wieku 60 lat i więcej
W 2022 r. obserwowano kontynuację procesu starzenia się ludności w Polsce. Na koniec 2022 r. liczba osób w wieku 60 lat i więcej wyniosła 9,8 mln i w stosunku do roku poprzedniego zwiększyła się o 0,7%. Udział osób starszych w populacji mieszkańców Polski osiągnął poziom 25,9%, co oznacza wzrost o 0,2 p. proc. w porównaniu do roku poprzedniego.
Wskaźnik obciążenia demograficznego osobami starszymi wzrósł do poziomu 29,9 z 28,9 w roku poprzednim. Wskaźnik ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ukształtował się na poziomie 39,0, podczas gdy rok wcześniej wynosił 38,1. Według prognozy demograficznej w perspektywie do roku 2060 spodziewany jest stały wzrost liczby ludności w wieku senioralnym. W 2060 r. w Polsce ma mieszkać 11,9 mln osób starszych, tj. o 21,0% więcej niż w 2022 r., stanowiąc 38,3% ogółu ludności.
W 2022 r. najliczniejszą grupę seniorów stanowiły osoby w wieku 65–69 lat. Ich udział w ogólnej liczbie osób starszych wyniósł 25,7%. W poprzednich latach dominowała ich najmłodsza grupa, tj. osoby w wieku 60–64 lata. Nadal najmniej liczną grupę stanowiły osoby w wieku 80–84 lata oraz 85 lat i więcej. W obu przypadkach ich udział ukształtował się na poziomie 8,2%.
Wśród seniorów, podobnie jak w całej populacji, przeważają kobiety. Udział kobiet w zbiorowości osób starszych w 2022 r. wyniósł 58,1%. W grupie osób w wieku 60 lat i więcej na 100 mężczyzn przypadało 139 kobiet.
Wygaszanie epidemii COVID-19 spowodowało spadek współczynnika zgonów wśród seniorów i wzrost przeciętnego dalszego trwania życia. W Polsce w 2022 r. zmarło 388,1 tys. osób w wieku 60 lat i więcej. Odsetek zgonów tych osób w ogólnej liczbie zgonów wyniósł 86,5%. W porównaniu z rokiem poprzednim, liczba zgonów osób starszych spadła o 13,9%, a udział zgonów osób w wieku senioralnym w ogólnej liczbie zgonów zmniejszył się o 0,2 p. proc. Współczynnik zgonów w populacji osób w wieku 60 lat i więcej ukształtował się na poziomie 39,8, co oznacza znaczny spadek w stosunku do roku poprzedniego, kiedy to osiągnął szczytową wartość – 46,4.
W 2022 r. przewidywane przeciętne dalsze trwanie życia noworodka płci męskiej wynosiło 73,4 roku, natomiast płci żeńskiej – 81,1 roku. W przypadku kobiet było to o 1,4 roku więcej niż rok wcześniej, natomiast mężczyzn – o 1,7 roku więcej. Mężczyzna w wieku 60 lat w 2022 r. miał przed sobą 18,7 roku życia, tj. o 1,4 roku więcej niż mężczyzna, który wiek ten osiągnął w roku 2021. W przypadku kobiet w tym wieku przewidywana przeciętna długość dalszego życia wyniosła 23,6 roku, co oznacza wzrost o 1,2 roku w porównaniu z 2021 r.
Ambulatoryjna opieka zdrowotna
Ambulatoryjna opieka zdrowotna obejmuje świadczenia udzielane w zakresie porad lekarskich podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz porad stomatologicznych, w przychodniach i w ramach praktyk lekarskich.
W końcu 2022 r. w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej funkcjonowało 22 601 przychodni, 629 praktyk lekarskich oraz 2849 praktyk stomatologicznych. Zgodnie ze sprawozdawczością placówek ochrony zdrowia w 2022 r. udzielono 330,8 mln porad, w tym osobom w wieku 65 lat i więcej – 101,1 mln. Porady udzielone osobom w wieku 65 lat i więcej stanowiły 30,5% ogólnej ich liczby (w roku poprzednim było to 30,9%). Większość porad osobom starszym udzielono w miastach – 86,3 mln, podczas gdy na wsi było ich 14,8 mln. Wynika to z większej dostępności placówek w mieście niż na wsi.
