Co to jest żółta gorączka?
Żółta gorączka, historycznie zwana też żółtą febrą, jest groźną tropikalną chorobą zakaźną wywoływaną przez zawierający RNA wirus żółtej gorączki (Flavivirus) z rodziny Flaviviridae. Choroba może przebiegać pod różnymi postaciami klinicznymi - od łagodnych, nieswoistych objawów grypopodobnych do ciężkiej gorączki krwotocznej, kończącej się śmiercią 50% chorych. Nazwa „żółta gorączka” pochodzi od żółtaczki, objawu, który występuje u części chorych. Wyróżnia się dwie postacie ekologiczne żółtej gorączki: miejską, w której rezerwuarem patogenów jest człowiek, a wektorem komar Aedes aegypti oraz klasyczną postać leśną, w której rezerwuarem wirusów są małpy, a wektorami komary z rodzaju Haemagogus, Sabethes oraz Aedes.
Żółta gorączka występuje endemicznie w strefie tropikalnej i subtropikalnej Afryki Subsaharyjskiej oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Należy do grupy poważnych chorób wirusowych określanych jako „gorączki krwotoczne”.
W jaki sposób dochodzi do zachorowania na żółtą gorączkę?
Żółta gorączka jest chorobą wektorową. Przenosi się za pośrednictwem ukłucia przez zakażone komary z rodzajów Aedes, Haemagogus oraz Sabethes. Rezerwuarem choroby są ludzie i małpy. Choroba przenosi się także za pośrednictwem karmienia piersią. Możliwe są, choć rzadkie, zakażenia krwiopochodne (zakłucia) oraz za pośrednictwem przetaczanej krwi. Okres wylęgania żółtej gorączki jest krótki i waha się od 3 do 6 dni.
W jaki sposób wirusy wywołują żółtą gorączkę?
Po przedostaniu się do wnętrza organizmu wirusy żółtej gorączki rozprzestrzeniają się w układzie chłonnym, wątrobie i śledzionie oraz atakują krwinki białe, komórki układu krwiotwórczego i siateczkowo-śródbłonkowego, głównie monocyty i makrofagi. Wirus najbardziej uszkadza wątrobę, nerki i serce. Skutkiem zapalenia wątroby może być wewnątrzwątrobowy zastój żółci (cholestaza) i zaburzenia krzepnięcia. Wirusy żółtej gorączki można wykryć we krwi obwodowej, śledzionie, węzłach chłonnych, nerkach, płucach oraz, o ile dojdzie do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, także w płynie mózgowo-rdzeniowym. Zakażenie wirusem żółtej gorączki wiąże się z silnym odczynem gorączkowym i immunosupresją. Leukopenia, czyli zmniejszona liczba krwinek białych, oraz małopłytkowość należą do typowych nieprawidłowości hematologicznych towarzyszących żółtej gorączce.
Jak często i gdzie występuje żółta gorączka?
Żółta gorączka występuje w Polsce sporadycznie, jedynie jako choroba przywleczona. Jest bardzo prawdopodobne, że liczba przypadków choroby będzie zwiększała się w związku z rozwojem ruchu turystycznego i napływem imigrantów z krajów trzeciego świata.
Jak się objawia się żółta gorączka?
Okres wylęgania żółtej gorączki jest krótki (3-6 dni). Początek choroby jest nagły i niecharakterystyczny: występuje złe samopoczucie, gorączka narastająca do 40°C, dreszcze i silne bóle głowy oraz mięśni. Akcja serca jest charakterystycznie zwolniona lub tylko nieznacznie przyspieszona. Wstępną fazę żółtej gorączki określa się jako ostrą.
Jeżeli choroba przebiega łagodnie, co zdarza się najczęściej, wówczas jej przebieg jest jednofazowy. Objawy ustępują po kilku dniach (3-4 dniach), a przebycie zakażenia pozostawia odporność na całe życie.
W ciężkiej postaci żółtej gorączki, która rozwija się u około 15% chorych, tradycyjnie wyróżnia się 3 okresy choroby: początkowy ostry okres objawów ogólnych, następnie krótki (1-2 dni) okres przejściowej, pozornej poprawy z normalizacją temperatury ciała oraz okres toksyczny. Po okresie przejściowej poprawy gorączka wraca, zwykle towarzyszy jej zwolniona akcja serca i żółtaczka, a w ciężkich przypadkach również objawy zaburzeń krzepnięcia, takie jak wybroczyny i wylewy widoczne na błonach śluzowych, krwawe wymioty, krwawienia do przewodu pokarmowego i narządów wewnętrznych. Wystąpienie objawów skazy krwotocznej rokuje źle. Może dojść do rozwoju niewydolności nerek, która objawia się wydalaniem niewielkiej ilości moczu, a nawet śpiączki mocznicowej.
Ciężkie przypadki żółtej gorączki mogą prowadzić do zgonu w przebiegu śpiączki i/lub krwawienia do przewodu pokarmowego. Śmiertelność sięga 50%. Do zgonu dochodzi najczęściej 7.-10. dnia w objawach niewydolności wielonarządowej. Może wystąpić żółtaczka, rzadko wysypka. Ciężki przebieg choroby dotyczy przede wszystkim małych dzieci i osób starszych. Ciężki przebieg dotyczy ponadto chorych z zaburzeniami odporności (zakażeni HIV, pacjenci po przeszczepieniu narządów). Typowe nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych obejmują leukopenię, małopłytkowość, hiperbilirubinemię i zwiększoną aktywność aminotransferaz.
