Szmery oddechowe to dźwięki, które są wytwarzane podczas wdechu i wydechu na skutek przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Badaniem, w którym ocenia się szmery oddechowe, jest osłuchiwanie. W warunkach prawidłowych nad płucami słyszalny jest szmer pęcherzykowy.
Co to są szmery oddechowe?
Szmery oddechowe to dźwięki, które słyszy lekarz podczas osłuchiwania pacjenta za pomocą stetoskopu (niektóre szmery oddechowe słychać nawet bez stetoskopu) nad płucami podczas wdechu i wydechu. Szmery powstają w wyniku przepływu powietrza przez kolejne odcinki układu oddechowego – krtań, tchawicę, oskrzela, oskrzeliki oraz pęcherzyki płucne.
Osłuchiwanie płuc
Osłuchiwanie płuc jest elementem badania fizykalnego. Lekarz prosi pacjenta o rozebranie się od pasa w górę i przykłada słuchawkę stetoskopu do klatki piersiowej pacjenta z przodu, z tyłu oraz po bokach. Podczas osłuchiwania należy oddychać spokojnie przez nos, czasem lekarz poprosi o wzięcie głębszego oddechu lub zakasłanie. Wyróżniamy szmery oddechowe fizjologiczne, czyli występujące w warunkach prawidłowym u zdrowych osób oraz szmery oddechowe dodatkowe, które świadczą o nieprawidłowościach dotyczących układu oddechowego.
Szmery oddechowe fizjologiczne – pęcherzykowy i oskrzelowy
Szmer pęcherzykowy
W warunkach prawidłowych nad płucami słyszalny jest szmer pęcherzykowy. Jest słyszalny niemal nad całymi płucami w czasie wdechu oraz w początkowej fazie wydechu, związany z turbulentnym przepływem powietrza przez oskrzela (płatowe i segmentowe). Ściszenie szmeru pęcherzykowego może być wynikiem np. upośledzenia przedostawania się powietrza do obwodowych części płuc (w rozedmie) albo osłabienia przenoszenia szmeru wskutek obecności płynu lub powietrza w jamie opłucnej, obecności dużych pęcherzy rozedmowych lub deformacji klatki piersiowej.
Szmer oskrzelowy
Szmer oskrzelowy ma szerokie spektrum częstotliwości i prawidłowo słyszalny jest tylko nad tchawicą lub dużymi oskrzelami.
Szmery oddechowe dodatkowe – rzężenia, świsty i furczenia, skrzeczenia, tarcie opłucnowe
Rzężenia
Rzężenia to niedźwięczne, krótkie (<0,25 s), przerywane szmery oddechowe, wywoływane przez nagłe wyrównanie ciśnienia gazów pomiędzy dwoma obszarami płucnymi. Powstają one podczas otwarcia wcześniej zamkniętych małych dróg oddechowych. Wyróżniamy rzężenia:
- drobnobańkowe, tzw. trzeszczenia (o wyższej częstotliwości), których przyczynami może być między innymi zapalenie płuc, obrzęk płuc, włóknienie płuc,
- grubobańkowe (o niskiej częstotliwości), których przyczyną mogą być np. rozstrzenie oskrzeli.
Świsty i furczenia
Świsty i furczenia to dźwięczne szmery o charakterze ciągłym (>0,25 s), o częstotliwości wysokiej (świsty) lub niskiej (furczenia). Świsty (dźwięki o charakterze syczącym, świszczącym) powstają wskutek turbulentnego przepływu powietrza przez zwężone drogi oddechowe, a furczenia wynikają głównie z obecności wydzieliny w drogach oddechowych. Wyróżniamy:
- świsty wdechowe – są to dźwięki, które powstają wskutek zwężenia dróg oddechowych położonych poza klatką piersiową, czyli w obrębie szyi. Do ich przyczyn należą np. porażenie strun głosowych, zmiany zapalne krtani i tchawicy, ucisk na tchawicę z zewnątrz, ciało obce. Tak zwany stridor jest szczególnie głośnym tonem o stałej częstotliwości i wskazuje na zwężenie krtani lub tchawicy, występuje też w dysfunkcji fałdów głosowych. Świsty wdechowe oraz stridor mogą być głośne i słyszalne dla otoczenia chorego.
- świsty wydechowe powstają przy zwężeniu dróg oddechowych leżących wewnątrz klatki piersiowej. Do ich przyczyn należy np. astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), zachłyśnięcie treścią pokarmową, rzadziej zatorowość płucna, niewydolność serca.
Skrzeczenia
Skrzeczenia to szmery o złożonej charakterystyce, składające się z krótkich świstów, którym towarzyszą trzeszczenia. Występują najczęściej u chorych na alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, rzadziej u pacjentów z innymi chorobami śródmiąższowymi lub infekcyjnym zapaleniem płuc.
Tarcie opłucnowe
Tarcie opłucnowe powstaje w wyniku ocierania się o siebie blaszek opłucnej ściennej i płucnej (czyli dwóch warstw błony pokrywającej płuca) w przebiegu stanu zapalnego lub procesu nowotworowego.
Osłuchiwanie jest elementem badania klatki piersiowej, na którego podstawie lekarz może mieć podejrzenie co do przyczyn dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta. Należy pamiętać, że samo zjawisko osłuchowe nie jest równoznaczne z diagnozą, ponieważ każdy dodatkowy szmer oddechowy może mieć wiele przyczyn. Oprócz osłuchiwania lekarz może także zbadać klatkę piersiową obserwacją ruchów oddechowych, opukiwaniem, a także sprawdzeniem drżenia głosowego. Ponadto może skierować pacjenta na badania pomocnicze, przede wszystkim RTG klatki piersiowej, w dalszej kolejności (w razie potrzeby) tomografię komputerową i badania czynnościowe (np. spirometrię).