W podstawowej opiece zdrowotnej lekarze udzieli osobom w wieku 65 lat i więcej 59,8 mln porad, tj. ponad jedną trzecią ogólnej liczby porad tego rodzaju (33,9% wobec 34,7% w roku 2021). W opiece specjalistycznej odnotowano 36,0 mln porad udzielonych osobom we wskazanym wieku, tj. 29,6% wszystkich porad specjalistycznych (w poprzednim roku 29,3%). Lekarze dentyści udzielili tej grupie osób 5,3 mln porad, co stanowiło 15,9% wszystkich porad stomatologicznych (16,1% w roku poprzednim).
W 2022 r. przeciętna liczba porad udzielonych w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosła 8,7 porady. Osoby w wieku 65 lat i więcej korzystały z porad częściej niż osoby młodsze. W 2022 r. osoba starsza skorzystała średnio z 13,9 porady, tj. z prawie 2-krotnie większej liczby porad niż osoby w grupie wieku 0–64 lata.
W strukturze porad udzielonych osobom starszym dominowały porady z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. W 2022 r. stanowiły one 59,1% udzielonych seniorom porad ambulatoryjnych. W przypadku porad udzielonych w miastach udział ten wyniósł 53,9%, natomiast na wsi – 89,7%.
W grudniu 2022 r. w Polsce działały 164 poradnie geriatryczne, tj. o 8 więcej niż rok wcześniej. Najwięcej z nich zlokalizowanych było w województwie śląskim – 32, kolejnymi województwami pod względem liczebności tego typu placówek były województwo małopolskie (21 poradni) oraz mazowieckie (19 poradni). Najmniej poradni geriatrycznych funkcjonowało w województwach lubuskim, podkarpackim, warmińsko-mazurskim oraz świętokrzyskim (po 3 poradnie). Biorąc pod uwagę liczbę ludności w wieku senioralnym przypadającą na jedną poradnię geriatryczną, można stwierdzić, że najlepszą sytuacją w dostępie do tych poradni charakteryzowało się województwo podlaskie oraz śląskie – po 37,5 tys. seniorów na 1 poradnię geriatryczną i łódzkie – 37,7 tys., najgorszą zaś podkarpackie – 172,2 tys.
W 2022 r. w poradniach geriatrycznych udzielono łącznie 75,4 tys. porad lekarskich, w tym kobietom – 53,2 tys. (70,6%). Najwięcej porad odnotowano w województwie śląskim – 12,1 tys. oraz w województwie małopolskim – 10,7 tys. W dwóch województwach o najwyższej liczbie porad geriatrycznych udzielono łącznie 30,3% ich ogólnej liczby.
Stacjonarna i uzdrowiskowa opieka zdrowotna
Stacjonarną opiekę zdrowotną w Polsce w 2022 r. zapewniało 896 szpitali ogólnych z liczbą łóżek wynoszącą 1641551. W opiece stacjonarnej oddziałami szpitalnymi zapewniającymi kompleksową opiekę medyczną i usługi pielęgniarskie osobom starszym są oddziały geriatryczne. Liczba tych oddziałów do 2018 r. systematycznie rosła. W 2010 r. w Polsce było 21 oddziałów geriatrycznych w szpitalach ogólnych. W 2018 r. i 2019 r. liczba tych oddziałów ukształtowała się na poziomie 52, a w 2020 r. spadła do poziomu 51 i na tym poziomie pozostała w roku 2021. W 2022 r. liczba oddziałów znacznie wzrosła i ukształtowała się na poziomie 62.
Na koniec 2022 r. oddziały geriatryczne dysponowały 1228 łóżkami, na których w ciągu roku leczono 27,5 tys. osób. W stosunku do roku poprzedniego liczba łóżek na analizowanych oddziałach wzrosła o 17,2%, a liczba leczonych osób o 29,2%. Najwięcej oddziałów geriatrycznych zlokalizowanych było w województwie śląskim – 13 oddziałów, co stanowiło 21,0% ogólnej liczby oddziałów geriatrycznych w Polsce. Drugim pod względem liczebności oddziałów geriatrycznych województwem było małopolskie, w którym usytuowanych było 9 z nich. W trzech województwach – warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim funkcjonowało jedynie po 1 oddziale geriatrycznym.
