Uraz to uszkodzenie tkanek, pewnego obszaru ciała, przez działanie określonego czynnika zewnętrznego (na przykład mechanicznego, termicznego, chemicznego, elektrycznego). W wyniku urazu powstaje obrażenie.
Pourazowe uszkodzenia narządu ruchu wywołane urazami mechanicznymi dzieli się, ze względu na rodzaj, stopień i umiejscowienie zmian na:
- zamknięte obrażenia tkanek miękkich (stłuczenia)
- rany
- skręcenia
- zwichnięcia
- złamania.
Zaburzenia metaboliczne po urazie
Uraz powoduje podrażnienie receptorów bólowych (w skórze, tkance podskórnej, mięśniach, stawach, okostnej). Sygnał podrażnienia przesyłany jest włóknami czuciowymi do podwzgórza. W ten sposób wyzwalany jest ból uszkodzeniowy, który następnie przechodzi w ból zapalny. Uszkodzenie tkanek powoduje miejscową reakcję zapalną, wywołując lokalny obrzęk i wzrost przepuszczalności śródbłonka. Miejscowo dochodzi też do uwolnienia mediatorów zapalnych (cytokin, leukotrienów, tumor necrosis factor, histaminy, serotoniny, prostaglandyny), które zwiększają ból w okolicy urazu.
Reakcja autonomiczna
Układ sympatyczno-nadnerczowy zostaje pobudzony bezpośrednio po urazie - z zakończeń nerwowych uwalniane są aminy katecholowe (adrenalina i noradrenalina). To pobudza receptory adrenergiczne układu naczyniowo-sercowego i w efekcie dochodzi do przyspieszenia akcji serca, zwiększenia jego rzutu, rozszerzenia mięśni szkieletowych, a zwężenia naczyń skórnych. Ten mechanizm ma utrzymać prawidłowe ukrwienie mózgu i mięśni, co jest szczególnie istotne przy bardziej nasilonych urazach.
Odpowiedź endokrynna
Kolejnym elementem reakcji organizmu na stres jest stymulacja przedniej części przysadki, która wydziela hormon adrenokortykotropowy (ACTH). ACTH drogą krwiobiegu dostaje się do komórek kory nadnerczy i pobudza je do wydzielania glukokortykoidów, odgrywających główną rolę w adaptacji organizmu do stresu.
Odpowiedź parakrynna
Wiele cytokin, szczególnie IL-1, IL-6 i TNF, pośredniczy, przynajmniej częściowo, w odpowiedzi na różne bodźce nocyceptywne. Stymulują one między innymi produkcję glukokortykoidów przez korę nadnerczy. Największą rolę odgrywa IL-6. Jest ona uwalniana około 60 minut po urazie, a jej podwyższone stężenie we krwi obwodowej występuje do 48 godzin.
Odpowiedź metaboliczna na uraz
Celem odpowiedzi metabolicznej na uraz, jest uruchomienie własnych źródeł energii, dowóz substratów energetycznych i budulcowych do procesu gojenia ran. Zmiany metaboliczne prowadzą ostatecznie do katabolizmu - jego efektem jest zmniejszenie bólu, zatrzymanie jonu sodowego i wody w organizmie, wzrost stężenia glukozy we krwi. Następnie dochodzi do rozpadu tłuszczów, wzrostu stężenia ciał ketonowych. Z kolei następuje rozpad białek, utrata azotu z moczem oraz aktywacja układu immunologicznego.
Gojenie złamań
Wyróżnia się poszczególne fazy gojenia złamań:
- Okres I, trwający około 3 dni. Po złamaniu, pomiędzy odłamami tworzy się krwiak będący efektem uszkodzenia naczyń. Jest to początkowo krwiak niezorganizowany, w którym dochodzi do procesów o charakterze zapalnym.
- Okres II, to faza organizacji krwiaka. Trwa on około 10 dni. Dochodzi wtedy do przekrwienia biernego. Z końców odłamów kostnych wyługowuje się wapń, dochodzi do wzrostu poziomu fosfatazy zasadowej. Zaczynają powstawać, odtwarzać się pierwsze naczynia krwionośne.
- Okres III, trwający około 10-15 dni, to okres metaplazji komórkowej. Z komórek multipotencjalnych powstają pierwsze komórki chrzęstne oraz osteoblasty. W okolicy złamania występuje odczyn zasadowy. Stopniowo dochodzi do uwapnienia osteoidu i chrząstki pierwotnej. Tworzy się tak zwana tkanka przedkostna.
- Okres IV charakteryzuje się powstawaniem kostniny pierwotnej. W przebudowywanym miejscu złamania powstaje kość splotowata, o bezładnym ułożeniu beleczek kostnych. Ten okres trwa 35-70 dni.
- Okres V, to końcowa faza przebudowy złamania, kiedy do przebudowy tkanki kostnawej (czyli niepełnowartościowej) w tkankę kostną, czyli powstaje ostateczny zrost kostny. Tworzy się wtedy regularny układ beleczek kostnych, które formują się odpowiednio pod wpływem obciążeń statycznych i dynamicznych. Kość zostaje przebudowana.
Istnieją czynniki regulujące proces zrostu kostnego. Są to czynniki miejscowe i ogólnoustrojowe. Do tych pierwszych zaliczamy: warunki anatomiczne przed złamaniem, szkody powstałe na skutek urazu oraz działalność np. chirurgiczna związana z leczeniem. Do czynników ogólnoustrojowych zaliczamy wiek chorego i jego stan biologiczny - stan organizmu człowieka (gospodarka mineralna, hormonalna, kwasowo-zasadowa, zdrowie, współistniejące choroby np. cukrzyca, miażdżyca, zakażenie).
