Ostra porfiria przerywana to choroba metaboliczna spowodowana niedoborem enzymu syntazy hydroksymetylobilanu (HMBS). Może nie powodować objawów lub powodować napady, podczas których występują nagłe objawy, z których najbardziej charakterystyczny jest silny, rozlany, nawracający kolkowy ból brzucha.
Porfiria – co to za choroba?
Porfirie to choroby spowodowane zmniejszeniem lub brakiem aktywności enzymów, które biorą udział w metabolizmie hemu, co prowadzi do nadmiernego gromadzenia się w organizmie substancji zwanych porfirynami lub ich prekursorów.
Co to jest ostra porfiria przerywana?
Jest najczęściej występującą na świecie ostrą porfirią, jest spowodowana niedoborem syntazy hydroksymetylobilanu (HMBS). W Europie częstość występowania przypadków z objawami wynosi 1–2/100 000 (w Polsce ok. 1,5/100 000).
Objawy porfirii ostrej przerywanej
W zależności od rodzaju podłoża genetycznego i związanego z tym rodzaju mutacji przebieg porfirii może być bezobjawowy lub powodować napadowe występowanie objawów. Do wystąpienia napadu choroby dochodzi najczęściej między 15. a 45. rż. Postać z objawami częściej występuje u kobiet (z powodu hormonalnych czynników wyzwalających).
Objawy występują napadowo i są wywoływane przez czynniki, takie jak:
- stosowanie leku uznanego za przeciwwskazany w porfirii,
- kontakt z chemikaliami (farby, lakiery, rozpuszczalniki),
- zmiany hormonalne występujące w cyklu miesiączkowym, w ciąży lub wywołane leczeniem hormonalnym,
- spożycie alkoholu,
- palenie tytoniu (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne),
- używanie narkotyków,
- ostre lub przewlekłe zakażenie (szczególnie wirusowe),
- głodzenie lub przewlekłe niedobory kaloryczne,
- zaburzenie rytmu dobowego,
- intensywny wysiłek fizyczny,
- silny stres.
Do objawów należą:
- silny, rozlany, napadowy, nawracający kolkowy ból brzucha, zwykle towarzyszą mu nudności i wymioty oraz przyspieszona akcja serca i nadciśnienie tętnicze,
- zaparcie i zaburzenia oddawania moczu,
- zaburzenia rytmu serca,
- wzrost temperatury ciała,
- nadmierna potliwość i drżenia,
- zaburzenia czucia, początkowo dotyczące dłoni i stóp, obejmujących większe obszary ciała, oraz do znacznego osłabienia mięśni i nasilających się niedowładów kończyn górnych i dolnych (szczególnie w odcinkach bliższych),
- w niektórych przypadkach dołączają się objawy psychiczne, tj. objawy depresji, zaburzeń osobowości, bezsenność, omamy wzrokowe i słuchowe, a nawet śpiączka,
- rzadko występują objawy ostrej psychozy.
Bardzo rzadko napad porfirii przebiega bez bólu, wyłącznie z zaburzeniami psychicznymi (zachowania, nastroju, pamięci) i neurologicznymi (osłabienie mięśni, zaburzenia czucia).
W miarę trwania napadu, jeśli nie zastosuje się właściwego leczenia, objawy się nasilają. Mogą wystąpić porażenie wiotkie czterokończynowe, niewydolność oddechowa wskutek porażenia mięśni oddechowych, trudności w połykaniu, zaburzenia świadomości (do śpiączki włącznie), napad drgawek i nagłe zatrzymanie krążenia.
U chorych z jawną postacią najczęściej występuje tylko kilka napadów w życiu. Przebieg nawrotowy, z napadami nawet co 7–10 dni występuje bardzo rzadko.
Diagnoza porfirii ostrej przerywanej
W diagnostykę porfirii ostrej przerywanej stosuje się badania laboratoryjne krwi (m.in. morfologię krwi, badanie stężenia kreatyniny, sodu, magnezu, enzymów wątrobowych), a także oznaczenie porfiryn w moczu, krwi i w kale. Kluczowym badaniem jest badanie genetyczne, które umożliwia określenie mutacji i ostateczne potwierdzenie rozpoznania oraz poznanie drogi dziedziczenia choroby w rodzinie.
W Polsce jedynym ośrodkiem prowadzącym kompleksową diagnostykę porfirii jest Klinika Zaburzeń Hemostazy i Chorób Wewnętrznych wraz z Pracownią Genetyki Hemostazy i Porfirii Zakładu Hemostazy i Chorób Metabolicznych Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, która jest jedynym w Polsce (stan na czerwiec 2021 r.).
Metody leczenia porfirii ostrej przerywanej
Napad porfirii o ciężkim przebiegu jest stanem zagrożenia życia i wymaga hospitalizacji, z monitorowaniem tętna, ciśnienia tętniczego, stanu neurologicznego, bilansu płynów oraz stężeń elektrolitów i kreatyniny w surowicy. Podczas leczenia szpitalnego choremu podaje się leki przerywające napad (m.in. glukozę, heminę), a także eliminuje wszystkie czynniki mogące wywołać napad. Ponadto stosuje się leczenie objawowe i wspomagające, w zależności od dolegliwości, które ma pacjent.
Porfiria ostra przerywana – zapobieganie napadom
- Chory powinien ściśle przestrzegać zaleceń dotyczących diety, trybu życia i przyjmowanych leków oraz wyeliminować narażenie na inne czynniki wywołujące napad (porfirynogenne). Stosowanie leków uznanych za sprzyjające występowaniu napadów (porfirynogenne) dopuszcza się tylko wtedy, gdy korzyści przewyższają ryzyko wystąpienia napadu. W takim przypadku konieczna jest obserwacja chorego (w celu wczesnego rozpoznania napadu).
- W przypadku częstych napadów lekarz może zalecić profilaktyczne podawanie argininianu hemu.
- U kobiet z zaostrzeniami przedmiesiączkowymi lekarz może zalecić stosowanie tabletek hormonalnych w celu zahamowania cyklu miesiączkowego. Skuteczność tych metod jest jednak bardzo zmienna.
- W maju 2021 r. giwosyran, który można stosować w celu zapobiegania napadom ostrej porfirii wątrobowej u chorych >12. rż. z nawracającymi napadami, został wpisany na listę leków o wysokim poziomie innowacyjności finansowanych z Funduszu Medycznego i stał się dostępny dla chorych spełniających kryteria kwalifikacyjne w ramach programu lekowego.