Jakie powikłania może powodować żółta gorączka?
Objawy kliniczne żółtej gorączki najczęściej ustępują samoistnie w ciągu kilku dni bez pozostawienia następstw. Do najczęstszych powikłań należą zaburzenia krzepnięcia, które wynikają z charakterystycznej dla zakażenia małopłytkowości oraz uszkodzenia naczyń krwionośnych. Występuje ryzyko krwawień do przewodu pokarmowego i krwotoków wewnętrznych. U części chorych mogą wystąpić ciężkie powikłania, takie jak zapalenie mięśnia sercowego, niewydolność nerek, zespół ostrej niewydolności oddechowej, zespół wykrzepiania śródnaczyniowego (DIC), rozpad mięśni poprzecznie prążkowanych oraz wtórne zakażenia bakteryjne i grzybicze.
Jak leczy się żółtą gorączkę?
Leczenie żółtej gorączki z powodu braku skutecznych leków przeciwwirusowych polega na terapii podtrzymującej (wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i zaburzeń krzepnięcia) i objawowej (leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe).
Jak lekarz stawia diagnozę żółtej gorączki?
Podejrzenie żółtej gorączki można wysunąć na podstawie wywiadu - warunkiem zakażenia jest pobyt osoby nieszczepionej przeciwko żółtej gorączce w strefie endemicznego występowania choroby. Do objawów klinicznych, które mogą naprowadzić na właściwe rozpoznanie należą: wysoka gorączka, silne bóle mięśni, zwłaszcza pleców, i żółtaczka. Jeżeli chory ma typowe wyniki badań krwi (leukopenia z małopłytkowością oraz towarzyszącą hiperbilirubinemią i miernie zwiększoną aktywnością aminotransferaz), to należy wziąć pod uwagę żółtą gorączkę. Podstawą rozpoznania żółtej gorączki jest wykrycie wirusa żółtej gorączki we krwi i innych materiałach biologicznych metodą hodowli lub PCR. Pośrednim dowodem jest wykrycie swoistych przeciwciał metodą ELISA lub lepiej stwierdzenie serokonwersji lub przynajmniej 4-krotnego wzrostu miana swoistych przeciwciał.
Czy jest możliwe całkowite wyleczenie?
Całkowite wyleczenie żółtej gorączki jest możliwe. Objawy kliniczne choroby ustępują najczęściej samoistnie w ciągu kilku dni, jedynie w rzadkich przypadkach dochodzi do ciężkiego przebiegu choroby i rozwoju powikłań. Przechorowanie pozostawia trwałą odporność.
Co robić w przypadku wystąpienia żółtej gorączki?
W przypadku podejrzenia żółtej gorączki należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza. Samodzielnie można doraźnie zastosować leczenie objawowe łagodzące gorączkę (leki przeciwgorączkowe, np. paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne). Zdecydowana większość chorych na żółtą gorączkę wymaga leczenia szpitalnego. Chociaż żółta gorączka występuje w Polsce bardzo rzadko, nieszczepione osoby wyjeżdżające w rejony endemiczne są narażone na realne ryzyko zakażenia.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Jeżeli żółta gorączka przebiegała łagodnie, zwykle wymaga jedynie oszczędzającego trybu życia do czasu powrotu dobrego samopoczucia. W rzadkich przypadkach ciężkich powikłań powrót do pełni zdrowia może wymagać długotrwałej rehabilitacji.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na żółtą gorączkę?
Profilaktyka żółtej gorączki polega na szczepieniach ochronnych oraz zapobieganiu ukąszeniom przez komary, które przenoszą chorobę. Szczepionki przeciwko żółtej gorączce zawierają żywy, atenuowany wirus żółtej gorączki. Pojedyncza dawka uodparnia na okres 10 lat. Szczepienie przeciwko żółtej gorączce jest jedynym szczepieniem obowiązkowym w medycynie podróży. Okazanie Międzynarodowego Świadectwa Szczepień („żółtej międzynarodowej książeczki szczepień”), stanowi warunek wjazdu do wielu krajów, w których choroba ta występuje endemicznie. Zapobieganie ukąszeniom przez komary obejmuje unikanie pobytu na terenach zwiększonego ryzyka ukąszeń w okresie największej aktywności komarów (od zmierzchu do świtu), gdy prawdopodobieństwo ukąszenia jest największe. W razie pobytu na terenie występowania komarów w okresie ich aktywności (od zmierzchu do świtu) ważne jest możliwie szczelne osłonięcie skóry za pomocą odpowiedniego ubrania z długimi rękawami i nogawkami, założenie wysokich skarpet naciągniętych na nogawki, butów z wysoką cholewką i czapki z daszkiem lub kapelusza, które chronią przed ukąszeniami. Wskazane jest także stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających komary, najlepiej zawierających DEET lub permetrynę, które należy rozpylać na ubranie i odsłoniętą skórę, z wyjątkiem twarzy. Permetrynę stosuje się tylko na ubranie. W rejonach endemicznego występowania żółtej gorączki w Afryce, Ameryce Środkowej i Południowej konieczne jest stosowanie moskitier i siatek w oknach wszystkich pomieszczeń.