Do oddziałów, na których ze względu na swoją specyfikę leczone są przede wszystkim osoby w wieku senioralnym należą także oddziały długoterminowej i hospicyjno-paliatywnej stacjonarnej opieki zdrowotnej. Zalicza się do nich zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, hospicja i oddziały paliatywne. Na koniec 2022 r. w placówkach tych przebywało 36 788 osób, z czego w wieku 61 lat i więcej było 31 598 osób, tj. 85,9%. Największą liczbę pacjentów stanowiły osoby w wieku 80 lat i więcej – 16 712 osób, tj. 45,4% ogólnej liczby pacjentów. Analizując strukturę pacjentów według płci, należy zauważyć, iż dominują kobiety. Wśród ogółu pacjentów ich odsetek osiągnął poziom 64,8%, natomiast wśród osób starszych 69,1%.
Seniorzy częściej niż młodsze osoby korzystają z lecznictwa uzdrowiskowego. W 2022 r. odnotowano 447,8 tys. kuracjuszy lecznictwa uzdrowiskowego w wieku 65 lat i więcej, którzy stanowili 54,6% ogółu kuracjuszy. Z uwagi na dalsze odchodzenie od stosowania ograniczeń spowodowanych epidemią COVID-19 nastąpił wzrost liczby kuracjuszy o 45,1% w stosunku do roku 2021. Po odliczeniu cudzoziemców leczonych stacjonarnie, liczba kuracjuszy w wieku 65 lat i więcej ukształtowała się na poziomie 421,5 tys. Odsetek osób korzystających z uzdrowisk w populacji osób starszych wyniósł 5,8%, natomiast wśród osób młodszych – 1,2%.
Najwięcej osób w wieku 65 lat i więcej leczyło się w województwie kujawsko-pomorskim – 23,4% oraz zachodniopomorskim – 21,8% ogólnej ich liczby, najmniej zaś w województwie łódzkim – 0,2%. W trzech województwach: lubuskim, opolskim oraz wielkopolskim nie było zlokalizowanego żadnego zakładu uzdrowiskowego.
Większość kuracjuszy opieki uzdrowiskowej leczonych jest w trybie stacjonarnym. W 2022 r. takich pacjentów w wieku 65 lat i więcej było 415,2 tys., co stanowiło 92,7% ogólnej liczby kuracjuszy w tym wieku. W trybie ambulatoryjnym leczonych było 32,6 tys. osób w wieku 65 lat i więcej (7,3% ogólnej liczby pacjentów w tym wieku).
W 2022 r. 58,2% (wobec 61,3% w roku poprzednim) kuracjuszy w wieku 65 lat i więcej korzystało z finansowania lub dofinansowania NFZ, a 32,1% osób samodzielnie opłacało swoje leczenie (o 3,1 p. proc. mniej niż w 2021 r.). Pozostałe 9,7% seniorów korzystało z finansowania lub dofinansowania pobytu przez ZUS, KRUS, PFRON lub inne instytucje, co oznacza wzrost o 6,2 p. proc. w stosunku do roku poprzedniego.
Wydatki publiczne na ochronę zdrowia
Wydatki publiczne na ochronę zdrowia obejmują wydatki Narodowego Funduszu Zdrowia, budżetu państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. W strukturze tych wydatków dominują wydatki NFZ. Według danych ze sprawozdania finansowego NFZ koszty świadczeń zdrowotnych w 2022 r. wyniosły 126,9 mld zł i w stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 13,6 mld zł, tj. o 12,0%.
Znaczną część wydatków na opiekę zdrowotną stanowią wydatki ponoszone na rzecz osób w wieku 60 lat i więcej. W strukturze kosztów świadczeń zdrowotnych najwyższy udział mają koszty leczenia szpitalnego. Według danych NFZ w 2022 r. koszty refundacji świadczeń leczenia szpitalnego osób w wieku 60 lat i więcej stanowiły 55,4% ogólnej kwoty refundacji tych świadczeń. Najwyższy udział wydatków na refundację leczenia szpitalnego osób starszych odnotowano w województwie lubuskim, w którym wyniósł on 63,1%, a najniższy w województwie mazowieckim – 50,8%.
