Temozolomid

Temozolomid – lek stosowany w chemioterapii nowotworów, pochodna dakarbazyny. Ze względu na swoje działanie należy do grupy leków przeciwnowotworowych o właściwościach alkilujących (alkilacja – reakcja chemiczna polegająca na przyłączeniu grupy alkilowej do związku chemicznego). Pierwsze próby z zastosowaniem leków alkilujących, pochodnych iperytu azotowego, w leczeniu nowotworów miały miejsce już w latach 40-tych XX wieku, a w latach 50-tych leki z tej grupy na stałe trafiły do leczenia onkologicznego. Temozolomid został wprowadzony do leczenia w 1999 roku. Stosowany w leczeniu glejaków złośliwych (np. glejak wielopostaciowy, gwiaździak anaplastyczny) wykazujących wznowę lub progresję po standardowym leczeniu oraz w leczeniu nowo zdiagnozowanego glejaka wielopostaciowego.
Temozolomid jest nieaktywnym farmakologicznie prolekiem, który w układzie naczyniowym w fizjologicznym pH ulega szybkiemu przekształceniu do aktywnego metabolitu o działaniu przeciwnowotworowym. Metabolit temozolomidu wykazuje działanie alkilujące w stosunku do makrocząsteczek biologicznych, w szczególności do kwasu nukleinowego DNA. Alkilacja jest chemiczną modyfikacją, która powoduje zmiany strukturalne i fragmentację łańcuchów DNA, a w konsekwencji zaburzenia syntezy DNA i RNA, zaburzenia syntezy białek oraz uniemożliwienie podziałów komórkowych. Zmiany te prowadzą w efekcie do śmierci komórki. Działanie temozolomidu dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się (w których mechanizmy naprawy DNA są niewystarczające), jakimi są komórki nowotworowe.
Ze stosowaniem leków hamujących podziały komórkowe, w tym temozolomidu, wiąże się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych dotyczących tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych temozolomidu, które ogranicza możliwość zwiększenia dawki, jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego. Istnieje ryzyko wystąpienia leukopenii/neutropenii, niekiedy znacznie nasilonej oraz innych zaburzeń hematologicznych (np. małopłytkowość, niedokrwistość) i zakażeń w wyniku zmniejszenia odporności. W okresie leczenia konieczna jest częsta kontrola hematologiczna, a wyniki badań mogą wymagać opóźnienia rozpoczęcia (lub kontynuowania) leczenia do czasu uzyskania poprawy parametrów hematologicznych. Temozolomid bardzo często powoduje nudności, wymioty, biegunki, jadłowstręt oraz zaparcia. Działanie temozolomidu na nabłonek przewodu pokarmowego może powodować stany zapalne, zwłaszcza jamy ustnej. Mogą wystąpić objawy przypominające zespół Cushinga. Stosowanie temozolomidu wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych ze strony układu nerwowego (drgawki, bóle głowy, zaburzenia świadomości, zaburzenia mowy, zaburzenia pamięci, senność, splątanie, zaburzenia koordynacji, niedowłady, neuropatia obwodowa, zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu). Temozolomid stosowany w skojarzeniu z radioterapią może powodować wystąpienie zapalenia płuc spowodowanego przez Pneumocystis jiroveci (dawniej: Pneumocystis carinii). W przypadku takiego schematu leczenia konieczne jest stosowanie środków zapobiegających zapaleniu płuc spowodowanemu przez ten drobnoustrój oraz szczególna kontrola chorych. Temozolomid może powodować zmiany w tkance płuc: śródmiąższowe zapalenia płuc niekiedy prowadzące do zwłóknienia płuc oraz niewydolność oddechową, w tym przypadki prowadzące do śmierci. Mogą wystąpić zaburzenia czynności wątroby (zwiększenie stężenia bilirubiny, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, zapalenie wątroby). Temozolomid, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazany w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Temozolomid ma działanie mutagenne i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów, w tym ostrych białaczek oraz zespołów mielodysplastycznych. Ponadto, temozolomid może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny oraz ciężkie reakcje skórne zespół Stevensa i Johnsona, martwica toksyczna rozpływna naskórka). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych temozolomidu. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Temozolomid stosuje się doustnie w postaci kapsułek lub dożylnie we wlewie. Wchłanianie leku po podaniu doustnym jest szybkie, stężenie maksymalne uzyskiwane jest w ciągu 30–150 minut po przyjęciu leku. Temozolomid w około 10–20% wiąże się z białkami osocza. Szybko przenika przez barierę krew-mózg. Temozolomid wydalany jest głównie z moczem.

Preparaty na rynku polskim zawierające temozolomid