Kolor tęczówki zależy od zawartości i typu melaniny w komórkach barwnikowych błony naczyniowej (melanocytach). Melanina jest naturalnym pigmentem skóry, włosów, błony naczyniowej (tęczówka, ciało rzęskowe i naczyniówka), nabłonka barwnikowego siatkówki oraz opon miękkich i substancji czarnej mózgu ssaków. Produkowana jest przez melanocyty. Zaraz po urodzeniu tęczówka jest niebieska lub szara, a ostateczny kolor uzyskuje około 6.–10. miesiąca życia. Barwę tęczówki określa rozmieszczenie i gęstość melanocytów w jej zrębie (przedniej części). Podstawową funkcją melanocytów w tęczówce jest pochłanianie promieniowania UV.
CO TO JEST I JAKIE SĄ PRZYCZYNY?
Wśród zmian barwnikowych tęczówki można wyróżnić dwa typy. Pierwszą grupę tworzą zmiany melanotyczne, dla których charakterystyczne jest duże nagromadzenie barwnika. Do tej grupy należą:
- znamiona,
- czerniak,
- gruczolak lub gruczolakorak nabłonka barwnikowego tęczówki,
- zmiany, które mogą wyglądać na ubarwione w tęczówkach z dużą ilością barwnika: torbiele, ciała obce czy neurofibromatoza.
Drugą grupę stanowią zmiany amelanotyczne, czyli bezbarwnikowe, które mogą być białe, żółte, pomarańczowe, a czasem przejrzyste.
Do drugiej grupy zalicza się:
- czerniak nieubarwiony,
- ziarniniak (np. w gruźlicy, sarkoidozie, trądzie),
- nerwiakowłókniak,
- plamiste przekrwienie (w przebiegu kiły),
- żółtak,
- ciało obce,
- torbiele,
- mięśniak gładkokomórkowy,
- rozsiane nowotwory.
Najbardziej niebezpieczny spośród wyżej wymienionych jest czerniak tęczówki. Czerniak może się rozsiewać poprzez krew i dawać odległe przerzuty, głównie do wątroby.
Najwięcej problemów przysparza rozróżnienie łagodnego znamienia i złośliwego czerniaka tęczówki, dlatego zostaną one szczegółowo omówione.
JAK SIĘ OBJAWIA?
Znamię barwnikowe tęczówkiMa ono postać płaskiej jasnej lub brązowej plamy na tęczówce. Nie powoduje żadnych dolegliwości.
Czerniak tęczówki
Jest to jednostronny guzek, jasny lub brązowy, powoli rosnący. Częściej pojawia się w dolnej części tęczówki. Częściej też występuje u osób rasy białej i jasnej karnacji. Może powodować przeciągnięcie źrenicy (tj. zmianę kształtu źrenicy z okrągłej na nieregularną lub owalną), zaćmę obejmującą sektor soczewki przylegający do guza z pogorszeniem widzenia, a także wtórną jaskrę spowodowaną wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego z dolegliwościami bólowymi.
JAK LEKARZ STAWIA DIAGNOZĘ?
Podstawowym badaniem jest ocena tęczówki w lampie szczelinowej (biomikroskopie). Aby udokumentować obecność i rozmiary guza, wykonuje się fotografię przedniego odcinka gałki ocznej. Dzięki ultrabiomikroskopii (UBM) można ocenić niewidoczne podczas oglądania w biomikroskopie struktury, stopień naciekania sąsiadujących z tęczówką tkanek (ciała rzęskowego i naczyniówki, twardówki i mięśni zewnątrzgałkowych oraz kąta przesączania) oraz dokładny pomiar wielkości guza.
Znamię barwnikowe
Fotografia przedniego odcinka pozwala na dokumentację zmiany i ocenę ewentualnego wzrostu znamienia w okresie obserwacji (w przypadku pierwszorazowego zgłoszenia się do badan okulistycznych z powodu obecności zmian barwnikowych w tęczówce warto przynieść ze sobą zdjęcia, na których widać oczy, aby lekarz mógł ocenić, czy zmiana była wcześniej obecna, czy jest stacjonarna, czy też pojawiła się od nowa lub urosła)
Czerniak tęczówki
Badanie w lampie szczelinowej (biomikroskopie) pozwala na ocenę stanu przedniego odcinka oka, tęczówki, soczewki oraz umiejscowienia i wielkości czerniaka.
W przypadkach budzących wątpliwości diagnostyczne można pobrać fragment tkanki wykonując biopsję lub wycinając fragment guza, co połączone jest z otwarciem przedniej komory oka.
JAKIE SĄ SPOSOBY LECZENIA?
Znamię barwnikowe nie wymaga leczenia, ale może się przekształcić w złośliwego czerniaka, dlatego wymaga obserwacji. Czerniaka tęczówki można usunąć chirurgicznie (wycina się go z marginesem zdrowej tęczówki i/lub ciała rzęskowego), napromieniować za pomocą specjalnych płytek zawierających radioaktywny ruten lub jod (brachyterapia Ru-106 lub I-125) lub wiązki protonów (radioterapia protonowa). W przypadku bardzo dużych guzów, jak również czerniaka naciekającego tkanki tęczówki i(lub) ciała rzęskowego w ponad połowie obwodu, (tzw. czerniak okrężny), wskazane jest wyłuszczenie gałki ocznej (enukleacja).
CO TRZEBA ROBIĆ PO ZAKOŃCZENIU LECZENIA?
Niezbędna jest dalsza obserwacja okulistyczna stanu miejscowego. W przypadku zmian złośliwych konieczne są badania ogólne w celu rozpoznania ewentualnych odległych przerzutów. W przypadku ujawnienia się przerzutów konieczne jest leczenie onkologiczne.
