Wirus zika – nowe globalne zagrożenie?

Jak cytować: Rymer W., Wroczyńska A., Nahorski W.L.: Wirus zika – nowe globalne zagrożenie? Med. Prakt., 2016; 2: 114–116

Jak jest przenoszony wirus zika?

Wirus zika, tak jak wirus żółtej gorączki i wirus dengi, należy do rodziny Flaviviridae. Do zakażenia dochodzi przez ukłucia komarów z rodzaju Aedes (ryc.). Zakażenia wirusem zika najczęściej przebiegają łagodnie, natomiast istotnym problemem jest obecnie szybkie tempo rozprzestrzeniania się wirusa w wielu krajach gorących stref klimatycznych oraz możliwość teratogennego oddziaływania na płód w razie zakażenia podczas ciąży. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała obecną sytuację epidemiologiczną zakażeń zika i ich powikłań za szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego na świecie (decyzja z dn. 01.02.2016).

Komar Aedes egypti. Fot. James Gathany, CDC / Wikimedia Commons

Gdzie występują zakażenia wirusem zika?

Wirus ten został po raz pierwszy zidentyfikowany w 1947 roku w Ugandzie u małp, a nazwa wirusa pochodzi od lasu Zika w tym kraju. W 1954 roku potwierdzono występowanie zakażeń u ludzi w Nigerii. W drugiej połowie XX wieku sporadycznie rozpoznawano zachorowania o łagodnym przebiegu wywołane wirusem zika w Azji Południowo-Wschodniej.
W ciągu ostatnich kilkunastu lat odnotowano kilka epidemii zika na wyspach Oceanu Spokojnego. W 2013 roku epidemia o niespotykanej dotąd skali wystąpiła w Polinezji Francuskiej. Wówczas na niektórych wyspach tego państwa zakażenia dotknęły do 70% mieszkańców. Obecnie choroba rozprzestrzenia się w niepokojąco szybkim tempie w Ameryce Południowej i Środkowej. Obszar występowania w dużej mierze pokrywa się z obszarem występowania dengi, żółtej gorączki i gorączki chikungunya, które są przenoszone przez te same gatunki komarów. W Ameryce Południowej pierwsze zakażenia zika potwierdzono w Brazylii w 2015 roku, co powiązano z możliwością zawleczenia wirusa przez bezobjawowych podróżnych z zakażeniem zika, odwiedzających ten kraj w związku z Mistrzostwami Świata w Piłce Nożnej w 2014 roku.

Jaki jest przebieg kliniczny zakażeń wirusem zika, jak się je rozpoznaje i leczy?

Okres wylęgania choroby wynosi 2–7 dni. Tylko u co czwartej osoby zakażonej występują objawy chorobowe, do których należą: niewielki wzrost temperatury ciała, zapalenie spojówek, ból głowy i stawów oraz osutka plamisto-grudkowa. Przebieg choroby jest zwykle łagodny, do powikłań dochodzi niezwykle rzadko.
Rozpoznanie opiera się głównie na obrazie klinicznym. W celu potwierdzenia zakażenia można wykonać badanie PCR w okresie wiremii (pierwsze 3–5 dni od wystąpienia objawów choroby). Od około 5. dnia choroby pojawiają się we krwi swoiste przeciwciała, jednak diagnostyka serologiczna może być trudna ze względu na występowanie reakcji krzyżowych.
Leczenie ma charakter wyłącznie objawowy. Zwykle dochodzi do samoistnego ustąpienia objawów bez powikłań. Opisywano jednak zwiększoną częstość występowania zespołu Guillaina i Barrégo w okresie zwiększonej zapadalności na chorobę zika na wyspach Polinezji Francuskiej, ale bezpośredni związek między zakażeniem a tym zespołem nie został jeszcze ostatecznie potwierdzony.

Czy zakażenie wirusem zika podczas ciąży wiąże się z występowaniem wad płodu?

