Opis badania
Zdjęcia rentgenowskie należą do najstarszych, stosowanych już od ponad 100 lat, metod obrazowania wewnętrznych struktur organizmu człowieka. Promienie rentgenowskie przenikają przez tkanki, ale w poszczególnych strukturach są różnie pochłaniane i dają zróżnicowany obraz na ekranie lub kliszy. Badanie rentgenowskie (RTG) przeprowadza się za pomocą specjalnego aparatu, którym robi się zdjęcia przy odpowiednim ułożeniu głowy pacjenta. Najczęściej wykonuje się projekcje przednio-tylną i boczną. W celu uwidocznienia trudniej dostępnych ścian oczodołu wykonuje się niekiedy projekcje specjalne (m.in. Caldwella – potyliczno-czołowa w diagnostyce zapaleń zatok i złamań oczodołu oraz Watersa – potyliczno-bródkowa, szczególnie przydatna w obrazowaniu zatoki szczękowej i złamań dolnej ściany oczodołu). Całość badania trwa zwykle nie dłużej niż 15 minut. Badanie RTG wskazane jest także w diagnostyce dróg łzowych odpływowych. Zdjęcie wykonuje się po podaniu kontrastu do dróg łzowych.
Jak się przygotować do badania?
Badanie nie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania, ale należy usunąć sztuczną szczękę, biżuterię, aparat słuchowy oraz wszystkie metalowe przedmioty, np. spinki. Podczas ekspozycji konieczne jest unieruchomienie i utrzymanie właściwej pozycji przez kilka-, kilkanaście sekund. Jeśli chory cierpi z powodu bólu po urazie, wskazane jest podanie środków przeciwbólowych.
Przed wykonaniem badania dróg łzowych z kontrastem należy wykonać próbę uczuleniową.
Wskazania do badania
Obecnie w diagnostyce okulistycznej RTG oczodołu zastąpione zostało przez tomografię komputerową (TK) i rezonans magnetyczny (MR), ale niekiedy się je wykonuje, np. jeżeli nie ma dostępu lub istnieją przeciwwskazaniach do tych metod.
Głównym wskazaniem do RTG oczodołu są zmiany pourazowe (złamania), obecność ciał obcych w gałce ocznej i oczodole, zwapnień w gałce ocznej (siatkówczak) i oczodole (np. żylaki). Badanie to zleca się także w przypadku stanów zapalnych oczodołu w celu rozpoznania zapalenia zatok.
Innym ważnym wskazaniem jest zapalenie woreczka łzowego i podejrzenie niedrożności dróg łzowych.
Przeciwwskazania
U kobiet w ciąży badanie RTG powinno się wykonywać tylko w razie absolutnej konieczności. Kobietom w wieku reprodukcyjnym oraz dzieciom należy zakładać osłony chroniące narządy rozrodcze. Przed badaniem kobiety podpisują oświadczenie, że nie są w ciąży. Jeśli to możliwe, badania powinny być wykonywane w pierwszej połowie cyklu miesiączkowego.
Możliwe sytuacje/powikłania w trakcie badania lub po badaniu
Dawka promieniowania jest tak mała, że nie powinna wywoływać żadnych negatywnych skutków. Poza tym badanie nie powoduje powikłań, chyba że wystąpi uczulenie na kontrast.
Podstawowa interpretacja wyniku/oceniane parametry
Badanie pozwala przede wszystkim na ocenę zaburzeń integralności układu kostnego oczodołu (pęknięcia, złamania, przemieszczenia fragmentów kostnych). Można też dzięki niemu wykryć ciała obce, zwłaszcza metaliczne i dobrze pochłaniające promieniowanie, niektóre zaburzenia tkanek miękkich, guzy, zwapnienia, przemieszczenia gałki ocznej (wytrzeszcz, zapadnięcie). Zwykle ocenia się także stan zatok przynosowych.
Badanie dróg łzowych wskazuje na stan woreczka łzowego (powiększenie, rozdęcie) oraz drożność kanału nosowo-łzowego (kontrast przechodzi, lub nie, do jamy nosowej). Wynik badania ocenia lekarz radiolog, ale często wymaga on konsultacji z okulistą. Oceniając, porównuje się stan oka chorego i zdrowego.
Wyniki prawidłowe nie wykazują zmian kostnych, ciał obcych, przemieszczeń gałki ocznej, zwapnień ani nieprawidłowego wysycenia poszczególnych tkanek.
Wyniki nieprawidłowe mogą wskazywać na wyżej wymienione patologie, ale też mogą być skutkiem złej jakości technicznej zdjęcia, artefaktów itd. Prawidłowa technika wykonania zdjęć jest konieczna nie tylko do prawidłowej oceny wyników, ale także pozwala uniknąć niepotrzebnego napromieniowania pacjenta przy powtarzaniu badania.
Jakie stany występujące po badaniu powinny skłonić do kontaktu z lekarzem?
Po badaniu nie występują działania niepożądane. Wyjątkiem jest uczulenie na kontrast przy badaniu dróg łzowych. Pojawia się wtedy miejscowy odczyn na skórze w okolicy woreczka łzowego i obrzęk błony śluzowej nosa. Ze względu na niewielką ilość kontrastu, który nie przedostaje się do krążenia, zwykle nie występuje reakcja ogólna.