W 2022 r. najwyższe wydatki NFZ na refundację leczenia szpitalnego osób w wieku 60 lat i więcej generowały oddziały kardiologiczne i chorób wewnętrznych. Koszty te stanowiły odpowiednio 77,6% i 78,9% ogólnej kwoty refundacji świadczeń na tych oddziałach, a w odniesieniu do ogólnej wartości refundacji leczenia szpitalnego seniorów – 13,4% i 9,7%. Wartość refundacji leczenia szpitalnego osób starszych na oddziale geriatrycznym ukształtowała się na poziomie 165,1 mln zł, co stanowiło 0,5% ogólnej kwoty refundacji leczenia szpitalnego osób w wieku senioralnym.
Wartość ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych udzielonych osobom w wieku 60 lat i więcej stanowiła 48,6% ogólnej kwoty refundacji tego typu świadczeń. Najwyższy udział kosztów tych świadczeń obserwowany był w województwie łódzkim – 52,1%, a najniższy w województwie podkarpackim – 43,5%.
Koszty leczenia osób w wieku 60 lat i więcej w podstawowej opiece zdrowotnej, refundowane przez NFZ, generowały 38,7% ogólnej kwoty tego typu świadczeń. Największy udział tych kosztów obserwowany był w województwie świętokrzyskim, w którym ukształtował się na poziomie 42,5%, najniższy w województwie wielkopolskim – 35,8%.
Środki finansowe przeznaczone na realizację świadczeń w zakresie geriatrii w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i lecznictwa szpitalnego, poniesione przez NFZ, w 2022 r. wyniosły 204,8 mln zł, z czego na szpitalną opiekę geriatryczną przeznaczono 96,9% tej kwoty. Wydatki te były znacznie zróżnicowane regionalnie. Najwięcej środków wydatkowano w województwie małopolskim – 48,3 mln zł oraz śląskim – 41,3 mln zł. Najmniej na świadczenia geriatryczne wydatkowano w województwie warmińsko-mazurskim – jedynie 1,2 mln zł.
Na realizację świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie geriatrii, NFZ wydatkował w 2022 r. przeciętnie 20,99 zł na 1 mieszkańca w wieku 60 lat i więcej, najwięcej w województwie małopolskim – 59,36 zł, najmniej w województwie warmińsko-mazurskim – zaledwie 3,35 zł.
W przypadku osób starszych istotna jest opieka hospicyjna i paliatywna. W 2022 r. 81,3% kosztów tego rodzaju świadczeń, refundowanych przez NFZ, dotyczyło osób w wieku 60 lat i więcej. Przeciętnie na jedną osobę w wieku 60 lat i więcej NFZ wydatkował 88,54 zł. Najwięcej środków na ten cel przeznaczono w województwie opolskim – 124,42 zł, najmniej w województwie łódzkim – 58,05 zł.
Wśród kosztów świadczeń z zakresu opieki hospicyjno-paliatywnej udzielonych osobom w wieku senioralnym najwyższy udział miały koszty świadczeń w oddziałach medycyny paliatywnej/hospicjum stacjonarnym – 54,9% oraz w hospicjum domowym – 44,8%. Porady w poradniach medycyny paliatywnej generowały 0,3% kosztów refundacji.
Według danych NFZ w 2022 r. na refundację leków aptecznych dla osób w wieku 60 lat i więcej przeznaczono 6,2 mld zł, tj. ponad 61% ogółu kosztów refundacji leków w Polsce. Wielkość wydatków na refundację leków osobom w tej grupie wieku jest zróżnicowana przestrzennie i bezpośrednio powiązana z wielkością populacji osób starszych w poszczególnych województwach. Najwięcej środków na ten cel zostało przeznaczonych w województwie mazowieckim – 858,6 mln zł oraz śląskim – 781,3 mln zł, natomiast najmniej w województwach lubuskim i opolskim – odpowiednio 148,7 mln zł i 153,1 mln zł.