Pod koniec listopada 2015 roku brazylijskie Ministerstwo Zdrowia zwróciło uwagę na wzrastającą liczbę urodzeń dzieci z małogłowiem w północnych regionach tego kraju. W całym 2015 roku odnotowano w tym kraju blisko 4000 przypadków mikrocefalii, podczas gdy przeciętnie liczba ta nie przekracza 170 rocznie. Obecność wirusa zika potwierdzono w płynie owodniowym i łożysku u matek dzieci z tą wadą wrodzoną, jak również w mózgach płodów i noworodków. Wysnuto podejrzenie związku między patologią płodu a zakażeniem wirusem zika u ciężarnej.
Prowadzone aktualnie w Brazylii badania potwierdzają ten związek przyczynowo-skutkowy oraz wskazują na to, że największe ryzyko wystąpienia wad u płodu występuje, gdy do zakażenia dochodzi w I trymestrze ciąży. Nadal nie wiadomo, jak duże jest ryzyko wystąpienia wad wrodzonych oraz jakie są czynniki ryzyka i następstwa wystąpienia mikrocefalii. W styczniu 2015 roku na Hawajach rozpoznano pierwszy miejscowy przypadek małogłowia u noworodka, którego matka spędziła pierwsze miesiące ciąży w Brazylii.

Czy możliwe są inne drogi zakażenia wirusem zika?

Poza zakażeniem poprzez wektory możliwa jest również transmisja wertykalna, gdy do zakażenia kobiety dojdzie tuż przed porodem. Trwają badania w celu ustalenia, czy jest możliwe zakażenie przezłożyskowe. Nie wykazano transmisji wirusa poprzez karmienie piersią. Opisano jeden przypadek transmisji krwiopochodnej i 2 przypadki zakażenia drogą seksualną.

Czy istnieje ryzyko zakażenia wirusem zika w Polsce?

W związku z klimatem i warunkami środowiskowymi ryzyko transmisji wirusa zika w Polsce jest znikome. Nie stwierdzono jak dotąd przypadku zachorowania w naszym kraju. Natomiast zakażenie tym wirusem należy uwzględniać w diagnostyce różnicowej u chorych z gorączką po powrocie z krajów występowania choroby zika (tab.).

Należy pamiętać, że niektóre regiony tych państw to miejsca zagrożone malarią, która może przebiegać u nieodpornych podróżnych w sposób zagrażający życiu, dlatego też diagnostyka w kierunku malarii powinna być zawsze priorytetem w takich sytuacjach.
Potencjalnie zakażenia przenoszone przez komary z rodzaju Aedes mogą się rozprzestrzeniać w niektórych, południowych częściach Europy i na terenie Stanów Zjednoczonych.

Jakie powinny być zalecenia dla podróżujących związane z obecnym zagrożeniem chorobą zika?

W związku z obecną sytuacją epidemiologiczną oraz podejrzeniem ryzyka małogłowia związanego z zakażeniem wirusem zika – CDC odradza ciężarnym podróż do regionów występowania wirusa (lista państw zagrożonych: http://www.cdc. gov/zika). Jeśli kobieta w ciąży wraca z takiego regionu, powinna poinformować o tym swojego ginekologa, by uwzględnił ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u płodu.
Wszystkim podróżującym WHO zaleca unikanie ukłuć przez komary poprzez staranne stosowanie środków ochrony osobistej przed owadami, tj. repelentów, ochronnej odzieży, moskitier i zabezpieczenie wnętrz pomieszczeń. W profilaktyce należy uwzględnić to, że komary z rodzaju Aedes są aktywne przede wszystkim w dzień i występują zarówno na terenach wiejskich, w lasach tropikalnych, jak i w miastach.
Nie istnieje szczepionka przeciwko zika. Szacuje się, że opracowanie takiej szczepionki zajmie co najmniej 3–5 lat.