Co to jest i jakie są przyczyny?
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) to choroba degeneracyjna dotycząca centralnego obszaru siatkówki, czyli plamki. Siatkówka to przejrzysta, światłoczuła błona, która wyścieła wewnętrzną powierzchnię tylnej części oka. Centralną część siatkówki tworzy tzw. plamka (nazywana dawniej plamką żółtą), będąca dużym skupiskiem wrażliwych na barwy fotoreceptorów. Komórki te (czopki) biorą są odpowiedzialne za dobrą ostrość wzroku, widzenie centralne i postrzeganie kolorów. W obwodowej części siatkówki, która otacza plamkę, rozmieszczone są komórki fotoreceptorowe (pręciki), które reagują na mniejsze natężenie światła, nie są jednak wrażliwe na bodźce barwne. Pręciki odpowiadają za widzenie peryferyjne i widzenie w ciemności. AMD jest najczęstszą przyczyną nieodwracalnej utraty widzenia centralnego u osób starszych. Istnieją dwie formy zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem:
- postać sucha
- postać mokra (wysiękowa).
W suchej postaci AMD powoli zanikają komórki siatkówki w części centralnej. Ten typ zwyrodnienia może występować w obu oczach jednocześnie. Tej postaci zwyrodnienia nie towarzyszy krwawienie ani przeciek z naczyń krwionośnych.
Typ mokry AMD może zaczynać się jako postać sucha zwyrodnienia. W wysiękowej postaci AMD pod plamką rozwijają się nieprawidłowe naczynia krwionośne, z których pod siatkówkę przecieka płyn surowiczy i/lub krew (stąd typ „mokry”). Ostatecznie pod siatkówką powstaje tkanka bliznowata. Postać wysiękowa występuje początkowo w jednym oku, ale z czasem może rozwinąć się także w drugim oku.
Do czynników ryzyka wystąpienia AMD należą:
- starszy wiek,
- palenie tytoniu,
- jasna skóra,
- predyspozycje genetyczne,
- wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie tętnicze),
- dieta o małej zawartości kwasów tłuszczowych omega-3 (występujących np. w niektórych rybach) i ciemnozielonych warzyw liściastych.
Jak często występuje?
AMD w różnym stadium występuje u 30% osób po 75. rż. W 90% przypadków AMD mamy do czynienia z postacią suchą. Jednak 90% ślepoty spowodowanej przez AMD występuje u 10% ludzi, którzy mają wysiękową postać tej choroby. AMD jest równie powszechne wśród mężczyzn, jak kobiet.
Jak się objawia?
W suchej formie AMD widzenie centralne pogarsza się powoli i bezboleśnie. Widziane obiekty mogą wydawać się wyblakłe, mogą też występować drobne ubytki w polu widzenia, zauważalne szczególnie przy czytaniu.
W wysiękowej (mokrej) formie AMD utrata wzroku zazwyczaj postępuje szybko, bezboleśnie, a jej początek może być nagły. Pierwszym objawem bywa zniekształcony obraz: proste linie widziane są jako pofalowane. Często towarzyszą temu trudności w czytaniu. Może też pojawić się ciemna plama w centralnym polu widzenia.
AMD może poważnie uszkodzić wzrok, ale zwykle nie prowadzi do całkowitej ślepoty. Widzenie w zewnętrznych częściach pola widzenia (tzw. widzenie obwodowe) nie jest zazwyczaj upośledzone. Typ suchy AMD powoduje powolniejszą utratę wzroku.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Pacjent sam może stwierdzić objawy i ich nasilenie za pomocą testu Amslera. Siatka Amslera składa się z prostych linii, pośrodku zaś położony jest czarny punkt. Pacjent z AMD, skupiając wzrok na kropce, może postrzegać niektóre z linii jako faliste lub niewyraźne, a w niektórych miejscach w centrum pola widzenia czasem występują ciemne plamy lub ubytki widzenia. W przypadku stwierdzenia któregokolwiek z powyższych objawów należy w miarę szybko skontaktować się z lekarzem okulistą.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Lekarz może rozpoznać AMD, badając oczy za pomocą wziernika lub w lampie szczelinowej, po podaniu kropli powodujących rozszerzenie źrenicy (najczęściej tropikamidu). Uszkodzenie siatkówki jest prawie zawsze widoczne, nawet jeśli pacjent/-ka nie zgłasza żadnych objawów. Niekiedy, w celu potwierdzenia diagnozy lub różnicowania typu AMD, przydatne jest wykonanie angiografii fluoresceinowej. Jest to procedura, w której lekarz wstrzykuje barwnik (fluoresceinę) do żyły i wykonuje zdjęcia dna oka. Dodatkowo w stawianiu diagnozy może pomóc wykonanie tomografii warstw siatkówki przy pomocy badania OCT (optyczna koherentna tomografia).
