Czy ryzyko wystąpienia powikłań u rodzących i ich dzieci zwiększa się w sobotę i niedzielę? Występowanie tzw. efektu końca tygodnia przeanalizowali badacze z Wielkiej Brytanii.
Fot. george ruiz, flickr.com, lic. CC BY 2.0
W latach 70. ubiegłego stulecia zaobserwowano (badania m.in. w Wielkiej Brytanii, USA i Australii) występowanie tzw. efektu końca tygodnia (weekend effect), polegającego na pogorszeniu wskaźników położniczych i noworodkowych u kobiet i ich dzieci, przyjętych i/lub rodzących w ostatnie 2 dni tygodnia. Zjawisko to wskazywało na obniżoną (niedostateczną) jakość opieki zdrowotnej w oddziałach położniczych w tych dniach.
Od tamtej pory nastąpił ogromny postęp w opiece perinatalnej, choć w 2007 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w swoim biuletynie wskazała (dostrzegając problem w skali globalnej) na niedostateczną dostępność i nieodpowiednią jakość 24-godzinnej opieki w oddziałach położniczych.
Badacze z Wielkiej Brytanii ponownie zainteresowali się tym tematem i prześledzili losy matek oraz ich dzieci w zależności od dnia tygodnia przyjęcia matki do szpitala lub dnia tygodnia porodu. Analizowano 7 zmiennych: 3 u matek, w tym pęknięcie krocza 3. i 4. stopnia, zakażenie połogowe, nagłe, ponowne przyjęcie do szpitala w czasie pierwszych 3 dni po porodzie, niezależnie od przyczyny, oraz 4 u dzieci, w tym zgon poporodowy w szpitalu, uraz noworodka, wybrane zakażenia u noworodka oraz ponowne przyjęcie na oddział w ciągu pierwszych 3 dni po porodzie, niezależnie od przyczyny.
Dane pochodziły z angielskiego systemu opieki zdrowotnej (NHS) i obejmowały wszystkie przyjęcia i porody od 1 kwietnia 2010 roku do końca marca 2012 roku. W tym okresie przyjęto na oddziały położnicze 1 332 835 kobiet w ciąży, które urodziły 1 349 599 dzieci.
Najczęściej spotykanym powikłaniem było pęknięcie krocza (3,0%), najrzadziej powtórne przyjęcie matki (0,2%). Rozkład porodów w poszczególnych dniach tygodnia nie był regularny, najczęściej porody odbywały się w czwartki, najrzadziej w niedziele (odpowiednio 15% i 12%). Przeciętnie, w każdym z końcowych dni tygodnia przyjmowano na oddział o 21% mniej kobiet niż w pozostałe dni (160 400 vs 202 400), jednak gdy pominięto przypadki elektywnego cięcia cesarskiego różnica ta zmalała do 11%.
Stwierdzono statystycznie istotne różnice w 4 analizowanych parametrach, z których każdy związany jest z niższym standardem opieki nad matką i jej dzieckiem w trakcie weekendu. Największe różnice zaobserwowano w śmiertelności okołoporodowej (poród w weekend vs poród w dzień powszedni; skorygowany iloraz szans [adjusted odd ratio – aOR]: 1,07, 95% przedział ufności [confidence interval – CI]: 1,02–1,13), częstości zakażenia połogowego (aOR: 1,06; 95% CI: 1,01–1,11) oraz urazu u noworodka (aOR: 1,06; 95% CI: 1,02–1,09).
Ponadto wykazano, że w porównaniu z wtorkiem (arbitralnie wybranym dniem tygodnia), we wszystkie inne dni stwierdzono 10 przypadków statystycznie istotnej różnicy, które dotyczyły 4 analizowanych parametrów, w tym najwięcej (5) śmiertelności okołoporodowej, która była wyższa we wszystkie dni tygodnia z wyjątkiem poniedziałku.
Na podstawie otrzymanych wyników badacze szacują, że gdyby śmiertelność okołoporodowa była utrzymana przez cały tydzień na poziomie wtorku, każdego roku udałoby się uniknąć 770 zgonów noworodków (spośród ogólnej liczby 4500/675 000 urodzeń). Podobnie jest w przypadku zakażenia połogowego – utrzymanie częstości zakażenia na poziomie referencyjnego dnia pozwoliłoby ograniczyć liczbę zakażeń o 470 przypadków (spośród całkowitej liczby 5569 zakażeń występujących u 666 400 kobiet).
W dyskusji autorzy badania dokonali omówienia silnych i słabych stron swojego projektu oraz podjęli próbę wyjaśnienia, co wpływa na pogorszenie wskaźników położniczych i noworodkowych u kobiet przyjętych lub rodzących w ostatnie 2 dni tygodnia. Poruszyli m.in. aspekty organizacyjne opieki nad rodzącymi w dni weekendowe, dostępność do systemu zdrowotnego oraz wyspecjalizowanej kadry lekarskiej. Badacze postulują przeprowadzenie podobnych analiz w innych specjalnościach medycznych.
Omawiane wyniki dotyczące systemu zdrowotnego w Anglii nie mogą być odnoszone do krajów o innej organizacji pracy służby zdrowia. Jednak zbadanie, czy również w Polsce istnieje „efekt weekendowy” byłoby bardzo interesujące.
