Zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym

Co to jest płyn mózgowo-rdzeniowy?

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest jałową, wodnistą cieczą w której zanurzony jest ośrodkowy układ nerwowy, mózg i rdzeń kręgowy. Płyn mózgowo-rdzeniowy fizjologicznie wypełnia przestrzeń podpajęczynówkową, układ komorowy oraz kanał rdzenia kręgowego. Organizm dorosłego człowieka zawiera około 135-150 ml płynu. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest stale wytwarzany w splotach naczyniówkowych i wyściółce układu komorowego mózgu w ilości około 500 ml na dobę oraz krąży dążąc do ziarnistości pajęczynówki gdzie ulega wchłonięciu. Po drodze przechodzi kolejno z komór bocznych mózgu przez otwory międzykomorowe do komory trzeciej, następnie wodociągiem mózgu dostaje się do komory czwartej. Dalej przez otwory komory czwartej płyn mózgowo-rdzeniowy przepływa do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego przestrzeni podpajęczynówkowej, a w niewielkiej ilości do kanału środkowego rdzenia kręgowego. Ostatnim etapem krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego jest jego wchłonięcie do układu żylnego mózgowia, które odbywa się głównie w ziarnistościach pajęczynówki.

Jak wygląda i jaki skład ma prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy?

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest wytwarzany z osocza krwi i składa się z tych samych składników co osocze lecz w zmienionych proporcjach. Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy jest jałowy, bezbarwny i przejrzysty - przypomina czystą wodę. Jego zmętnienie sugeruje stan zapalny lub krwawienie (płyn ksantochromiczny czyli żółtawy). Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy składa się w ponad 99% z wody, ponadto zawiera elektrolity, z których najważniejsze są sód, potas i chlorki, małą liczbę białych jednojądrzastych ciałek krwi (maksymalnie 5 w 1 mm3), białka pochodzące z osocza krwi w niewielkim stężeniu (do 40-45 mg na 100 ml, głównie albuminy) oraz glukozę w stężeniu odpowiadającym około 2/3 jej stężenia w osoczu. Fizjologicznie w płynie mózgowo-rdzeniowym nie występują wielojądrzaste białe ciałka krwi (neutrofile).

Jakim badaniom poddaje się rutynowo płyn mózgowo-rdzeniowy?

Rutynowe badania diagnostyczne płynu mózgowo-rdzeniowego przypominają badanie ogólne moczu. Oznacza się liczbę i rodzaj komórek w milimetrze sześciennym (limfocyty, monocyty, granulocyty), stężenie sodu, potasu, chlorków, białka oraz glukozy. Przy podejrzenie infekcji bakteryjnej ośrodkowego układu nerwowego z płynu mózgowo-rdzeniowego można wykonać preparat bezpośredni barwiony metodą Grama jak też wykonać posiew. Tradycyjnie wykonuje się różnorodne odczyny globulinowe takie jak odczyn Pandiego czy Nonne-Apelta, które zgodnie z nazwą służą wykryciu globulin - prawidłowo w płynie mózgowo-rdzeniowym dominują albuminy, a odczyny globulinowe dają wynik ujemny. W razie potrzeby płyn mózgowo-rdzeniowy można poddać innym badaniom: elektroforezie, wykrywać antygeny np. grzybów Aspergillus, Cryptococcus, odczyny kiłowe (VRDL), swoiste przeciwciała np. przeciwko krętkom Borrelia burgorferi (neuroborelioza) lub pierwotniakom Toxoplasma gondii (toksoplazmoza mózgu).

Czy można odróżnić krwawienie podpajęczynówkowe od zanieczyszczenia krwią płynu mózgowo-rdzeniowego w czasie nakłucia lędźwiowego?