Jakie są sposoby leczenia?
Obecnie nie jest dostępna skuteczna procedura, która by pozwalała cofnąć uszkodzenia wywołane przez postać suchą AMD. W przypadku łagodnej postaci choroby nie zaleca się żadnego leczenia.
Suplementy diety: Pacjenci z suchą postacią AMD, w stopniu od umiarkowanego do ciężkiego, oraz pacjenci z wysiękowym typem AMD w jednym oku, powinni przyjmować duże dawki przeciwutleniaczy (witamina C, witamina E i beta-karoten [forma witaminy A]) i cynku z niewielką ilością miedzi) oraz luteinę i zeaksantynę. Pacjenci, którzy palili papierosy w ciągu ostatnich siedmiu lat, nie powinni przyjmować beta-karotenu i witaminy A, ponieważ te mogą one zwiększyć ryzyko zachorowania na raka płuc. Kontrolowanie nadciśnienia tętniczego i spożywanie większej ilości kwasów tłuszczowych omega-3 oraz ciemnozielonych warzyw liściastych może pomóc w spowolnieniu postępu choroby.
Iniekcje leków: W wysiękowej postaci AMD stosuje się leki takie, jak ranibizumab, bewacizumab lub pegaptanib, które wstrzykuje się do ciała szklistego w oku (iniekcje doszklistkowe), co powoduje zatrzymanie przecieku z nowopowstałych naczyń krwionośnych. Te zastrzyki trzeba powtarzać co 1-2 miesiące, aż do uzyskania stabilizacji widzenia i stanu klinicznego. Zastrzyki mogą poprawić widzenie u niektórych osób, a jeden na trzech pacjentów odzyskuje możliwość czytania.
Dobór pomocy optycznych: lupy, okulary lupowe do czytania, teleskopy oraz inne urządzenia powiększające mogą pomóc osobom ze słabą ostrością wzroku. Użytkownicy komputerów mogą korzystać z różnych programów, wyświetlających niektóre rodzaje danych dużym drukiem lub pozwalających na odczyt danych syntetycznym głosem.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
W przypadku postaci suchej AMD nie istnieją obecnie żadne metody terapeutyczne pozwalające na całkowite wyleczenie. Leczenie postaci wysiękowej iniekcjami przynosi poprawę ostrości widzenia w ok. 20% przypadków. W pozostałych udaje się jedynie zahamować postęp choroby, a u części pacjentów obserwuje się postępowanie zwyrodnienia mimo zastosowanego leczenia.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenie?
Po zakończeniu leczenia iniekcjami doszklistkowymi zaleca się samokontrolę z zastosowaniem testu Amslera oraz badania kontrolne u lekarza okulisty co ok. 3 miesiące.
Zaleca się również przyjmowanie suplementów diety z luteiną i kwasami omega-3.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Aby uniknąć zachorowania, należy dbać o wartościowy skład codziennej diety, bezwzględnie przestrzegać zakazu palenia tytoniu oraz przebywania w towarzystwie osób palących. Trzeba unikać nadmiernego narażenia na promieniowanie UV (stosować okulary z filtrem UV) oraz dbać o ogólny stan zdrowia (ciśnienie tętnicze, stężenie cholesterolu).