Tak, jest to możliwe. Celem zróżnicowania prawdziwego skrwawienia płynu mózgowo-rdzeniowego od podbarwienia krwią spowodowanego przez uszkodzenie naczyń podczas nakłucia lędźwiowego należy porównać wynik badania płynu pobranego na początki i na koniec punkcji. Wzrastająca liczba erytrocytów w kolejnych porcjach płynu przemawia za krwawieniem do przestrzeni podpajęczynówkowej, natomiast jej spadek za urazem naczynia podczas punkcji.

Jak wygląda płyn przebiegu ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?

Zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym zależą od rodzaju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W klasycznym ropnym zapaleniu opon, które jest najczęściej wywołane przez bakterie takie jak dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), dwoinka zapalenia opon (Neisseria meningitidis) czy pałeczka hemofilna (Haemphilus influenzae), rzadziej inne ropne bakterie, płyn mózgowo-rdzeniowy jest mętny i często przybiera barwę żółtawą, białawą lub zielonkawą - prawidłowy płyn powinien być klarowny i bezbarwny. Silnie zmieniony zapalnie płyn zawiera znacznie zwiększoną liczbę komórek, z których większość stanowią granulocyty obojętnochłonne (neutrofile). Podwyższone jest też stężenie białka, natomiast stężenie glukozy jest znacznie obniżone. Odczyny globulinowe dają dodatnie wyniki. Preparat bezpośredni może uwidocznić bakterie, zwykle zlokalizowane wewnątrz komórek. Posiew płynu pozwala wyizolować bakteryjny czynnik etiologiczny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak wygląda płyn przebiegu nie-ropnego, bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?

W bakteryjnym nie-ropnym zapaleniu opon, które jest najczęściej wywołane przez bakterie takie jak krętki np. borelie (Borrelia burgdorferi) lub krętka bladego (kiła - Treponema palidum) obraz płynu mózgowo-rdzeniowego jest inny. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest opalizujący lub lekko mętny Zmieniony zapalnie płyn mózgowo-rdzeniowy zawiera znacznie więcej komórek, z których zdecydowaną większość stanowią komórki jednojądrzaste (limfocyty i monocyty). Podwyższone jest też stężenie białka, ale w mniejszym stopniu niż w ropnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Stężenie glukozy jest zwykle obniżone. Odczyny globulinowe dają dodatnie wyniki. Posiew płynu zwykle nie pozwala wyizolować bakteryjnego czynnika etiologicznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, gdyż drobnoustroje wymienione wyżej wymagają specjalnych warunków hodowli.

Jak wygląda płyn przebiegu gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?

W gruźliczym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych badania płynu mózgowo-rdzeniowego przynoszą podobne wyniki jak w nie-ropnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Gruźliczy płyn mózgowo-rdzeniowy jest opalizujący lub lekko mętny. Zawiera znacznie zwiększoną liczbę komórek, praktycznie same komórki jednojądrzaste (limfocyty i monocyty). Podwyższone jest też stężenie białka, choć w różnym stopniu. Charakterystyczną cechą gruźliczego płynu mózgowo-rdzeniowego jest obniżone stężenie glukozy oraz chlorków. Odczyny globulinowe dają najczęściej dodatnie wyniki. Posiew płynu zwykle nie pozwala wyizolować prątków, które wymagają specjalnych podłoży i długotrwałej hodowli.

Jak wygląda płyn przebiegu wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?

W wirusowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych płyn jest klarowny, wodojasny, a liczba komórek jest nieznacznie podwyższona. Dominują limfocyty i monocyty. Stężenie białka również jest podwyższone, choć w mniejszym stopniu niż w bakteryjnych zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych, natomiast stężenie glukozy zwykle jest prawidłowe lub nieznacznie obniżone. Preparaty bezpośrednie i posiewy płynu mózgowo-rdzeniowego przynoszą ujemne wyniki.

Jak zmienia się płyn mózgowo-rdzeniowy w przebiegu ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?

Zmiany zapalne ustępują stopniowo, zatem w trakcie leczenia lub bezpośrednio po leczeniu ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych zmiany w płynie mogą przypominać te obserwowane w przebiegu wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych